Pagpaniid sa Kalibotan

Wala-Makapasar nga Grado sa HK

“Kap-atan ka tuig tapos sa pagkatukod niini, nakuha sa Hiniusang Kanasoran ang menos kaayo sa pasadong grado sa paningkamot niini sa pagsulbad sa mga away sa kalibotan,” mitaho ang The Toronto Star. Ang usa ka surbi sa Gallup sa kapin sa 20,000 ka tawo diha sa 17 ka dili-komunistang kanasoran nagpadayag nga mga un-tersiya lamang sa katawhan naghunahuna nga ang HK maayog nahimo sa “paningkamot sa pagsulbad sa mga sulirang atubangon niini.”

Ang kahiubos gipahayag usab niadtong responsable sa organisasyon. “Sama sa daghan kaayong nahiubos nga ginikanan,” mipahayag ang The New York Times, “daghan kaayong miapil sa duha ka adlaw nga komperensiya sa ‘Hiniusang Kanasoran sa Panuigong 40’ mipahayag sa kawalay-kasibot, kasuko ug kayugot nga ang batang ilang gipanamkon wala mosangpot nga sumala sa buot nila.” Ang komperensiya, nga gihimo sa New York University, nagpatigom sa ubay-ubayng beteranong maniniid sa HK, mga propesor sa balaod, ug kanhi mga embahador—apil ang bugtong buhi Amerikanong mipirma sa karta sa HK. Ang HK gitamay ingong labaw rag diyutay sa “tigom sa lantugi.”

Mahal nga Pagsunog

Ang lawas ni Rayna Rambhai Bharni sa Thailand gisunog sa miaging Abril—halos usa ka tuig tapos siya mamatay. Ang maartihong seremonyas, nga kompleto sa mga tigtrompeta, tigbombo, ug mga tigbudyong nga sinul-oban sa harianong biste, mikostar ug kapin sa $1 milyong (U.S.) ug gikinahanglan ang kapin ug unom ka bulan sa pag-andam. Sa kataposan, ang alahas nga mobilig un-kuwarto sa milyong dolyar gibutang sa urna uban sa abo sa rayna. Ang iyang bana, si Haring Prajadhipok, mao ang kataposang absolutong hari sa Thailand.

Genetikanhong “Badlis sa Tudlo”

“Nadiskobrehan sa mga siyentipiko ang genetikanhong katumbas sa badlis sa tudlo,” mitaho ang The Globe and Mail sa Toronto, Canada, “mao nga ang tawhanong selula makapamatuod sa mag-aatake sa usa ka kaso sa panglugos, sa amahan sa usa ka asunto bahin sa pagkaamahan ug sa ilhanan sa usa ka lawas.” Ang dayag nga tigpaila mao ang “mopatim-awng walay kapuslanang bahin” sa DNA nga gitawag intron, nga ang mga kopya niana hikit-an sa tanang chromosome sa tawo. Ang purohang ang duha ka nagkalaing indibiduwal makabaton sa samang sumbanan niining kopyaha sa usa ka lugas sa ilang DNA maoy usa sa napulo ka bilyonbilyon. Ang mga tigdukiduki sa University of Leicester ang nakadiskobre.

Suliran sa Populasyon

Ang proporsiyon sa pagtubo sa Kenya, sa 4 porsiento, mao ang kinatas-an ug lagmit mouswag ngadto sa 4.5 porsiento sa pagkatapos sa siglo. “Sa usa ka nasod diin ikalima lamang bahin sa yuta ang mauma,” mipahayag ang The Sunday Star sa Toronto, Canada, “ang kadaghanang pamilya nagapanganak ug doble nga kabataan kay sa aberids alang sa ubang bahin sa Ikatulong Kalibotan—ug kana wala magpakitag mga ilhanan sa pagkunhod.” Ang paningkamot sa pagpukgo sa pag-uswag wala molampos, sa bahin tungod sa hataas nga proporsiyon sa iliterasiya sa hamtong ug pagkunhod sa proporsiyon sa nangamatayng kabataan. Dugang pa, ang dagkong mga pamilya sa naandan giisip nga kinahanglan aron padayong may kinitaan, ug ang pagpugong sa pag-anak giisip nga motultol sa gagmayng mga tribo nga mailalom sa gahom sa mas dagkong mga tribo. Sumala sa usa ka pagtuon, katunga sa populasyon sa Kenya nagkinabuhi na sa kakabos.

Alang sa Kaayohan ug Alang sa Kadaotan

Ang koryenteng makuha gikan sa nukleyar nga mga tinubdan nagauswag, mitaho ang International Atomic Energy Agency. Ang total nga 344 ka atomikong reaktor—labaw ug 33 kay sa miaging tuig—miandar na sa pagkatapos sa 1984, nga mipatunghag koryente alang sa 26 ka nasod. Ang Pransiya, sa 58.7 porsiento, mao ang kinalabwang tiggamit, nga gisundan sa Belgium, Pinlandiya, ug Sweden. Ginakuha sa Tinipong Bansa ang 13.5 porsiento sa koryente niini gikan sa nukleyar nga enerhiya, matud sa ahensiya. Ang banabana niini maoy 9 porsiento alang sa Unyon Sobyet.

Ang nagkadaghang kanasoran nagapakusog usab sa ilang paningkamot sa pagkab-ot sa katakos bahin sa nukleyar nga armas. “Ang Carnegie Endowment for International Peace . . . nagatalag walo ka nasod nga mikuhag ‘dagkong mga lakang’ sukad 1983 padulong sa pagkahimong membro nga maayog dungog sa nukleyar nga klab,” matud sa magasing Science Digest. Ang kanasorang gihisgotan mao: South Africa, Pakistan, India, Israel, Iraq, Libya, Argentina, ug Brazil.

Bibliya Alang sa mga Nitibo

Ang Australianong mga nitibo sa dili madugay magbaton na sa mga bahin sa Bibliya diha sa usa sa ilang daghang pinulongan, sumala sa The Courier Mail sa Brisbane. Ang Kriol, nga gigamit sa kinadak-ang pundok sa mga nitibo, maoy napili ingong labing angay nga pinulongan. Napulo ka tuig ang pag-andam sa basahon. Kini, nga gitawag Holi Baibul, naundan sa mga basahon sa Genesis ug Ruth, gawas pa sa piniling mga bahin sa Mga Maghuhukom, Upat ka Ebanghelyo, Felimon, ug Pinadayag.

Katukma sa Oras

Sa ika-11ng panahon sukad 1972, ang ekstrang segundo gidugang ngadto sa atomikong mga orasan nga gigamit nga sukdanan sa pag-ihap sa oras sa gobyerno sa T.B. Enkasog wala ka makamatikod, ang ekstrang segundo giyuhot tali sa kataposan sa Hunyo 30 ug sa sinugdan sa Hulyo 1. Ang rason, matud sa Naval Observatory sa Washington, D.C., mao nga ang solar nga oras, nga gibase sa gikusgon sa pagtuyok sa yuta, dili sama ka tukma sa atomikong mga orasan, nga gibase sa resonant frequency sa cesium atom. Samtang ang pagtuyok sa yuta “maoy uniporme sa usa ka bahin sa usa ka libo sa segundo sa usa ka adlaw,” matud sa The New York Times, ang sistema sa atomikong orasan “tukma sa usa ka bahin sa usa ka bilyon sa segundo sa matag adlaw.”

Serbesa ug Besbol

Ang ubay-ubayng propesyonal nga tem nagbutang ug mga restriksiyon sa pag-inom ug alkoholikong ilimnon panahon sa mga dula sa besbol. Ngano? “Tungod sa mausbawong kabalaka mahitungod sa mga magdadayeg nga masugamak sa mga away, pagsinggit ug mga kalaw-ayan o paglabay ug mga bola ug mga botelya ngadto sa dulaanan,” mitaho ang The New York Times. Sa Tiger Stadium sa Detroit, ang serbesang menos ug alkohol ang ginasilbi. Sa Yankee Stadium sa New York, ang serbesa ibaligya sa ikapito lamang nga inning. Sa Comiskey Park sa Chicago, ang giemprentang mga mensahe diha sa mga baso sa serbesa nagapasidaan sa mga magdadayeg nga dili magpasobra sa pag-inom. Sa Atlanta, ang pila ka seksiyon duol sa dulaanan dili pasudlan sa mga tig-inom. Matud ni Rick Cerrone, usa ka luyoluyo sa komisyonado sa besbol: “Niining adlawa nga ang katawhan mahadlok sa mga hitabo sa mga dulaanan, buot namong ipahibalo kanila nga kini dili dapit aron mahubog o mahimong samokan.”

Nahugawan nga Hangin

Ang kaliboang tonelada sa makahilo nga materyales—apil ang makapakanser nga mga substansiya—ibuga ngadto sa hangin sa kemikal nga mga kompaniya, sumala sa bag-ong surbi sa kongreso sa T.B. Ang mga lebelo nakaplagang labi pang taas ug mas kaylap kay sa gikatahapan sa nangagi. “Halos tanang kemikal nga planta nga bahin kanila kami nakadawat ug impormasyon nagabuga sa makalilisang hataas nga mga proporsiyon sa peligrosong mga kemikal, bisan sa naandang mga pagpagawas,” matud ni Henry A. Waxman, tsirman sa Subkomite sa Kamara bahin sa Kahimsog ug Silinganan. Ang nasodnong mga sukdanan alang sa madala-sa-hangin nga mga maghuhugaw nagalungtad alang sa lima lang ka makahilong substansiya: asbestos, benzene, beryllium, mercury, ug vinyl chloride. Ang mga sukdanan alang sa ubang mga substansiya gitugyan ngadto sa matag siyudad o estado, ug sila nagkadaiya kaayo—usahay sa factor of ten.

Pangawat sa Kagahapon

Ang tibuok-kalibotang pangawat sa makasaysayanhong mga puwesto “nakaabot sa walay-ingong mga proporsiyon,” matud sa U.S. News & World Report. “Ang mga awtoridad nahadlok nga ang bandalismo sa dili madugay maghabwa sa tanang nasayrang arkeyolohikanhong mga dapit sa mga Amerika ug sa tibuok kalibotan.” Tungod sa dagkong mga kantidad sa salapi nga makuha gikan sa datong mga kolektor, ang mga kawatan nangawat sa mga lubong sa Aztec ug sa Mayan, Amerikanhong Indian nga mga dapit lubnganan, ug nalunod nga mga barko—nga subsob biyaan ang mga dapit nga gun-ob ug imposible ang paghimog akademikanhong pagtuon kanila. “Ipasangil sa daghan ang pagpangawat sa pop-culture nga mga paghulagway sa arkeyolohiya diha sa maong mga pelikula sama sa ‘Raiders of the Lost Ark’ ug ‘Romancing the Stone,’” matud sa magasin.

Hulga sa Kanser

“Ang usa ka batang matawo sa US sa 1985 may kapin sa usa sa tulo nga purohang makaugmad sa kadugayan sa kanser,” matud sa Ca-A Cancer Journal for Clinicians nga gipatik sa ACS (American Cancer Society). Sumala sa ACS, alang sa mga lalaking matawo sa 1985 ang purohang mamatay sa kanser maoy halos usa sa upat. Alang sa mga babaye, ang purohan maoy usa sa lima. Ang dayag nga pag-uswag sa posibilidad sa pagkamatay sa kanser maoy tungod, sa bahin, sa kamatuorang ang katawhan mas taas ug kinabuhi, sanglit ang ubang hinungdan sa kamatayon, sama sa mga sakit sa kasingkasing, nakunhoran man. Kining kahimtanga, sa baylo, nagahatag sa daghang tawo ug dugang panahong maladlad ngadto sa mga riyesgo sa kanser, matud sa ACS. Sa mas positibong kiliran, ang bag-ong ACS nga taho nagpadayag sa “lima ka tuig nga mga proporsiyon sa pagkabuhi sa halos 50 porsiento sa bag-ong narekonosir nga mga pasyente sa kanser.”

Ikaduha

“Ang usa ka surbi sa Gallup karong bag-o nagklasipikar sa Brazil ingong ikaduhang labing mabangisong nasod sa kalibotan, nga sunod sa Colombia,” matud sa The Wall Street Journal. “Sa miaging lima ka tuig, nakaplagan sa surbi, 34% sa mga pamilya sa Brazil nakasinati sa usa ka matang sa krimen. Ang numero alang sa U.S. maoy 13%.” Daghan kaayong krimen ang mahitabo, matud sa taho, “nga ang balita sa kapintasan dili na makapaukyab.” Ang halin sa pusil ug serbisyo sa badigard milambo. Ang kapolisan sa São Paulo ug Rio de Janeiro nagtambag sa gabhion nga mga drayber nga dili mohunong alang sa mga suga sa trapiko kay basin sila tulison. Ang kadaghanang panulis ipasangil sa mga batan-on sa pobreng mga pamilya si kinsa, sumala sa usa ka pari, mibating “bug-os makataronganon ang pagkuha gikan sa mga dato” ug “dili gani mokompisal sa pagpangawat ingong sala.”

Walay-Pasangil nga Dominggo

Sa paningkamot nga mosimba ang katawhan sa usa ka Dominggo, ang Bethlehem United Methodist Church misulay sa pagkobre sa tanang pasangil nga ipatungha sa katawhan. Sumala sa gitaho diha sa The Lufkin Daily News sa Texas, may mga katre alang niadtong mobati nga ang Dominggo mao lamang ang bugtong nilang adlaw sa pagkatulog, usa ka TV alang niadtong dili buot mosaylo sa usa ka kinaham nga programa, ug gahi nga mga kalo alang niadtong moingong “ang atop matumpag kon moadto ako sa simbahan.” Ang mga habol ug mga paypay gitagana alang niadtong mobating ang simbahan init kaayo o bugnaw kaayo, mga tag sa ngalan alang niadtong walay kaila, mga kasangkapan sa dula alang niadtong modula sa Dominggo, ug sinina alang niadtong walay ikasul-ob. Apil sa ubay-ubay nga ubang butang gitagana mao ang kasagaran ug komportableng mga silya, pickup ug hatod nga serbisyo, ug scorecards “aron masundan ang tanang salingkapaw nga presente.”