Sa Unsang Paagi Nahimo Kadto?
Ang usa sa mga paradoha sa kasaysayan mao nga ang ubang labing grabeng mga krimen batok sa tawo—hitupngan lamang sa ika-20ng siglong mga kampong konsentrasyon—nahimo sa Dominicano ug Franciscanong mga pari nga iya sa duha ka orden nga magwawali nga nag-angkong nagpahinungod sa pagwali sa balita ni Kristo nga gugma.
Malisod sabton kon nganong ang iglesya nga miuyon sa dinasig nga pulong, “Ang tanan nga nagatinguha sa diyosnong pagkinabuhi diha kang Kristo Jesus pagalutoson,” mismo nahimong tiglutos. (2 Timoteo 3:12, Revised Standard Version, Catholic Edition) Sa unsang paagi posible kadto?
Una, ang Katolikong pagtulon-an ang nagpaposible niini. Sa unsang paagi? Malaktod kini sa pagsulti diha sa iladong pulong sa Katolikong “San” Agustin: “Salus extra ecclesiam non est” (Walay kaluwasang naglungtad gawas sa iglesya). Karong bag-o, ang A History of Christianity ni Paul Johnson mipahayag bahin kang Agustin: “Dili lamang midawat siya, kondili nahimo siyang tagmugna sa ideya sa, paglutos; ug ang iyang mga depensa maoy bahin niadtong tanang mga depensa nga niini nasandig ang Inkisisyon.”
Sa ika-13ng siglo, si “Santo” Tomas Aquinas, gitawag nga Anghelikong Doktor, naglaban sa sentensiya sa kamatayon alang sa erehiya. Gibatbat kini sa The Catholic Encyclopedia pinaagi sa pag-ingon: “Gibase sa mga teologo ug mga hurista ang ilang hunahuna sa kaamgiran sa erehiya ug pagbudhi.” Ang mao gihapong basahon miadmiter: “Busa, dili kaduhaduhaan, nga giangkon sa Iglesya ang katungod sa paggamit ug pisikal nga pag-ipit batok sa pormal nga mga apostata.”
Ang “katungod” sa iglesya sa pagsakit ug sa pagsunog sa mga erehes, sa tinuod, maoy mangilngig nga resulta sa dili-kasulatanhong mga doktrina sa impiyerno ug purgatoryo. Ang iglesya nga gisakit sa ngalan sa Diyos nga mapasipalahon niyang gipangangkon maoy usa ka tigsakit.—Itandi sa Jeremias 7:31; Roma 6:23.
Ang laing katarongan nganong ang Inkisisyon nahimong posible mao ang dulot nga pagpangilabot sa iglesya sa politika. Sa pagkatinuod, ang Uropa sa panahon sa Edad-media, maoy usa ka totalitaryong katilingban diin ang Iglesya ug Estado, bisag nag-indigay sa usag usa, nag-usa sa ilang mga puwersa batok sa tanan nga nangahas sa pagsaway sa pari o prinsipe. Gikan ning mananapawon nga relasyon natawo ang Inkisisyon. Diha sa Encyclopaedia Universalis sa Pranses atong mabasa: “Dili unta molampos ang Inkisisyon kon wala pa motabang ang sibil nga mga awtoridad nga maoy misangkap sa mga panginahanglan niini ug maoy mipakanaog sa mga sentensiya.”
Dili buot ingnon nga walay sala ang mga Protestante. Ang walay gikilingang mga rekord sa kasaysayan sa nangagi nagpakita nga sama ra usab sila ka panatiko sa Katoliko. Sila usab, nakahimog mangilngig nga mga buhat sa ngalan ni Kristo, nga nagpanunog gani sa mga disidente sa estaka, ug sa kasagaran sa tabang sa sekular nga mga awtoridad. Ug ang mabangis nga mga buhat sa Protestante gihimo sa samang mga katarongan: Ang mga Protestante nahimong bahin usab sa usa ka relihiyosong sistema diin gilakip sa teolohiya niini ang dili-kasulatanhong doktrina bahin sa pinahamtang sa Diyos nga walay kataposan pasakit ug gipatunhay niana sa nangaging kasiglohan ang mahugaw espirituwal nga relasyon sa sekular nga mga gahom.
Napanunod sa Modernong-Adlaw
Mahitabo kaha pag-usab ang Inkisisyon? Sa walay duda dili, ning nabansay sa sekular nga katilingban karon. Apan, ang The New Encyclopædia Britannica mihimo ning makaiikag nga komento: “Ang napanunod nga pagkapanatiko sa Kristohanon ug ang mga paagi nga gigamit niini (pananglitan, inkisisyon, kun pagwaswas sa utok) nagaobra diha sa pagkapanatiko sa ideolohiya ug mga teknik sa bag-o politikal nga mga rebolusyon.”
Oo, “ang napanunod sa [apostata] Kristohanong pagkapanatiko ug ang mga paagi nga gigamit niini” makita sa sekular nga pagkapanatiko sa presenteng mga adlaw. Diha sa ubang nasod, ang mga paagi nga kabilinbilin sa Inkisisyon gigamit na sa politikal nga mga gahom batok sa mga hawas sa Iglesya Katolika. Kini maoy pagtilaw-daan sa mahitabo sa umaabot.
Ang Bibliya nagpakita nga “ang mga hari sa yuta,” o ang mga magmamando sa kalibotan, nga kaniya ang mga relihiyon sa kalibotan nakahimog espirituwal nga “pakighilawas,” mobali batok sa enterong kalibotanong imperyo sa bakak nga relihiyon, nga gisimbolohan sa “babayeng bigaon,” ang “Babilonyang Bantogan.” (Pinadayag 17:1-6) Mapul-an sila sa iyang pagpangilabot sa ilang politikal nga mga kalihokan. Gamiton sa Diyos kining batok-relihiyon nga politikal nga mga elemento sa pagpakanaog sa paghukom ngadto ning malupigong relihiyosong sistema. Ilang “pagahuboan siya; ug ang iyang unod ilang pagakan-on ug siya ilang pagasunogon pinaagig kalayo.” (Pinadayag 17:12, 16-18, The Jerusalem Bible) Ang dugo nga iyang naula pinaagi sa relihiyosong mga gubat, mga krusada, ug mga inkisisyon mapanimaslan.—Pinadayag 18:24; 19:2.
Busa kinahanglan ang tanang sinserong mga Katoliko ug mga Protestante nga maulaw nga mahimong bahin sa usa ka relihiyosong sistema nga nakabubo ug daghan kaayong inosenteng dugo sa pagpamati sa panawag ni Jehova: “Gumula kamo kaniya, katawhan ko, aron dili kamo makaapil sa iyang kasal-anan, ug aron dili kamo makaambit sa iyang mga hampak.”—Pinadayag 18:4.
[Blurb sa panid 17]
Ang “katungod” sa iglesya sa pagsakit ug sa pagsunog sa mga erehes sa tinuod, maoy mangilngig nga resulta sa dili-kasulatanhong mga doktrina sa impiyerno ug purgatoryo