Paghanaw sa Misteryo sa Sakit sa Utok

“Ako nalisang sa ideya sa sakit sa utok!” nahinumdom si Irene. “Ang mga pulong sama sa ‘schizophrenia’ o ‘depression’ wala gayod maapil sa akong bokabularyo. Ang sakit sa utok nagdalag kaulawan. Kana nagkahulogan sa ‘pagkabuang’ o ‘ibutang’ sa ospital sa buang! Ang pipila sa akong mga higala naghunahuna pa nga ako gidemonyohan!”

PAGKABUANG, pagkaloko, pagkabulanon. Kanang mga pulonga mopatungha sa kahadlok ug sa mga hulagway sa hinapinang mga atob ug mga straitjacket. Bisan pa niana, dili tanang may daot sa utok tiggahot ug buangon. Ni ang tanan nga may katingad-ang personalidad o may katingad-ang kinaiya masakiton sa utok.

Ang hugpong sa tinong mga simtoma nalangkit sa matag kadaot sa utok. Pananglitan, ang manic-depression, maoy pagtuwangtuwang sa emosyon, nga magbalhinbalhin gikan sa mga pagbati sa kasadya ug sa labihang mga kasubo. Apan, sa major depression ang pasyente subsob makaagom “sa grabe, makaparalisar, ug walay-hunong nga kasub-anan.”a Ang anxiety disorders, sama sa mga phobia o kahadlok, tingali magparalisar sa mga biktima pinaagi sa walay-pasikaranang mga kahadlok.

Apan, dinhi ug sa mosunod nga artikulo kami magsentro sa usa ka sakit nga maglangkob sa kahulogan mismo sa sakit sa utok.

Schizophrenia—Ang Labing Ngiob nga Bahin sa Sakit sa Utok

Samtang didto sa ospital, naagoman ni Irene ang dugang mga kaso sa sayop nga pag-ila—nga migakos sa mga doktor ug sa mga nars ingong mga paryenteng dugay nang wala igkita. Siya naghunahuna nga siya nakapanimaho sa mga baho nga wala hiilhi sa uban. Siya kombinsido nga ang mga trabahante sa ospital buot mopatay kaniya! “Kas-a kinahanglang ila akong ihigot sa katre,” siya miadmitar.

Ang rekonosir? Schizophrenia, usa ka sakit nga sa kadugayan mosakit sa labing menos usa sa matag usa ka gatos ka tawo. Kapin sa usa ka gatos ka libo nga bag-ong kaso sa usa ka tuig ang narekonosir sa Tinipong Bansa lamang.b

Ang may schizophrenia wala makabatog nabahin nga personalidad sa diwa nga may doble o daghang personalidad (usa ka lahi ug talagsaong kadaot) apan may nadaot nga personalidad. Pananglitan, palandonga ang usa ka batan-ong lalaki nga ginganlag si Jerry, nga gibatbat sa iyang doktor ingong ‘textbook nga kaso’ sa schizophrenia. Ang iyang mga mata blangko sa usa ka gutlo ug dayon madaoton. Ang iyang sinultihan maoy diskonektadong kombinasyon sa kahadlok (“Gipatawag ako sa mga tawo aron pakoryentehan ako hangtod mamatay”) ug sa handurawan (“Kanang letratoha may labad sa ulo”). Siya malisang sa mga tingog sa kahiladman. Ang iyang utok gubot.

Ang schizophrenia mopatunghag nagkadaiya kaayong katingad-ang simtoma: mga handurawan, mga tingog sa kahiladman, dili-hapsay nga panghunahuna, walay-pasikaranang mga kahadlok, ug mga emosyon nga daw wala mahiuyon sa kamatuoran. Unsay nagapahinabo niana? Usa ka dekada kanhi ang mga doktor nagpasangil sa mga ginikanan sa pagduso sa ilang mga anak sa pagkabuang. Karon gibati sa pipila nga mas balit-ad ang nahitabo. Ang mga ginikanan nagaantos sa labihang mga kalisdanan ug mga suliran kon ang usa ka anak may sakit nga schizophrenia.

Busa ang kadaghanang doktor karon nagaingon nga sayop ang pagpasangil sa ginikanan. Hinuon, ang Bibliya nagaawhag sa mga ginikanan nga dili pasuk-on ang ilang mga anak. (Colosas 3:21) Apan bisan pag ila silang pasuk-on, mopatimawng dili lamang kini ang magpahinabo nga magkasakit ang ilang mga anak sa schizophrenia. Nalangkit ang mga hinungdan nga gawas sa gahom sa mga ginikanan.

Ang mga Sangkap sa Gene

Si Nick ug si Herbert (mini nga mga ngalan) maoy kaluhang magkamay-ong. Nagkabulag sa pagkahimugso pa, si Nick gipadako sa mahigugmaong mga gipakaginikanan, si Herbert sa dili-mabinationg lola. Sa linghod nga panuigon ang mga binhi sa pagkabuang misugod sa pagturok diha sa duha. Si Nick tigpanilab ug mangawat. Si Herbert, usab, layhan ug kalayo—ug sa pagsakit sa mga iro. Misunod ang bug-os naugmad nga schizophrenia ug silang duha misangko sa mga ospital sa buang.

Nagkaatol? O ang mga gene ba may schizophrenia? Adunay 14 ka nailhang hugpong sa kaluha nga gimatutong bulag nga niana ang usa sa kaluha nakaugmad sa schizophrenia. Siyam sa mga bata nakaugmad usab sa sakit. Dayag ang mga gene nagadulag usa ka papel diha sa schizophrenia. Hinuon, katingad-an nga dihang magminyo ang duha ka masakiton sa schizophrenia, 46-porsiento lamang ang purohang ang ilang mga anak makaugmad usab ug schizophrenia. “Kon ang schizophrenia maoy resulta gayod sa usa ka dominanteng gene, 75% unta sa mga anak angay makaugmad sa schizophrenia,” sumala sa librong Schizophrenia: The Epigenetic Puzzle.

Labaw pa gayod sa mga gene ang nalangkit. Ang mga awtor sa Mind, Mood, and Medicine nagtuo: “Nahibaloan kaayo nga ang kasinatiang sikolohikanhon—pananglitan, ang kalisdanan sa gubat—makaapektar ug dako sa kemikal, hormonal, ug pisiolohikanhong obra sa lawas. Sa mga sakit sa utok, ang kasinatiang sikolohikanhon subsob mailhan nga mao ang tigtukbil sa tawong huyang.” Ug diin mohaom ang mga gene? Si Dr. Wender ug Dr. Klein nagpadayon: “Ang among katibuk-ang hunahuna mao nga ang mga hinungdang maylabot sa gene tingali mohimo sa indibiduwal nga daling madutlan sa tinong mga matang sa kasinatiang sikolohikanhon.” Busa bisan tuod ang schizophrenia sa kaugalingon tingali dili mapanunod, ang kiling ngadto niana mapanunod.

Dili-Normal nga Utok

Ang Schizophrenia Bulletin nagapadayag sa lain pang bahin sa tanghaga: “Ang ebidensiya nga gipadayag nagapaila nga ang utok sa mga pasyente sa schizophrenia subsob may mga abnormalidad.”

Si Dr. Arnold Scheibel nag-angkon nga sa seksiyon sa utok nga gitawag hippocampus, ang mga selula sa nerbiyos diha sa normal nga mga pasyente nagalinya “halos samag gagmayng mga sundalo.” Apan sa utok sa pila ka pasyente sa schizophrenia “ang mga selula sa nerbiyos ug ilang mga obra bug-os nagkayamukat.” Kini, siya nagtuo, mao ang hinungdan sa mga handurawan sa masakiton sa schizophrenia. Ang ubang masakiton sa schizophrenia nadiskobrehang may midagkong mga lungag sa utok. Labing katingad-an sa tanan mao ang diskobre nga ang utok sa masakiton sa utok mahimong may biokemikal nga mga depekto! (Tan-awa ang mosunod nga artikulo.)

Hinuon, sa pagkakaron, walay bugtong abnormalidad o biokemikal nga depekto sa utok ang nasayrang nabatonan sa tanang masakiton sa schizophrenia. Sa ingon ang mga doktor nagtuo nga ang schizophrenia mamahimong “daghang kadaot, uban ang kapid-ang nagkalainlaing hinungdan.” (Schizophrenia: Is There an Answer?) Ang usa ka virus nga hinay molihok, kakulang sa bitamina, mga metabolikong pagkadisturbo, pagkaallergic sa pagkaon—kini pipila lamang sa mga hinungdan nga giingong nalangkit sa schizophrenia.

Apan bisan pag ang eksaktong hinungdan ug palakaw sa sakit wala masikop sa siyensiya medikal, si Dr. E. Fuller Torrey miingon: “Ang schizophrenia maoy sakit sa utok, karon tinong nailhan nga mao kana. Kini usa ka tinuod siyentipikanhon ug biolohikanhong butang sama ka tin-aw nga ang diabetes, multiple sclerosis, ug kanser maoy siyentipikanhon ug biolohikanhong butang.” May ebidensiya usab nga ang mga kadaot sa utok susamang nalangkit sa biolohiya.

Ang sakit sa utok sa ingon nawad-an sa misteryo niini—ug sa kaulawan niini. Ang posibilidad nga matambalan kini nahimong usa ka dayag nga kamatuoran.

[Mga footnote]

[Letrato sa panid 5]

Mahimong nalangkit ang ubay-ubayng hinungdan sa pagsugod sa sakit sa utok

Genetics?

Silinganan?

Mga Abnormalidad sa utok?

Kemikal nga mga depekto?

Ginakaon?