Sakit sa Utok—May Tambal Ba?

“Ila akong gidala sa ospital,” nahinumdom si Irene. “Nalingaw akong nakigsulti bahin niana sa mga sikyatrista, apan kadto wala kaayo makatabang. Dayon ako ilang gihatagan sa electroshock nga terapiya. Ako nalisang sa labihan. Apan unya, kadto wala kaayo makatabang.

“Unya gialam-alaman ako sa akong bana sa pagsakay sa kotse uban niya. Abi kog kami mopauli. Apan kami mihunong atubangan sa dako kaayong complex sa daan kaayong mga tisang tinukod. ‘Unsa man kini?’ gisukna ko ang akong bana. ‘Buot kong mosulod ka ug makigsulti sa usa ka tawo,’ matud niya. Unya akong naamgohan nga kadto diay usa ka ospital sa masakiton sa utok . . . ”

ANG sakit ni Irene nagsugod sa tuig 1955—taliwala mismo sa mga kausabang maylabot sa maayong kaisipan. Giugmad ang bag-ong mga tambal sa pagkunhod sa kapait sa operasyon. Nadiskobrehan sa mga doktor nga kon tambalan ang mga pasyente sa utok sa mao mismong mga droga, “ang mga pasyente nga sa nangagi kinahanglang tambalan sa nahilaing mga lawak o straitjackets sa maong panahon takos nang pasagdang walay magbantay. . . . Ang mga droga bug-os naghanaw sa tinong mga matang sa psychoses.” (The Brain, ni Dr. Richard M. Restak) Ang dagkong kausaban sa mga epekto sa maong mga medisina diha sa natad sa maayong pangisip ikailustrar na usab sa schizophrenia.

Gisulayan sa mga doktor ni Irene ang bag-ong drogang antipsychotic. Kon diin napakyas ang terapiya sa pakigsulti ug electroshock, milampos ang medisina. Si Irene ug ang linibong sama kaniya nakagula sa mga ospital sa buang ug nakapauli.

Pagkontrol sa Kemikal

Wala masayod ang mga doktor sa unsang paagi moobra ang mga droga. Apan mipatim-awng kana mibabag sa mga dumadawat sa utok o receptors nga kasagarang modawat sa kemikal nga gitawag dopamine. Dihang ang kalihokan sa dopamine sa ingon nababagan, ang pila ka pasyente naarang-arang. Sa gihatag ang mga droga nga nagpauswag sa lihok sa dopamine diha sa utok, ang mga pasyente kadaghanan migrabe. Sa ingon nabuksan ang usa ka bentana ngadto sa kemistriya sa sakit sa utok. (Tan-awa ang kahon.)

Daghan pa ang wala hisayri bahin sa schizophrenia. Apan ang mga medisinang antipsychotic ilado na kaayo ingong epektibong mga tambal. Ikasubo, ang mga doktor nagaingong mga un-tersiya sa mga pasyente sa schizophrenia dili mosanong ngadto sa mga droga—o ngadto sa bisan unsang matang sa tambal. Ug, sa labing maayo, ang mga medisina nagatabang sa pagkontrolar—dili pagtambal—sa schizophrenia, nga mopakalma o mohanaw sa mas tarantado, grabeng mga simtoma sa sakit. Hinuon, kini usa ka dako kaayong kauswagan gikan sa siruhiya o sa straitjackets.

Nan, nganong isipon ang mga pasyenteng nagagamit sa maong mga medisina ingong luyag-hunahuna o mga giyanon sa droga? Ang antipsychotic nga mga droga dili makagiyan, dili mopabati sa mga pasyente sa pagkabinayaw, ug dili imnon alang sa kalingawan. Si Dr. E. Fuller Torrey nagtandi sa antipsychotic nga mga medisina ngadto sa “insulin alang sa diabetes.” Ug si Dr. Jerrold S. Maxmen mihinapos: “Ang mga tawong nagatomar nianang mga drogaha wala ‘magaikyas sa ilang mga suliran,’ kondili nagaatubang niana.”

Hinuon, sa wala madugay nadiskobrehan ni Irene nga may ngiob usab nga bahin ang maong mga medisina.

Mga Suliran Tungod sa Segundaryong mga Epekto

“Akong gibating nahisamag zombie,” nahinumdom si Irene. “Ako dili makabuhat sa naandang kalihokan. Ako mahinumdom nga matulog usahay abot ug 16 ka oras sa usa ka adlaw.” Ang kinabuhi ni Irene nadaot. Misulay siya sa pagbiya sa medisina—nga unya mosangko lamang usab sa ospital sa buang.a

Ang pila ka pasyente tinuod makaagom ug daotang mga reaksiyon gikan sa pagkadili-mahimutang, pagkalipong, ug pagkakatulogon ngadto sa jaundice, shock, ug pagkatambok. Ang usa sa dili-maayong mga reaksiyon mao ang tardive dyskinesia, nga nagaapektar sa 10 ngadto 20 porsiento sa mga pasyente nga moagig tagdugay nga pagtambal sa antipsychotic nga mga droga. Kini naglangkit sa dili-tinuyong pagkiwi sa nawong ug sa baba.

Sanglit ang mga doktor dili makatagna kon unsay reaksiyon sa pasyente ngadto sa usa ka droga, ang pagresetag tambal naglangkit sa usa ka sukod sa pagsulay niini ug niana. Usa ka klinikal nga sikologo misulti sa Pagmata!: “Ang mga doktor tingali moagi sa tulo o upat ka lainlaing tambal una nila hikaplagi ang epektibong tambal nga may kinagamyang segundaryong epekto.”

Ikalipay, ang kadaghanang segundaryong mga suliran makontrolar. Sa kaso ni Irene, ang yanong pag-ilis sa mga tambal milampos. Ang iyang pagkakatulogon nahanaw ug mao usab ang iyang mga handurawan. Siya migawas sa ospital sa buang ug misugod sa pagkinabuhing normal na usab! Sulod sa halos 30 anyos siya nagpabiling timbang—hangtod siya misulay sa pagbiya sa droga. Siya miingon: “Abi nakog maayo na ako. Apan tapos sa usa ka tuig ang akong hunahuna nadaot na usab. Ang akong doktor miingon, ‘Balik sa tambal.’” Usa ka gamayng bili aron ang iyang kinabuhi mahibalik sa tukmang dalan.

Dili tanan mosanong nga malamposon kaayo sa mga droga, ug ang mga tambal kadaghanan hinay kaayong moepekto. Gawas pa, ang pila ka pasyente dili kaayo moangay sa ilang tambal. Apan dihang ang ilang mga simtoma mograbe kaayo nga sila dili na makabuhat sa naandang buluhaton, kini mahimong pagpili tali sa tambal ug sa ospital sa buang.

Kapuling mga Tambal

Makaiikag, ang asukar, trigo, gatas, ug tingga, ingon man kakulang sa bitamina, ngatanan gidahig ingong nakaingon sa mga kadaot sa emosyon. Kini nagapatungha sa posibilidad sa pagtambal sa schizophrenia pinaagi sa sustansiya. Ang maong paagi may usa ka sukod sa kalamposan sa pagtambal sa depresyon. Ug ang pila ka tigdukiduki—apil ang mananaog sa Premyong Nobel si Linus Pauling—miangkong ang dagkong mga dosis sa mga bitamina nakapakunhod ug dako sa mga simtoma sa schizophrenia sa pila ka pasyente. Kini gitawag orthomolecular psychiatry.

Ang ideya—labing menos sa prinsipyo—daw maayo alang sa daghan. Ang orthomolecular nga mga sikyatrista nagapunting nga ang sakit gitawag pellagra, nga ipahinabo sa kakulang sa bitamina B, nagapatunghag sikotikong mga simtoma. Ang tambal? Dagkong mga dosis sa bitaminang niacin. Apan ang susama bang pagtambal mosaler alang sa schizophrenia? Hangtod karon, ang orthomolecular nga mga sikyatrista wala makakombinsir sa ilang labawng ortodoksong mga kauban.

Ang usa ka taho sa NIMH (National Institute of Mental Health) nagpasidaan: “Bisan pag mopatim-awng ang teoriya sa orthomolecular sikyatriya nagpadayag sa lagmit nga natad alang sa panukiduki ug imbestigasyon, ang mga pangangkon karon sa pagkaepektibo sa terapiya may diyutay ra, kon duna man, ing pagpaluyo sa [siyentipikanhong] mga pagtuon.” Di na mistil isulti, ang timbang, sustansiyadong diyeta maalamon. Hinuon, ang doktor lagmit makahukom nga labing maayo kon nagalungtad ang grabeng kakulang sa bitamina.

Si Dr. David Shore sa Schizophrenia Research Branch sa NIMH daw nagsuma sa tinamdan bahin sa presenteng medisina sa iyang gisultihan ang Pagmata!: “Gusto sa tanan ang sayon nga tubag sa schizophrenia—sama sa mga bitamina o dialysis.b Apan dili kini ingon ka yano. Maayo untag naingon.”

Ang usa ka tawo bisan pa niana angay moduol sa tanang medikal nga pagtambal nga may nahiangayng pagbantay, nga magbantay sa makapaukyab nga mga pangangkon. “Si bisan kinsang walay kasinatian nagtuo sa tanang pulong, apan ang usang maalamon nagapalandong sa iyang mga lakang.” (Proverbio 14:15) Ayaw dawata ang bisan unsang tambal nga binuta. Kon ireseta ang tambal, itugot ang panahon nga ikaw masinati sa posibleng mga reaksiyon ug segundaryong mga epekto.

Paglipay Alang sa Masakiton sa Utok

Tungod kay kita nagapuyo sa “mga panahong lisod sagubangon,” ang mga tawo mailalom sa dakong kalisdanan. (2 Timoteo 3:1; Lucas 21:26) Ug sanglit ang tanan nailalom sa makapaluya nga mga epekto sa sala ug pagkadili-hingpit, dili katingad-an nga bisan ang pila ka tawong may kahadlok sa Diyos naapektahan sa sakit sa utok.—Roma 5:12.

Apan ang pagkahibalong ang sakit sa utok usa ka sakit nagabulig sa usa sa pagbatog timbang nga hunahuna niini. Si Irene, pananglit, nahadlok nga ang iyang sakit gipahinabo sa pag-atake sa mga demonyo. Bisan tuod posibleng sa pila ka kaso nalangkit ang mga demonyohanong gahom, ang Bibliya wala magtudlo nga ang tanang sakit gipahinabo sa mga demonyo. (Efeso 6:12; itandi ang Mateo 4:24; Marcos 1:32-34; Buhat 5:16.) Kadaghanan, dihang ang usa ka tawo makadungog ug mga tingog o magpadayag sa katingad-ang paggawi, ang sakit sama sa schizophrenia tingali nalangkit.

Si Irene nahupayan ug dako sa pagkasayod nga ang iyang sakit dili gikan sa demonyo. Siya nangitag medikal nga tabang ug nakakaplag ug kahupayan. Hinumdomi, hinunoa, nga ang Bibliya nagasugid bahin sa usa ka masakitong babaye kinsa “gipailalom sa daghang kasakit sa daghang mananambal ug migugol sa tanan niyang katigayonan ug wala maayo kondili, hinuon, migrabe.” Si Jesu-Kristo lamang ang nakaayo kaniya. (Marcos 5:25-29) Ang medikal nga siyensiya karong adlawa susamang limitado. Tinuod, ang usa makahimog makataronganong mga lakang sa pagbaton sa usa ka sukod sa kahupayan. Apan inay hisakpan sa dili-matapos nga pagpangita sa idlas nga tambal, ang pipila yanong nagtuon sa pagkinabuhing duyog niana ug nagaantos sa suliran.

Ang pagkahibalong ang Diyos dulot nagamahal kanato, hinunoa, makahupay sa dakong kabalaka. (1 Pedro 5:6, 7) “Si Jehova naglig-on kanako latas niini ug sa daghan pang ubang pagsulay,” matud ni Irene. Siya nagbaton usab sa paglaom sa umaabot bag-ong sistema ilalom kang Jesu-Kristo nga niana “walay molupyo ang moingon: ‘Ako masakiton.’” (Isaias 33:24; 2 Pedro 3:13) “Ang pagtutok sa akong mga mata sa ganti sa pagkinabuhing walay kataposan sa Paraiso, nga karon duol na kaayo, nakatabang kanako sa pagpabiling lig-on.” Ang iyang pagtuo labawng nagatabang kay sa bisan unsang tambal nga ginahatag sa mga doktor.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 7]

Ang Kemistriya sa Schizophrenia

Ang atong utok usa ka makutihon kaayong sistema sa komunikasyon, nga nagakonektar sa binilyong neuron, o mga selula sa nerbiyos. Apan ang mga neuron dili konektado sa pisikal sa usag usa. Ang kal-ang nga mosukod sa usa ka bahin sa usa ka milyon sa pulgada (0.000003 cm) nagaseparar sa ilang samag gaway nga mga sumpay, o dendrites. Aron ang mga impulso sa nerbiyos moagos nga hapsay, ang mga senyal sa nerbiyos kinahanglang molukso sa maong kal-ang. Sa pagbuhat niana, ang selula mopagulag batalyong kemikal nga “mga mensahero” nga gitawag neurotransmitters. Kini sila “molangoy” tabok sa kal-ang ug motapot sa espesyal nga mga dumadawat, nga ang matag usa gidesinyo sa pagdawat ug tinong kemikal.

Sa normal nga utok, kining tanang kalihokan nagapadayon sa hapsay ug husay nga paagi. Apan, sa mga schizophrenic ang mga neurotransmitter daw dili makontrolar. Gibati sa pipila nga ang sobrang dopamine sobrang nagapalihok sa mga neuron ug nagapahinabo nga kini sila “masayop pagbuto.” Ang dili-konektadong mga hunahuna tingali moresulta. Katingad-an, hinunoa, dili tanang schizophrenic may hataas nga mga lebel sa dopamine diha sa ilang utok. Mahimo kahang ang pila ka utok sobra kaayo ka sensitibo sa dopamine? O may lainlain bang matang sa schizophrenia? O mahimo kahang ang laing abnormalidad natapo sa dopamine?

Walay mausang tinuod nasayod. Ni may usang tinuod nasayod kon kaha ang daot nga kemistriya mopahinabog schizophrenia o ang balit-ad niana. Ang kemistriya usa ra ka bahin sa tanghaga sa schizophrenia.

[Kahon sa panid 8]

Shock Therapy—Lantugionon

Tingali ang labing lantugionong terapiya sa tanan mao ang shock therapy. Hinuon, ang mga doktor nagatawag kasagaran niana pinaagi sa ngalang mas malumong pamation: electroconvulsive therapy, o ECT. Ang makahahadlok nga mga pasundayag sa maong tambal diha sa mga pelikula, sama sa One Flew Over the Cuckoo’s Nest, naghimo sa katilingban sa linangkob nga mahadlokon sa ECT. Bisan pa niana, sa kada tuig sa Tinipong Bansa lamang, ang gibanabanang usa ka gatos ka libong pasyente nagadawat ug ECT. Ang usa ka surbi sa mga sikyatrista nagpadayag nga ang ECT “gigamit pag-ayo sa panahon lamang nga ang medisina, nga kasagaran sa dagkong dosis ug kadaghanan ikombinar sa sikoterapiya, dili epektibo.”

Ang ECT giusab ug dako, mao nga kini dili na ang makalilisang nga paagi nga gihanduraw sa kadaghanan. Kon ipadapat sa tukmang paagi, ang pasyente walay bation. Siya hatagag anestesia ug tambal nga makaparelaks sa kaunoran (sa pagpanalipod batok sa kadaot sa bukog). Ang electrodes ibutang sa iyang ulo ug ang tinagdiyutay nga koryente ipaagi sa iyang utok, nga magpahinabog daklit nga pangurog.

Si John Bonnage, opisyal sa impormasyon alang sa APA (American Psychiatric Association) naghisgot sa usa ka pagtuon sa espesyal nga grupo sa APA nga mihinapos nga ang ECT maoy “usa sa labing epektibong mga paagi sa pagtambal sa depresyon.” Si Bonnage mipahibalo sa Pagmata!: “Hinuon, ang ECT talagsa nang gamiton sa pagtambal sa schizophrenia gawas lamang kon kini ubanan sa grabeng depresyon.”

Ang mga doktor wala gayod mahibalo sa unsang paagi o nganong mosaler ang ECT. Sa ingon ang mga magsusupak nagtawag niana nga “ang sikyatrikong katumbas sa pagtindak sa TV dihang dili na mogawas ang hulagway.” Hinuon, may ebidensiya nga ang ECT tingali mag-apektar sa neurotransmission sa paaging susama sa sikyatrikong mga droga. Ang mga kritiko nagatawag sa ECT nga peligroso ug makapaluya sa utok, nga nagapunting sa kapeligrohan sa pagkawala sa memorya ug bisan sa mga kamatayon. Bisan pa niana, ang mga tigpaluyo nagaingong tungod sa giusab nga mga paagi nakunhoran ug dako ang maong mga kapeligrohan. Sila dugang nangatarongan nga ang dakong kapeligrohan sa paghikog nga nagauban sa grabeng depresyon tingali mohimo sa mga benepisyo sa ECT nga bililhon kaayo nga dili balehon ang mga kapeligrohan.

[Kahon sa panid 10]

“Pagsabot” nga mga Terapiyang Freudian—Tabang kun Babag?

Si Dr. David Shore sa Schizophrenia Research Branch sa NIMH misulti sa Pagmata!: “Menos kaayong sikoanalisis, ug ang susama, ang ginahimo karong mga adlawa sa sikyatriya.” Ang rason? Sa usa ka butang, ang nagdakong ebidensiya nga ang susamang pagsabot nga mga terapiya yanong dili makaayo sa schizophrenia. Ang mga terapiyang Freudian nagasalig sa wala-kapamatud-ing pasikaranan nga ang mga sakit sa utok maoy reaksiyon ngadto sa mga kasinatian sa kinabuhi, ngadto sa mga kapaitan sa pagkabata pa nga nahilubong sa hunahunang nahikatulog. Sa ingon ang tig-analisar mosulay sa pagsusi sa hunahunang nahikatulog pinaagi sa mga pangutana ug “libreng asosasyon” sa pagtabang sa pasyente sa pagsabot sa tinubdan sa iyang mga suliran.

Ugaling, ang mga schizophrenic maglisod na sa pagkomunikar. Ang pagladlad kanila ngadto sa mga pagsusi sa pagsabot nga terapiya maoy, sumala kang Dr. E. Fuller Torrey, sama sa “pagpaagos sa baha ngadto sa usa ka lungsod nga gidaot na sa usa ka bagyo.”

Anaa ang kapeligrohan sa “transference,” nga pinaagi niana ang pasyente makaugmad ug kusganon kaayong mga pagbati alang sa terapista. Ang pipila miangkong ang mga pasyente “nagiyan” ngadto sa ilang mga terapista, nga dili makahunong sa tambal. Gawas pa, ang pagpakig-ambit sa mga pribadong butang uban sa usa ka sakop sa kaatbang nga sekso basin modanig moral nga mga suliran.

Ang pangunang mga sikyatrista sa ingon makiling ngadto sa biolohikanhong mga tambal ug nagaisip sa klasikal nga mga sikoanalisis ingong kinaraan sa pagtambal sa schizophrenia. Hinuon, ang pila ka matang sa pakigsulti nga terapiya magamit tingaling epektibo nga konektado sa terapiya sa droga sa paghatag sa pasyente sa pagpaluyo, pagtabang niya sa pagsabot sa iyang sakit, ug paglig-on sa panginahanglang motomar sa medisina. Ug usahay ang usa ka doktor nagagamit ug mausisahong mga pangutana sa pagtabang niya sa pagrekonosir sa sakit. Bisan pa niana, kini dili sama sa sikoanalisis.

[Mga Letrato sa panid 9]

Ang epekto sa tambal kadaghanan katingalahan