Aborsiyon—Nabahin nga Kalibotan

Pila ka aborsiyon—legal ug dili-legal—ang ginahimo sa tibuok kalibotan kada tuig? Ang librong Abortion nagainongong ang gidaghanon tingali “labing menos katubbas sa gidaghanon sa nangamatay nga hamtong”—mga 45 milyon. Apan ang International Planned Parent Foundation, nagbanabana nga ang gidaghanon moabot pa sa 55 milyon!

Ang U.S.S.R. mao ang unang nasod nga naglegal sa praktis, sa tuig 1920. Ang usa ka bag-ong taho nga wala hingpamatud-i naglista sa mga lima ka milyon sa usa ka tuig. Sumala sa opisyales sa ninisteryo sa panglawas sa Tsina, ang mga aborsiyon didto duol sa siyam ka milyon—un-tersiya sa gidaghanon sa pagmabdos. Ang Hapon dunay kapin ug duha ka milyon, ug ang Tinipong Bansa nagatahog kapin sa usag tunga sa milyon. Ang Britanya dunay duolan sa un-kuwartong milyon.

Sa Romano Katolikong Espanya ug Irlandiya, ang aborsiyon wala malegal. Bisan pa niana ang kababayen-an nga tinagpulo ka libo nagabaton gihapon ug mga aborsiyon kada tuig. Sa unsang paagi? Siyempre, dunay nga klinika nga nagabuhat nga dili legal. Apan ang taktika nga gigamit sa daghang babaye mao ang pag-adto lamang sa usa ka nasod diin legal ang praktis, nga ang Britanya mao ang paboritong ginapili.

Dayag, dili ang tanan niining mga aborsiyon ginabuhat tungod kay ang mga bata tinagli matawo nga may depekto, sa lawasnon o sa pangutok, o tungod kay ang mga pagsamkon maoy resulta sa panglugos o pangunay. Ang Britanikong mga numero nagapailang 2 porsiento lamang sa mga aborsiyon maoy tungod niining hinungdana. Nan, nganong daghan man kana kaayo? Adunay duha ka pangunang hinungdan.

Ang Pangunang mga Isyu

Ang pagkontrolar sa populasyon sa karaang mga panahon dili suliran. Ang mga tribo ug mga nasod mahinangop sa pagdaghan, ug ang mga babaye tagsa rang may hinungdan sa paglimite sa gidak-on sa ilang mga pamilya. Ang bisan unsang aborsiyon kasagaran maoy dili legal ug sangpotanan sa pagpanapaw o pakighilawas.

Sa kasukwahi, karong adlawa ang polisa sa aborsiyon mahimong ipasiugda sa gobyerno. Pinaagi niana ang gidaghanon sa pagpanganak mapugngan diha sa kanasoran diin may kapeligrohan sa sobrang pagdaghan sa tawo.

Bisan tuod ang maong kapeligrohan wala maglungtad diha sa daghang nasod sa Kasadpan, nagauswag gihapon ang gidaghanon sa aborsiyon. Ngano? “Kon motuo kita sa kagawasan sa kababayenan,” nagpasiugda ang usa ka tigpamabang babaye sa Relihiyosong Koalisyon Alang sa Katungod sa Aborsiyon sa New York City, “kinahanglan kita motuo nga ang mga babaye dunay katungod sa ilang moral nga mga pagpili.”

Apan dihang manamkon ang usa ka babaye, siya ba may dili-malalis nga katungod sa pagpili nga isalikway ang papel sa inahan, nga ipakuha ang iyang anak? Dalawaton ba ang maong buhat? Kini ang sentro sa lantugi pabor ug kontra sa aborsiyon karong adlawa. Unsa ang tubag?

Dako kaayo ang nagaagad sa mga depinasyon o kahulogan. Unsa ang kinabuhi? Kanus-a kini mosugud? Ang bata ba nga wala pa ihimugso may legal nga mga katungod?

Kanus-a Mosugod ang Kinabuhi?

Sa dihang ang binhi sa lalaki magapahiusa sa 23 ka chromosomes niini uban sa samang gidaghanon diha sa binhi sa babaye, moturok ang usa ka bag-ong tawhanong kinabuhi. Sukad niining panahon sa pagsamkon, ang sekso ug ang ubang personal nga detalye maestablisar na nga dili mausab. Ang kausaban lamang mao unyay sa pagtubo sulod sa tagal nga siyam ka bulang pagmabdos. “Usa ka pahayag sa biyolokikanhong kamatuoran ang pag-ingon nga ikaw sa nangagi usa ka bugtong selula,” misulat si Dr. John C. Willke. Susa ang kinabuhi mosugod ba sa gutlo sa pagturok o pagsamkon? Daghan ang motubag sa yano nga oo. Alang niadtong nagahunahuna sa ingon, ang aborsiyon sa bisan unsang panaghon maoy katumbas sa pagpatay.

Ang uban nagpatuo nga ‘ang kinabuhi mosugod sa mga 20 ka semana tapos sa unang pagsamkon.’ Nganong kana ang ilang pag-isip sa butang? Tungod kay maoy sa maomaong panahon nga sugod mobati ang inahan sa paglihok sa bata sulod sa tiyan. Kining yugtoa usahay tawgong “quickening” o pagkabuhi. Ang mga pagpanganak nga buhi mahimong mahitabo sukad sa ika-20ng semana, ug ang mga aborsiyon kasagarang himoon sa bisan unsang panahon hangtod sa ika-24ng semana sa pagmabdos, usa ka yugto nga gidawat sa kadaghanan. Nan, kini ba ang panahong ang usa ka bata maisip sa legal nga buhi?

Sa Britanya ang balaod wala mag-ila nga ang batang wala pa ihimugso usa ka tawo. Ilalom nianang mga kahimtanga walay aborsiyon nga sa legal matawag pagpatay. Apan inigkagawas sa bata sa lawas sa iyang inahan, bisan pag ang pusod wala pa mapupo, ang pagpatay nianang bataa maoy usa ka kriminal nga sala. Sa maong panahon ang bata dunay legal nga mga katungod. Nan, gikan niining maong punto de vista, ang kinabuhi mosugod sa pagkahimugso.

Ang Hudiyonhong hunahuna, sumala sa gipahayag sa Pangulong Rabbi sa Britanya, mouyon. Ang kinabuhi dili “mosugod hangtod sa gutlo sa pagkahimugso,” siya miingon, nga midugang: “Dili namo isipong pagpatay ang paglaglag sa batang wala pa ihimugso.” Nan, komosta ang bata sa tiyan, ang batang nagatubo sa tagoangkan? Sa Marital Relations, Birth Control and Abortion in Jewish Law, si Rabbi David M. Feldman sa New York nag-ingon: “Ang bata sa tiyan maoy wala pa hiilhi, umaabot, potensiyal, bahin sa ‘mga tinago sa Diyos.’”

Pagsumpaki sa Panghunahuna

Gikan niini sayon ang pagpangatarongan nga ang aborsiyon gidawat sa relihiyon. Apan dili tanang relihiyon ang nagahunahuna sa sama. Tagda ang opisyal nga punto de vista sa Romano Katoliko.

Si Papa Pio IX niadtong 1869 nagpahamtang sa silot sa ekskomunikasyon o pagpalagpot tungod sa aborsiyon sa usa ka bata sa tiyan sa bisan unsang edad. Niadtong 1951, gipahayag pag-usab ni Pio XII ang prinsipyo, nga miingon: “Ang matag tawo, bisan ang bata sulod sa tiyan sa inahan, nagadawat nga direkta sa katungod niini sa kinabuhi gikan sa Diyos, dili gikan sa iyang mga ginikanan.” Sa pagpakigpulong didto sa Kenya niadtong 1985, si Juan Paulo II pintok mipahayag: “Ang mga buhat sama sa kontrasepsiyon ug aborsiyon maoy daotan.”

Hinuon, daghang Katoliko karong adlawa nagpatuo nga ang maong tinamdan maoy kinaraan na ug kinahanglang rebisahon. Ingong pangpotanan, ang mga Romano Katoliko nabahin mahitungod sa isyu. Ania ang pila ka kamatuoran.

Ang Romano Katolikong Gumonhap

Si Kardinal Bernardin, tsirman sa Komite sa Pabor-Knabuhi nga Kalihokan sa Amerikanong mga obispo, nagpatuo nga ang aborsiyon maoy daotan sa moral ug ang opisyal nga baroganan sa iglesya mapadapat sa tanang Romano Katoliko. Sa makausa pa, ang Romano Katolikong propesor sa moral nga teolohiya sa Notre Dame University sa Tinipong Bansa, si James T. Burtchaell, misulat sa 1982: “Ang akong argumento maoy prangka. Ang aborsiyon maoy pagpatayg tawo: ang paglaglag sa usa ka bata.” Ugaling, upat ka tuig sa ulahi, ang paring si Richard P McBrien, tsirman sa departamento sa teolohiya sa samang unibersidad, naningkamot sa pagsaysay nga ang aborsiyon dili usa ka gipiho nga doktrina sa iyang iglesya.a Sumala sa maong hunahuna, ang mga Katoliko nga nagapaluyo sa aborsiyon dili mahimong iekskomunikar, bisan pag sila maisip nga dili maunongon.

Tungod sa maong kahanap sa awtoridad sa iglesya, daghang iladong Katoliko prangkang pabor sa aborsiyon. Naapil kanila sa Tinipong Bansa mao ang pila ka pari. Ang ubay-ubayng madre usab, nga ang pipila kanila nagduso sa gilantugiang anunsiyo sa mantalaan bahin sa aborsiyon nga tungod niadto sila gihulgang papahawaon sa ilang mga kapunongan.

Dugang pa, ang ginsakpang mga Katoliko karon nagaporma sa usa ka aktibong pabor-aborsiyong pundok sa pag-impluwensiya sa hehislatura. “Ako anaa sa tunga sa pagtuo sa mga sakop nga Katoliko,” nagpatuo si Gng. Eleanor C. Smeal, presidente sa NOW, ang National Organization for Women, panahon sa usa ka tigom bahin sa aborsiyon sa Washington, D.C., U.S.A. Sa samang panahon, sumala sa The New York Times, iyang gitamay ang sugyot nga ang iyang pagpaluyo sa katungod sa aborsiyon mahimong mosangpot sa pag-ekskomunikar kaniya gikan sa Romano Katolikong Iglesya.

Ang Iglesia sa Roma sa mausbawon gilisdan sa apgsulbad sa maong nagkasumpaking mga hunahuna taliwala sa mga membro niini.

Mga Kapeligrohan sa Dili-legal nga mga Aborsion

Ang pagpasakag mga balaod ug mga mando maoy usa ka butang. Apan, bisan pag may labing maayong mga motibo, ang pagsulay ni bisan kinsang awtoridad sa pagpatuman sa usa ka lagda bahin sa aborsiyon maoy lain nang butang. Lalangkit ang mga tayo, sa suod ug sa personal. Kon pit-oson, ang mga tawo mahimong dili matagna.

Kon molampos ang kontra-aborsiyon nga pundok, sa pagsanta kaha sa usa ka gobyerno sa paglegal sa aborsiyon o sa pagnulo sa nagalungtad nga balaod, nan unsa na man? Magsulbad ba kana sa mga suliran? “Ang usa ka babaye mangitag paagi [sa pagbatog aborsiyon], usahay sa kadaotan sa iyang kinabuhi mismo,” mikomento si Marilyn Waring, pabor-aborsiyon nga Membro sa Parliamento sa New Zealand, “ug ang mga politiko, o mga balaod, walay mahimo sa pagpugong kaniya.” Ug diha nahimutang ang usa ka lig-ong argumento. ‘Hain ang mas maayo?’ nangutana kadtong nagapaluyo sa aborsiyon.

Sa dapit diin gilegal ang aborsiyon, bisan pag may pila ka kamatayon, ang praktis nailalom sa estriktong medikal nga pagdumala. Sa laing bahin, ang dili-legal, ”kalan sa likod” nga mga aborsiyon may makalilisang proporsiyon sa kamatayon, kay kasagaran sila ginahimo sa dili-kuwalipikadong mga trabahante diha sa hugawng mga kondisyon. Sa bangladesh, pananglitan, gibanabana nga kada tuig 12,000 ka babaye ang mamatay ingong sangpotanan sa maong mga aborsiyon.

Apan niining tanan, adunay laing tawhanong hinungdan nga pagatagdon. Unsay bation sa mga doktor ug mga narses bahin sa paghimo sa mga aborsiyon sa mekanikal nga paagi? Unsang matang sa lawasnon, mental, ug emosyonal nga kadaot ang ipahinabao sa aborsiyon sa umaabot nga inahan—ug amahan? Kini maoy nga pangutanan nga atong sunod pagahisgotan.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 5]

Kapuling mga Pagtawag

Ang mga tigpaluyo sa aborsiyon kadaghanan mopalabi nga tawgong pabor-pagpili nga mga tigkampanya, maingon nga kadtong nagasupak sa praktis kadaghanan nagatawag sa ilang kaugalingong pabor-kinabuhi nga mga magbubuhat. Niining mga artikuloha, alang sa katin-awan, ang mga ekspresyong pabor-aborsiyon ug kontra-aborsiyon mapinadayonong gigamit.

[Larawan sa panid 5]

“Kinahanglang atong tuohan nga ang mga babaye may katungod sa ilang moral nga mga pagpili,” nagaingon ang daghan

[Tinubdan]

H. Armstrong Roberts

[Letrato sa panid 7]

Daghang babaye ang prangkang kontra sa aborsiyon.

[Tinubdan]

H. Armstrong Roberts