Pagpaniid sa Kalibotan
MOHIMOG BISAN UNSA ARON “MAHUBOG”
Ang mga tig-abuso sa droga mohimog bisan unsa aron mahubog sa kemika nga maoy ilang ginapangita. Ang mosunod nga tulo ka balita mopadayag niini:
▪ Nakakita ang mga tig-abuso sa droga sa New York City ug paagi sa pagsumpo sa depresyon nga maoy kasagarang moresulta gikan sa daklit, grabeng pagkahubog nga ilang makuha gikan sa droga nga nailhang crack. Ilang isagol ang crack, usa ka porma sa cocaine, sa heroina ug tabakoon ang kombinasyon pinaagig kuwako. Ang pagkahubog sa heroina molungtad ug daghang oras ug mopakunhod sa grabeng epekto sa crack. Nagkamenos ang popularidad sa heroina, tungod kay daghang batan-ong mga tig-abuso mahadlok man sa paggamit ug mga dagom nga indiyeksiyon. Apan karon ang bug-os bag-ong kustomer maulipon ra unya sa makagiyan nga heroina.
▪ Sa Juárez, Mexico, ang lokal nga mga batan-on nanagsimhot ug katingalahang berdeng mga bato nga ilang nakita sa basurahanan sa munisipyo. Ang mga bato diay maoy mga migahi makahilong hugaw, nga ilegal nga ginalabay sa mga kompaniya sa T. B. nga anaa sa Mexico. Ang pagsimhot sa mga bato gitaho nga moobra diha sa mga batan-on sama sa paagi sa pagsimhot ug kola, nga dunay samang mga kapeligrohan: posibleng kadaot sa bato, sa atay, ug utok, ug bisan ang pagkadili-manganak o kapeligrohan nga makaanak ug depektosong mga anak.
◼ Sumala sa San Francisco Examiner, tilapan pa gani sa ubang mga tawo ang mga baki aron mahubog. Ang kemikal nga gitawag bufotenine moagos gikan sa panit sa pipila ka baki. Kon makasulod sa lawas sa ginagmay, kini makaapekto sa mga igbalati ug mopahinabog kalibog sa hunahuna. Kon masulod sa lawas nga dinaghan, kini grabeng makahilo ug giklasipikar sa mga eksperto sa droga uban sa ubang ilegal nga mga droga, sama sa LSD ug heroina. Bisan dili kini kumon nga batasan, gitaho nga misulay ang mga tawo nga mahubog gikan sa mga panit sa baki diha sa nagkalainlaing mga dapit sama sa Habagatang Amerika, sa Tinipong Bansa, ug Australia.
NAGKAWALANG IMPLUWENSIYA
Sa dihang gisurbi sa Gallup poll ang mga estudyante sa kolehiyo sa T.B., halos 80 porsiento miingon nga ang relihiyon nagadula ug hinungdanon bahin sa ilang kinabuhi. Apan 69 porsiento wala mag-isip sa sekso-gawas sa kaminyoon nga daotan. Sumala sa The Atlanta Journal and Constitution, ang editor sa Christian Broadcasting Network, nga maoy nagsugo sa suribi, miingon: “Kami naguol sa pagkakita nga bisan tuod sila nagtuo ug Diyos, ang ilang pagtuo daw wala kaayoy epekto sa ilang personal nga mga kinabuhi ug mga batasan, sa ilang seksuwal nga mga tinamdan ug mga buhat.”
“USA KA PORMA SA PAG-ABUSO SA BATA”
Si Dr. W. Gifford-Jones, nga misulat sa The Globe and Mail sa Toronto, Canada, mabalak-ong miingon nga daghang bata sa Amihanang Amerika nag-antos sa katambok. Ngano? Gipasangil sa mga doktor ang pagkaon sa mantikaon nga mga kalan-on ug ang kakulang ug ehersisyo, nga nagaingon: “Ang mga bata dili makatunaw sa mga kaloriya sa dihang magtan-aw sila ug TV ug mag-usap ug potato chips.” Ang mga bata, matud pa sa doktor, mobayad ug dako sa ilang pagkatambok ug nagkalainlaing posibleng sakit nga grabe. Dugang pa, kining wala pa magtunghang mga bata maoy 25-porsiento nga mahimong tambok nga mga hamtong, samtang kadtong nagpabiling tambok sa ilang mga tuig sa pagkatin-edyer dunay 75-porsientong posibilidad nga magaatubang ug tibuok-kinabuhi nga pagkatambok. Siya miingon nga ang “batang tambok maoy usa ka masakiton nga bata,” ug mihinapos: “Kini maoy usa ka porma sa pag-abuso sa bata sa pagtugot sa mga bata nga makaugmad niining sakita tungod sa sobrang pagpasagad.”
MGA INSEKTO SA GREENHOUSE
Ang mga siyentipiko sa New Zealand nagpasidaan nga ang epekto nga greenhouse, ang anam-anam nga pag-init sa yuta nga gipahinabo sa polusyon sa tawo, dunay wala-damha nga epekto: Modaghan ang dangan sa mga insekto. Ang mga siyentipiko nanagna nga ang gidahom nga pagtaas sa temperatura makahimo sa daghang insekto sa paglusot sa mga paagi sa pagkuwarentinas sa New Zealand o mapadpad didto sa hangin nga nagpalayo sa mga tingtugnaw, mosanay, ug modaghan. Sumala sa New Zealand Herald, ang mga siyentipiko nanagna ug mga panon sa mga dulon, nagapakaylap ug sakit nga mga lamok, ug libolibo ka milyong dolyares ang magasto sa pagsumpo sa paghugpa. Ang Herald mipadayag nga ang entomologo nga si Dr. Garry Hill miingon nga “ang ubang mga epekto sa kausaban daw nakita na.”
NAG-USIK-USIK SA PAGKAON
Sa Uropa, ang pagdaot sa pagkaon maoy dugay nang polisa. Aron walay pagkabalhin ang mga prisyo sa prutas ug utanon, gipamalit sa European Common Market ang sobrang mga abot sa uma. Apan sumala sa dili pa dugayng taho sa opisina sa kuwenta sa Uropa, halos 84 porsiento sa sobrang abot nga gipalit sa Italya, Pransiya, Netherlands, ug Gresya ginadaot—halos 2.5 ka milyong tonilada sa abot sa uma matag tuig. Mahitungod sa nahibilin, “10 porsiento gihimong pagkaon sa hayop, 5 porsiento gihimong alkohol, ug duolan sa 1 porsiento giapod-apod ngadto sa kabus,” nagkanayon ang peryodikong Wetterauer Zeitung.
MAHAL RA KAAYO NGA KABAYARAN
Ang ubang nagkatigulang nga mga bituon sa musikang rock, nga dunay nang nahibaloan nga nanugtog sa ilang musika nga makabungog sa dalunggan, karon nanagsulti bahin sa pagkabungol nga ilang giantos ingon nga resulta. Sumala pa sa The Toronto Star, ang gitarista sa rock si Ted Nugent miadmiter nga ang iyang wala nga dalunggan “maoy dayandayan na lamang. Kini wala na mag-obra.” Ug si Pete Townshend sa grupo nga gitawag The Who miingon sa mao gihapong peryodiko nga ang “usa sa dagkong mga kasakit . . . mao nga sa dugay pa sa dili ka pa motigulang, dili ka makadungog kon unsay gisulti sa mga bata kanimo.” Mahitungod sa iyang mga tuig sa pagtugtog ug saba kaayong rock ’n’ roll, siya midugang, “Nagtuo ako nga mas maayong isulti nga dunay bili nga pagabayran alang niana: ang ahat nga pagkabungol.” Samtang siya ug ang ubang beteranong mga musikero nagpahinay sa ilang pagtugtog, daghang bag-ong mga musikero nagpakusog.
NAGKADIYUTAYNG PANON
“Ang Pagkunhod sa Panon Nakahagit sa Katolikong Iglesya,” mao ang mabasa sa dili pa dugay nga ulohan sa balita diha sa peryodiko nga O Estado de S. Paulo sa Brazil. Mitaho mahitungod sa surbi sa mga molupyo sa siyudad sumala sa hangyo sa National Council of Bishops sa Brazil, ang artikulo miingon nga samtang 73 porsiento sa mga batan-on tali sa 18 ug 29 maoy gikan sa Katolikong mga pamilya, 26 porsiento lamang ang nakasimba sa nangaging mga bulan. Ang Arsobispo si Geraldo Majella gitaho nga miingon: “Ang pagbunyag lamang dili igo aron mahimong Katoliko. May mga tawo nga nangangkong mga Katoliko apan nagapraktis ug aborsiyon. Adunay seryosong mga depekto diha sa pag-umol ug mga sumusunod.” Siya mihinapos nga, ingong resulta, ang Brazil dili na maisip nga usa ka Katolikong nasod.
GINAPAKAON ANG MGA ILAGA
Gibasol ang mga taga New York sa pagdaghan sa populasyon sa ilaga sa siyudad. Ang mga eksperto miingon nga ang pangunang problema mao ang dili-hustong paglabay sa basora. Ginapakaon sa mga tawo ang mga ilaga pinaagi sa paglabay sa basora diha sa ilang mga bentana, sa paglabay sa mga pagkaon diha sa mga riles sa subwey, sa pagbilin sa mga salin nga pagkaon diha sa mga parke, ug uban pa. Bisan pa sa $10.5 milyones nga gigasto sa siyudad kada tuig diha sa programa sa pagsumpo sa mga ilaga, ang komunidad sa mga ilaga padayong nagasanay: “Walay katarongang kan-on sa mga ilaga ang hilo nga among ibutang samtang makakaon man sila ug caviar—manok, karne, pizza—gikan mismo sa mga bag sa basora! Kinahanglan imong pagutman una ang mga ilaga. Walay pagkaon, walay tubig. Ug unya iyang kan-on ang hilo.”
MGA FEMINISTA NAGBAG-O UG RELIHIYON
Ang ubang mga feminista nagtuo nga mas gibayaw sa langyaw nga relihiyon ang mga babaye kay sa ilang lokal nga relihiyon. Sumala sa usa ka kolumnista sa Mainichi Daily News sa Tokyo, dunay mga feminista sa Tinipong Bansa nga nagasalikway sa Kakristiyanohan ingon nga madapigon sa lalaki ug gisimba hinoon ang diyosa sa adlaw nga si Amaterasu, ang pangunang diyosa sa Shinto sa Hapones. Sa laing bahin, ang mga feminista sa Japan wala kaayoy panahon kang Amaterasu, nga ilang giisip nga nagpaluyo sa mga gubat sa Shinto ug sa pagmando sa mga babaye. Daghan kanila nakig-anib sa mga iglesya sa Kakristiyanohan, nangatarongan nga ang pagbukas sa iglesya sa mga tunghaan sa mga babaye nakahatag ug kagawasan sa mga babaye sa Japan.
NAGLUTAW NGA MGA PADIR SA KAMATAYON
Ang mga napadpad nga mga pukot maoy kontrobersiyal nga paagi sa pagdakop ug isda. Gianggaan ug “mga padir sa kamatayon,” sila nagbitay nga dili makita sa ilalom sa tubig, ang uban maoy 15 ka metros nga gitas-on ug 56 ka kilometros ang gisangkaron, nga naglit-ag dili lamang sa mga isda kondili sa mga bao, sa mga poka, sa mga lumod, ug bisan gagmayng mga balyena. Karon ang paggamit niini mikaylap ngadto sa Habagatang Pasipiko, nga gikabalak-an kaayo sa Australia, New Zealand, ug sa daghang isla nga mga nasod. Ang kadaghanan sa mga bapor sa pangisda nga nagagamit ug mga baling mao ang taga Taiwan ug Japan nga mga bapor nga nagapangita ug albacore, usa ka klase sa tulingan. Apan ang Ministri sa Agrikultura ug sa Pangisda sa New Zealand miingon nga ang paggamit ug mapadpad nga mga baling nakapuo sa tulingan gikan sa maong lugar sulod sa duha ka tuig. Ang kapildihan sa mga espesye maoy dakong hampak sa mas gagmay nga isla nga mga nasod, kansang ekonomiya nagadepende sa industriya sa pangisda.
NASAKPAN SA AKTO
Ang dili pa dugay nga mga kaso sa Tinipong Bansa gipanubag sa nagaabuso-sa-droga nga mga babayeng mabdos sa mga epekto sa ilang batasan diha sa wala pa matawo nga bata. Ang inahan nga tiggamit ug cocaine sa panahon sa pagsabak, sa epekto, nagapasulod ug mga droga pinaagi sa pusod. Sa Illinois, gisentensiyahan sa hukmanan sa bata ang usa ka inahan sa pag-abuso sa gisabak nga bata ug pagpasagad tungod sa paggamit ug cocaine samtang nagsabak. Si Maghuhukom Frederick J. Kapala mihinapos: “Sama ra kadto nga daw gihatagan sa inahan ang bata ug usa ka pakete sa mga gilit nga pagadulaan.”