Pagpaniid sa Kalibotan
Kombensiyon sa Mozambique
Tapos sa pagkagidili sa daghang katuigan, ang mga Saksi ni Jehova sa Mozambique nagpasalamat nga gitugotan ug mas dakong kagawasan sa pagsimba sa mga awtoridad. Karong bag-o, ang upat-ka-adlawng “Putling Pinulongan” Distritong Kombensiyon gihimo sa Costa do Sol estadyum sa dula sa Maputo, ang kaulohan sa Mozambique. Sa pagtaho bahin sa kombensiyon, ang Tempo, usa ka magasing gipatik sa Maputo, nag-ingon nga may mga unom ka libong presente sa unang sesyon sa kombensiyon. Ang mga diskurso gipahayag sa Portuges ug Tsonga nga mga pinulongan. Ang Tempo midugang nga ang katuyoan sa kombensiyon mao “ang paglig-on sa Kristohanong panaghiusa bisan pa sa kalainan sa pinulongan nga nakapahinabog mga pagkabahinbahin taliwala sa mga tawo.” Ang artikulo misaysay nga ang mga Saksi ni Jehova nagabuhat padulong sa maong tumong sa tibuok nga kalibotan, walay sapayan sa “nasyonalidad, rasa, edukasyon, ug kahimtang sa katilingban.”
Gutom, Apan Walay Kakulang sa Pagkaon
“Ang mga pagtuon sa World Bank nagpakita nga sa katuigang bag-o pa, misamot ang gutom, ilabina sa Latin Amerika,” matud sa Pranses nga ekonomista si Jacques Chonchol sa usa ka seminar nga gihimo sa Saõ Paulo, Brazil. Bisan pag ang tema niadto maoy “Gutom—Ang Hagit sa Katuigang 1990,” dili dakong paglaom ang gipahayag alang sa 1,116,000,000 ka tawo sa tibuok kalibotan nga giisip nga kulag sustansiya. “Ang problema, mipasalig ang mga espesyalista, maoy dili tungod sa kakulang sa pagkaon,” mitaho ang O Estado de S. Paulo. “Ang kalibotan nagpatunghag igong pagkaon sa pagtagana sa mga panginahanglan sa iyang 5.3 [libong milyon] nga molupyo. Apan ang mga tawo walay salapi sa pagpalit ug pagkaon.” Ngano? Gipatuo kini, ang gutom misamot tungod sa mga pagkunhod sa sosyal nga mga programa nga gipahinabo sa internasyonal nga mga kasabotan bahin sa utang. Ang laing hinungdan, sumala kang Chonchol, mao: “Ang gutom misamot tungod sa pag-uswag sa mga siyudad.”
Hinabakong mga Politiko
Ang gobyerno sa Mexico karong bag-o mihimo sa usa ka lakang sa pagpanalipod sa mga dili-hinabako. Sumala sa Visión, usa ka Latin-Amerikanhong magasin, ang pagtabako karon gidili diha sa mga librarya, mga sentro sa panglawas, mga sinehan, mga sakyanan sa publiko, ug mga opisina sa gobyerno nga nagahatag ug mga serbisyo sa publiko. Ang mga restawran ug mga kapeteriya gibaoran nga magbatog mga dapit nga walay magtabako. Kadtong molapas sa balaod mahimong multahan ug abot sa $30. Bisan pa niana, ang Visión mipahayag nga “sulod sa Kamara sa mga Diputado ug sa Kamara sa Representantes (ang lehislatibong mga pundok nga nag-aprobar sa balaod), ang lakang dili mapadapat kay ang Mexicanong mga politiko dili makapugong sa ilang kaugalingon sa pagtabako panahon sa mga oras sa trabaho.”
Pag-ipon-ipon?
Sumala sa Le Monde, usa ka mantalaan sa Paris, ang kaminyoon nag-us-os sa Pransiya. Ang kiling latas sa miaging 20 ka tuig nagpakita nga dugang ug dugang parisan nagapalabi sa pag-ipon-ipon nga walay pagpakasal. Ang National Institute of Demographic Studies sa Pransiya nagtaho nga labing menos katunga niadtong magpakasal nag-ipon-ipon na, sa pila ka kaso sulod sa daghang katuigan. Daghang parisan tingali maghunahuna nga ang pag-ipon-ipon una magpakasal magpauswag sa purohan nga molampos sa kaminyoon, pero lahi ang gipakita sa mga kamatuoran. Ang Le Monde nag-ingon nga “ang pag-ipon-ipon una sa kasal dili magpalig-on sa panagtiayon” ug nga ang maong “mga panagtiayon mopatim-aw nga dili kaayo lig-on kay kasagaran pang kana mosangpot sa panagbulag.” Gipakita sa mga estadistika nga ang mga parisan nga mag-ipon-ipon una magpakasal mosangpot nga magbatog diborsiyo nga labaw pa kay niadtong wala.
Dili-Aktibong mga Bata
Kapin sa katunga sa Hapones nga kabataan tali sa mga edad nga 10 ug 15 may kaugalingong mga telebisyon ug kompiyutir nga mga dula sa TV, ug un-tersiya kanila may kaugalingong mga telepono, sumala sa 1990 Taho sa Gobyerno Bahin sa Kabatan-onan sa Hapones nga gobyerno. Ang kadaghanang batan-on nagagugol sa ilang diokupadong panahon sa sulod sa balay, nga nagatan-awg telebisyon, nagabasag komiks, o nagadulag mga dulang video, inay kay sa gawas sa balay. Ang taho sa gobyerno naglangkit sa dili-aktibong sulod-balay nga mga kalihokan sa kabataan ngadto sa ilang limitadong katakos nga makighugoyhugoy sa uban, apil sa ilang mga pamilya, ug sa ilang kakulang sa pagsalmot sa mga kalihokan sa komunidad. Sumala sa pagtuon, mga 90 porsiento sa kabataang Hapones miingon nga sila dili makapahayag sa ilang kinailadmang mga hunahuna ug mga pagbati.
Pagkulit sa Liso
Ang usa ka liso karon gigamit nga materyal sa paggamag butones, alahas, ug mga pigurin aron ibaligya. Ang pila ka produkto karon gigama nang pinakyaw sa pagtagana sa panginahanglan sa mga kompaniya sa sinina. Ang liso nga gihisgotan mao ang liso sa tagua, ang liso nga ang gidak-on samag bola sa golf nga nagtubo sa kalasangan sa Ecuador. Ang magasing National Geographic nag-ingon nga kini “nagtimaan sa pagbalik sa tagua, nga gigamit alang sa mga butones una pa kini sa malangkobon mapulihig plastic sa katuigang 1930.” Nakaplagan sa Conservation International ang ebidensiya nga ang pagkulit sa tagua gibuhat na sa Amerika del Sur balik sa 250 ka tuig kanhi. Sumala sa National Geographic, ang mga liso “nagtanyag usab ug kapuli sa garing, nga karon gidili sa baligyaan sa kalibotan.”
Pagyuhot ug Langgam
Ang World Wildlife Fund mitaho nga “labing menos 225,000 ka langgam nga mobilig mga $50 milyon sa menudong prisyo giyuhot o giimportar pinaagig mini nga papeles kada tuig.” Pananglitan, ang mga periko hidakpan sa lokal nga mga tawo sa kalasangan sa Aprika, Indonesia, Mexico, ug Amerika del Sur ug gibaligya sa pila ra ka dolyar. “Sa panahong ang mga langgam makaabot sa U.S. o Uropanhong mga pumapalit, ang pila ka langgam, sama sa dagkong imperial amazons sa Dominica, sa Caribbean, mobilig $100,000 matag usa,” miingon ang The Wall Street Journal. Daghang espisye sa periko giingong nameligrong mapuo sa kalasangan. Gihunahuna nga mga 90 porsiento sa mga langgam nga giyuhot “mamatay samtang nagbiyahe tungod sa dili-hustong pagpakaon ug dili-maluluy-ong mga kahimtang.”
AIDS sa Asia
Niadtong Pebrero 1990, may mga 2,000 gitahong mga biktimag AIDS sa Asia. Bisan pa niana, ang usa ka bag-ong taho sa Hiniusang Kanasoran nag-ingon nga ang WHO (World Health Organization) nagbanabanang ang katibuk-ang 500,000 ka tawo sa Asia karong bag-o natakboyan sa HIV nga virus. Sumala sa magasing Asiaweek, ang “U.N. karong bag-o nagtaho nga ang gidaghanon sa mga kaso sa AIDS sa Asia mouswag pag-ayo.” Aron sa pagsagubang sa problema, gisugyot sa WHO ang mas maayong mga kampanya bahin sa edukasyon ug sa impormasyon.
Tribong Tigdakop sa Ilaga
Ang mga mag-uuma sa Tamil Nadu, India, misulay sa paggamit ug mga kemikal, mga pamatay sa dangan, ug mga lit-ag sa pagpukgo sa suliran sa ilaga. Kay napakyas, gisuholan sa mga mag-uuma ang mga nitibong Irula sa paghimo sa trabaho, mitaho ang India Today. Sa unang tuig, nakadakop ang mga Irula ug mga 140,000 ka ilaga sa luna nga mga 16,000 ektarya. Ang mga Irula “dili mogamit ug mga pamatay sa dangan apan ang ilang mga paagi gipasukad sa kahibalo sa gawi sa ilaga.” Lit-agon nila ang mga ilaga diha sa ilang mga bangag pinaagi sa pagsampong sa mga gulaanan. Kay makadakop silag daghan kaayong ilaga, gisusi sa mga Irula ang posibilidad sa paggamit sa unod sa ilaga ingong abod sa manok ug isda ug paghimo sa panit sa ilaga nga magamit nga panit. Ang India Today nag-ingon nga “ang eksperimento nagpamatuod sa bug-os nga ang paagi sa Irula mao ang labing segurado” ug baratong paagi sa pagpukgo sa mga ilaga.
Katakotan Himalatyon Tungod sa Kainit
“Ang unang pamatuod sa pag-init sa yuta mahimong maggikan sa pagkapus-aw sa katakotan o korales,” miingon si Ernest Williams sa University of Puerto Rico. Ang mas taas nga temperatura sa dagat magpahinabo nga ang katakotan magpagawas sa mikroskopikong lumot nga niana maningaon ang katakotan. Kini magbilin ug puting mga puntik sa katakotan, kana ang hinungdan sa terminong “pagpus-aw.” “Kon wala ang iyang kauban nga lumot, ang takot mahuyang ug dili na mosanay.” Ang may-puntik ug masakitong katakotan nakit-an sa daghang dapit, apil ang Bahamas, Bermuda, Florida, Hawaii, Jamaica, Okinawa, ug Puerto Rico. Ang The Toronto Star nag-ingon nga ang dekada sa katuigang 1980 mao ang labing init sa miaging usa ka gatos ka tuig ug “daghang eksperto sa klima nagtagna nga ang mga temperatura mopadayon sa pag-uswag sa ubay-ubayng grado sa sunod nga siglo,” nga mahimong padayong kapeligrohan sa katakotan.
Pagpanggawas sa Katsilang mga Katoliko
Ang magasing Hispanic nagtaho nga sa Tinipong Bansa, halos usa ka milyong Katsila ang nanggawas sa Iglesya Katolika sulod sa miaging 15 ka tuig. “Kada tuig, kanang gidaghanona mouswag sa tali sa 60,000 ug 100,000.” Sumala sa usa ka bag-ong pagtuon nga gisugo sa usa ka katabang nga obispo sa arsidiosisis sa San Francisco, ang Katsilang mga kanhi-Katoliko nagtinguhag “mas lalom nga kalangkitan uban sa ilang pagtuo ug sa kasulatan.” Bisan pa niana, sa pagkomento bahin sa suliran usa ka Katolikong pari miingon nga “kinahanglang tan-awon nato ang Iglesya Katolika kon unsa kini: usa ka dakong institusyon nga may establisadong paagi sa pagbuhat sa mga butang. Lisod kaayo ang pagpabalhin sa usa ka dakong institusyon ngadto sa bag-ong paagi sa pagbuhat sa mga butang.” Ang artikulo mikomento: “Sayon ang paglusot sa mga liki sa kasagarang Katolikong parokya nga may 4,000 ka pamilya.” Sa laing bahin, “ingon ka sayon ang pagbati nga gikinahanglan ug giila diha sa suod [dili-Katolikong] kongregasyon sa mga 200.”