Nawad-ag Trabaho—Unsay mga Kasulbaran?

“Kini mahimong lisod. Daghang negosyo nahapay, apan dili pa moadmitir.”—U.S. nga kapitalista.

DAGHAN nakasinati na sa masakit nga kamatuoran sa maong daotan nga panagna, nga gipamulong sa hinapos sa 1990. Sa pila ka kompaniya, ang “nahibiling” mga empliyado nahibulong kon sila ba kaha ang isunod sa pagtaktak.

Unsay buhaton nimo kon mawad-an ka sa imong trabaho karong adlawa? Dalan nga maalamon ang pagkahimong andam. Sumala sa gipunting sa nag-unang artikulo, ang pagkawala sa usa ka trabaho dunay dala nga pinansiyal ug emosyonal nga epekto. Busa, dako pa ang nalangkit kay sa pagbayad lang sa mga balayranan. Ang mosunod mao ang pila ka latid nga nakabulig sa uban sa pagpabilin nga lig-on sa panalapi ug sa emosyonal nga paagi inigsagubang sa pagkamawad-ag trabaho.

1. Ayaw Pagkatarantar

Sa dihang si Dominick nawad-an sa iyang trabaho, giuli niya sa bangko ang iyang balay ug gibalhin ang iyang pamilya sa pag-ipon sa iyang inahan. Ang tambag niya mao ang pagpabiling kalmado, bisan pag daw daotan kaayo ang kahimtang. “May trabaho o wala, ikaw dili mauga ug mapalid,” matud niya. “Sa matinud-anon nasayran ko nga kaming tanan dili mangamatay.” Inay sa pagpalunop sa hunahuna sa labing daotang mga talan-awon, sa pagkamalinawon maningkamot sa mabungahong mga kasulbaran.

2. Paghunahuna nga Positibo

Si Jim ug Donna may upat ka inoras nga trabaho kanilang duha. Bisan pa niana, ang ilang kinitaan ubos pa kay sa kita ni Jim mismo sa iyang nangaging bug-os-panahong trabaho. Bisan pa niana, gidawat nila kana ingong matulon-anon nga kasinatian alang sa lima nila ka anak. Si Donna mipahayag: “Kon wala ang mga suliran sila unta maarang-arang ug kahimtang sa materyal nga paagi. Apan malaktawan unta nila ang mga kapeligrohan nga magatudlo kanimo kon unsaon pagkinabuhi.”

3. Buksi ang Imong Hunahuna Alang sa Bag-ong mga Matang sa Trabaho

Bisan ang mga trabahanteng de-opisina makapili sa pag-usab sa mga propesyon ug pagsugod ug bag-ong trabaho. “Ang mga tawo dili mangitag mga kapaingnan hangtod nga mapugos na sila,” matud ni Laura, kinsa gitaktak gikan sa usa ka trabahong administratibo. “Sa katuigang 1990,” siya miingon, “ang mga tawo kinahanglang mahimong labi pang mapahiuyonon.” Ang pagtinguha sa pagbaton sa samang matang sa trabaho nga imong naandan​—o sa samang suweldo​—makapahuyang lang sa imong purohan sa pagkaplag ug trabaho. Kini labing menos tingali makapatin-aw nganong sa kasagaran ang de-opisinang mga trabahante mas dugay makakitag trabaho kay sa mga pahinante o obrero. Busa buksi ang imong hunahuna sa posibilidad sa bag-ong mga matang sa trabaho. Daghan ang nagmalamposon sa pagtanyag sa usa ka matang sa serbisyo alang sa uban, sama sa paglimpiyo sa balay.

4. Pagkinabuhi Sumala sa Imong Kinitaan​—Dili sa Lain

Ang usa ka gamhanang galamiton sa pagpaanunsiyo mao ang pagmugna sa “panginahanglan” nga sa nangagi wala maglungtad. Kasagaran ikaw pabation nga ang tanan (gawas kanimo) may kahibalo ug nagalihok pinasukad sa maong panginahanglan. ‘Kini ang urog nga gisul-ob sa tanan [gawas kanimo].’ ‘Ang sine nga gihisgotan sa tanan [busa nganong wala ka makakita niini?].’ ‘Ang kotse nga gimaneho sa tanan [kanus-a ka ba mopalit niini?].’

Ang susamang panghaylo mahimong mag-apektar kon sa unsang paagi giisip ug gigasto nato ang kuwarta. Ang usa ka higala mihimog usa ka gastoso nga biyahe. Sa kalit gikinahanglan nimo ang bakasyon. Ang laing higala mipalit ug bag-ong kotse. Sa kalit ang imong kotse daw daan, dili na paigo. Ang pagkasina sa ginabuhat sa tanan mopagasto nimo sa salapi nga wala nimo mabatoni, nga mopalit ug mga butang wala nimo tinuod kinahanglana. Likayi ang maong mga pagtandi nga makapildi sa imong katuyoan.

Si Jim, ang gitaktak nga trabahante nga gihisgotan ganina, miingon: “Ang mga tawo maguol sa dihang dili sila makapadayon sa paagi sa kinabuhi nga sa ilang hunahuna gusto nila. Ang imo lang kabalak-an mao ang pagkaon ug puy-anan. Ang uban sa pagkatinuod walay labot.” Sumala sa gisugyot sa Bibliya sa 1 Timoteo 6:​8, ‘matagbaw sa pagkaon ug panapot.’

5. Mag-amping sa Utang

Ang usa ka credit card mahimong usa ka kaayohan, apan kini usab mamahimong imong labing dakong kadaotan. Gigamit sa pipila ang credit card ingong usa ka tukod. Gigamit nila kini sa paglaktaw sa bug-os sa pangutanang ‘makaabot ba ako niini?’ Ang kard mamahimong usa ka tigpatay sa sakit nga motugot nimo sa paggasto nga dili maghunahuna o mobati sa mga epekto sa pagkamawad-an ug salapi.

Sa katuigang bag-o pa ang halos pagkabuang sa credit card bug-os nakalapnag sa daghang nasod. Unsa ang mga sangpotanan? Ang usa ka salesman ug kompiyutir nga taga Korea nga mipalit ug usa ka bag-ong kotse pinaagi sa usa ka credit card misuma sa maong butang: “Inig-abot sa panahon sa pagbayad sa akong utang, daotan kanunay ang akong bation. Nahisama kinig gihatag ko ang maong salapi.” Sa Hapon halos katunga niadtong tanang nagtinguhag tambag bahin sa salapi anaa sa mga edad nga bayentehon. Ang 140 milyong credit card nianang nasora sa panguna maoy nakaingon sa dagko kaayong mga utang sa mga batan-on.

Busa pag-amping sa credit card. Gamita kana, apan ayaw itugot nga ikaw ang gamiton niana. Ayaw itugot nga magbuta kana kanimo bahin sa imong tinuod nga kahimtang sa panalapi. Modugang lang kini sa kalisdanan sa pagkawala sa usa ka trabaho.

6. Hupting Nahiusa ang Pamilya

Sa usa ka surbi sa 86,000 ka tawo, kapin sa un-tersiya miingon nga ang salapi mao ang labing dakong suliran sa ilang kaminyoon. Nadiskobrehan sa laing pagtuon nga ang salapi mao ang hinungdan sa kadaghanang away. “Ang magkalaing mga tinamdan bahin sa salapi makadaot sa mga relasyon,” matud sa konsultant sa panalapi nga si Grace Weinstein.

Bisan pa ang daw suod nga magtiayon tingali may lahi kaayong mga tinamdan sa salapi ug kon unsaon paggasto niana. Ang usa tingali labihan ka daginotan, ang lain sobra ka gastador.

Kon dili hisgotan, ang mga butang maylabot sa salapi mahimong mosangpot sa mga away sa pamilya. “Adunay pagkapakyas sa mga plano kon walay mga panagsabotsabot,” matud sa Bibliya sa Proverbio 15:22. Ug samtang maghisgot sa mga butang maylabot sa panalapi, sulayi ang pagsabot ug pagtugot sa mga hunahuna sa imong kapikas.

7. Hupti ang Imong Pagtamod-sa-Kaugalingon

Si Grace Weinstein miingon: “Alang sa lalaki o babaye nga wala nay kinitaan, anaa ang emosyonal nga suliran sa menos nga dungog ug nakunhorang independensiya, nga ang duha mosangpot sa pagkawala sa pagtamod-sa-kaugalingon.”

Ayaw dayon paghinapos nga ikaw gitaktak tungod kay ikaw wala pabilhi ingong trabahante. Ang 29-anyos nga Rani nataktak tulo gayod ka semana tapos makadawat sa labing taas posibleng uswag sa iyang tinuig nga pagsubli sa kahimoan. Bisan tuod ang pagkamatinud-anon, kasaligan nga trabahante tingali makapugong sa pagkataktak sa usa ka tawo, kini dili kanunay mao ang kahimtang. Busa dili kinahanglang isipon sa usa ang pagkataktak ingong personal nga pasipala sa iyang bili. Ang gipabilhan, kasaligang mga trabahante maapektahan usab.

8. Paghimog Usa ka Badyet

Daghan ang mongislo sa ideya sa usa ka badyet. Mobati sila nga kini hawas sa pagkapiniotan, butang nga mopugong nila sa pagpalit kon unsay gusto nila. Dili ingon niana. Ang usa ka badyet maoy usa ka instrumento sa pagtabang kanimo pagkab-ot sa imong mga tumong, dili sa pagpiot nimo. Kini yanong usa ka sistema sa pagpugong, usa ka detalyadong plano sa pagsugid kanimo kon diin moadto ang imong salapi ug kon unsaon sa pagpaadto niini kon diin nimo gusto kining moadto.

Katingad-anan, daghan ang walay ideya kon diin magasto ang ilang salapi. Sa kapulihay, sila mabiktima sa makaliton nga pagpalit ug dayon magmulo: “Diin ba mopaingon kadtong tanan?” Ang panginahanglan sa paglikay sa maong paggasto hinungdanon ilabina sa dihang ang mga panahon lisod sa panalapi. Ang Bibliya maalamong nagapahayag sa Proverbio 21:5: “Ayoha pagplano ug ikaw magbaton ug daghan; kon ikaw magdali kaayo sa paglihok, dili ka gayod makabaton ug igo.”​—Today’s English Version.

Sa pagsunod niining tambaga, paghupot ug talaan. Isulat ang tanang imong gigasto alang sa tibuok bulan, nga magklasipikar sa imong mga gastos. Usab, hupti ang talaan kon pilay salapi ang mosulod. Kon hisayran mong mas dako ang mogula kay sa mosulod, susiha ang imong mga gastos sa pagkaplag sa tinubdan sa suliran. Sa dihang masayran nimo kon unsay imong gigasto ug diin nimo magasto, makagahom ka sa imong panalapi.

Hupting mapahiuyonon ang imong badyet. Sa unang pila ka bulan, madiskobrehan ang mga sayop, ug ang pila ka gastos tingali mahikalimtan. Himoa ang mga kausaban ug mga pagtul-id hangtod nga mohaom ang imong badyet sa imong mga panginahanglan. Sa ingon ang imong badyet mahimong imong sulugoon, dili imong agalon.a

Ang mga latid sa ibabaw tingali makatabang sa usa ka tawo sa paglabang sa yugto sa kawalay-trabaho. Apan aron maepektibo, kining mga puntoha kinahanglang matimbang uban sa hustong pag-isip sa tinuod nga bili sa salapi. Sa pagkatinuod, unsa ka bililhon kini? May lain bang butang nga mauna kay sa salapi, bisan pag mawad-an kag trabaho? Pagasusihon nato kining mga pangutanaha sa sunod artikulo.

[Footnote]

[Kahon sa panid 8]

Sa Pag-andam ug Badyet:

1. Kalkuloha pilay salapi ang mosulod.

2. Paghupot ug talaan sa tibuok bulan sa pag-ila kon diin agasto ang imong salapi.

3. Andama ang badyet nga gibase sa unang duha ka tikang. Hukmi kon pilay igahin sa matag kategoriya.

4. Himoa ang kausaban sa imong badyet sumala sa gikinahanglan.

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga magtiayon angay magsabotsabot aron ang mga butang maylabot sa panalapi dili mosangpot sa mga away sa pamilya