Washi​—Hinimog-Kamot Karaang Papel sa Hapon

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Hapon

SA DIHANG ikaw mosulod sa naandang balay sa Hapones, ikaw moagi lahos sa hapsay, rehasrehas nagadailos nga pultahan. Pagkasulod, ikaw tingali makakita sa gidayandayanang mapilo-pilo nga biyombo. Diha sa lawak, tingali makita nimo ang laing mga dekorasyon, sama sa mga monyika, gibitay nga mga linukot nga may dibuho o sinulat-kamot, mga pandong sa suga, nindot nga mga sudlanan o kahon. Kining tanan lainlaing mga butang dunay gikausahan​—sila ginama sa washi​—ang daghag gamit hinimog-kamot papel sa Hapones.

Hataas nga Kasaysayan

Ang mga Hapones mikuha sa arte sa paggama ug papel gikan sa Tsina sa ikapitong siglo K.P. Sulod sa kapig usa ka libo ka tuig, ang hinimog-kamot nga washi naghari ingong mao lamang ang papel sa Hapon. Sa pila ka mga dapit, tibuok nga mga balangay nagtukod sa ilang pangabuhian diha sa paghimog papel; pila kanila nahimong bantogan sa ilang kaugalingon tungod sa maayong papel nga ilang nahimo.

Sa kaulahiang katunga sa ika-19ng siglo, ang paghimog papel nakadangat sa iyang bulawanong panuigon diha sa Hapon. Mga kaliboan ka industriya sa papel milambo sa tibuok nasod. Sa pag-abot sa industriyal nga rebolusyon, hinuon, ang paghimog washi, kauban sa ubang kinamot nga industriya, nagsugod pagkaluya. Apan, bisag karong adlawa ang tradisyon sa hinimog-kamot nga washi sa gihapon gihuptang buhi sa tinong mga dapit tungod sa iyang artistikong mga hiyas.

Sa Unsang Paagi Gihimo ang Washi

Ang mga Intsik naghimo sa ilang papel gikan sa sida, lino, daang mga trapong paplin, pukot sa pangisda, ug panit sa mulberry nga kahoy. Sa sinugdan, ang mga Hapones nga tighimog papel migamit ning samang mga sangkap. Sa kaulahian, sila nagsulay sa ubang materyales nga dali ra nilang makuha, sama sa pangsulod nga panit sa mitsumata (paper mulberry) nga kahoy, gampi (Hapones nga tanom sa bukid), ug bisan kawayan.

Ang sangkap nga materyal kinahanglan una nga galingon hangtod mahimong pulpa. Kini hago ug dugay kaayong proseso nga naglakip sa pagdokdok, pagpaalisngaw, pagkagis, paghumol, paglaksi, ug laing pamaagi. Ang moresultang pulpa sambogan ug tubig aron motugot sa mga lanot sa paglutaw ug libre.

Diha sa kasagarang buhatan diin gampi ang gigamit, ang mga babaye magyaka palibot sa gamag-kahoy nga palangganang puno ug tubig. Nga nagatrabaho pinaagi sa ilang mga kamot, ilang limpiyohan ug lainon ang mga lanot sa gampi diha sa tubig hangtod maporma ang managsamang linutaw.

Sulod niining sinagol laing trabahante motuslob sa dako, pino nga salaan nga nataod sa gahi kuwadrong kahoy. Sa pag-alsa sa kuwadro, ang tubig motulo, nga mabilin ang pinong mga lanot diha sa salaan aron maghanib sa pagpormag usa ka panid sa washi. Ang tinuod nga eksperto mopunting nga ang maayong panid ginahimo pinaagi sa pagtuslob sa salaan ug makadaghang higayon diha sa lasaw nga misklada inay kay pagtuslob makausa gikan sa lapot nga sabaw.

Ang salaan unya pakulbon ibabaw sa dakong lamesa. Nga nagagunit sa kinaduolang kilid sa salaan, ang trabahante maampingong moalsa niini palayo, nga mabilin ang basa nga panid sa washi ibabaw sa lamesa. Ang proseso sa pagtuslob usbon, ug usa ka bag-ong panid isapaw sa ibabaw sa una. Tagsatagsa ang mga panid ginahimo, ug sa madali ang nagatulo nga tipun-og sa basang papel nagama.

Aron malikayan ang pagdukot sa mga panid, usa ka dangog nga substansiya gitawag tororo, nga gikan sa mga gamot sa pila ka matang sa antulanga, ginadugang sa tubig. Ang gidugang usab magapuno sa kapilit sa tubig, mao nga magapahinay sa pagtulo sa salaan. Kini motugot sa maayong pagtagik sa mga lanot. Ang may kasinatiang tighimog washi makaila pinaagi sa paghikap kon ang pagkalapot husto ra.

Sa karaang mga adlaw, ang mga panid ginabutang ug tagsatagsa ibabaw sa mga palid sa tabla ug paughon sa adlaw. Bisan pag kining pamaagiha ginagamit gihapon, kadaghanan sa mga paktorya sa washi nagapauga sa ilang papel diha sa pinainit nga mga panid sa dili-motaya nga puthaw.

Usa ka Nagapabiling Tradisyon

Bisag ang washi dili na ang pangunang ginagamit alang sa pagsulat diha sa Hapon, kini sa gihapon may iyang dapit diha sa kalibotan sa mga arte. Sa pagkamatuod, kini subsob gitawag ingong papel sa arte tungod sa daghan tradisyonal ug artistikong mga produkto sa papel ang mabuhat gikan niana.

Makuti nga mga dibuho sa mga bulak, kahoy, langgam, mga talan-awon, ug ubang desinyo ginahimo pinaagig pagpapilit sa mga tinabas sa washi nga lainlaig kolor. Ang binlokeng-pagkaprintang mga esena diha sa washi sa bantogang mga dibuhistang Hapones, sama nila Hiroshige ug Hokusai, maoy ilado sa tibuok kalibotan. Ang washi gigamit usab sa laing porma sa pagdibuho nga gitawag nihonga. Ang pinulbos nga misklada sa bato ug may kolor nga bildo diha sa tubigong papilit ipahid diha sa mga pinanid sa washi nga uno punto otso metro kuwadrado o mas dako pa, nga gihimong espisipiko alang ning matanga sa pagdibuho. Kining tagsaong papel ginagamit usab sa paghimog nga handbag, pitaka, pamaypay, payong, tabanog, parol, ug monyikang papel, kauban sa dagkong mga butang sama sa partisyon ug mga biyombo. Sa pagtuboy sa kaikag niining matanga sa arte, dunay mga popular nga mga pagpasundayag, ug ang modernong tighimog washi nagadumalag mga klase sa pagtuon sa maong kahanas.

Ang bulawanong panuigon sa washi sa Hapones karon bahin na sa kasaysayan. Apan, ang tradisyon nagapadayon aron pagpahupong sa mga kinabuhi sa katawhan diha sa puliki, modernong sosyedad.

[Mga hulagway sa panid 23-25]

Pananglitan sa mga butang “washi”:

panid 23, bukid nga desinyo diha sa papel sa sobre;

panid 24, mga monyikang papel, mga chopsticks gidekorahag “washi,” ug mga timaan sa libro;

panid 25, langgam nga origami, paypay, ug mga dekorasyon sa kimono