Pagpaniid sa Kalibotan
Daotang mga Balita sa TV
“Daotang mga balita alang sa mga Braziliano nga nanagtan-aw sa telebisyon: Ang gidaghanon sa daotang mga balita diha sa TV maoy nagausbaw,” pangangkon sa mantalaang O Estado de S. Paulo. Ang mantalaan nagtaho nga sulod sa yugto sa napulo ka adlaw, 15 ka mga manunulat nagtan-aw sa tanang balita sa mga estasyon sa TV. Mga 18 porsiento lamang sa ilang nakita ang maisip ingong maayong balita. Ang direktor sa organisasyon nga naghimo sa surbi gikutlo nga nakasulti: “Kadto maoy 95-oras nga lumba sa mga trahedya.” Mga balita mahitungod sa ekonomiya ug ekolohiya giisip nga labing negatibo. Ang pipila ka malaomong mga butang naghisgot labot sa kalingawan ug mga isport. Usa ka sikoanalista nagpasidaan nga ang sama kabaga nga karga sa kapintasan ug kapakyasan nga gisibya diha sa mga balita arang makausob sa pamatasan sa katawhan, nga malagmit magpahinabo sa pipila sa paglantaw sa mga trahedya sa uban ingong gamay ra.
“Way-kabangkaagan sa Moral”
Ang mga edukador nagkauyon nga usa ka nagatubo nga gidaghanon sa “way-kabangkaagan sa moral” nga kabataan maoy nagapatim-aw sa karong sosyedad. “Ang tulin nga dalan, ang dinaliang pagtaas sa puwesto, pagbaton ug kontrol, pagbaton ug bentaha,” maoy gibutang atubangan sa kabataan ingong bililhong mga sukdanan, sumala kang Burle Summers, presidente sa Ontario Morals/Values Education Association. “Ang pag-alagad sa uban, pagtahod sa uban, pag-atiman sa uban wala isipang importante,” matud niya.
Mga Lingganay sa Simbahan Makapakuyaw
“Ang mga lingganay sa simbahan nagabagting sa masubsob ug sa tuman nga kalanog” alang sa pipila ka mga molupyo sa kasadpang Toronto, taho sa The Toronto Star. Ang mga tagbalay nag-isip sa bagting sa kampana sa simbahan ingong “hugaw sa kasaba” ug mipetisyon sa city hall labot sa maong butang. Ang komitiba sa serbisyo sa siyudad nagrekomendar nga ang mga simbahang nalangkit mobagting sa mga kampana sulod sa usa ka minuto makaduha ka beses matag-adlaw sulod sa semana ug katulo ka beses sa Dominggo—apan dili gayod sa wala pay 9:00 s.b. Ang mga kampana sa simbahan mahimong bagtingon sa laing mga okasyon, sama sa mga kasal, paglubong, ug mga serbisyo sa gabii panahon sa Mahal nga Adlaw. Ang mga kampana sa simbahan ginabagting aron pagtawag sa mga taga-parokya sa pag-ampo ug mga serbisyo sa simbahan. Hinuon, ang lokal nga mga molupyo sa siyudad nag-ingon nga mga relo-de-alarma makahimo sa samang butang nga dili makaistorbo ug makapukaw sa tibuok silinganan.
Posisyon sa Pagkatulog May Kalabotan sa SIDS
Matag tuig, ang SIDS (Sudden Infant Death Syndrome) nagakalas sa kinabuhi sa kaliboan ka mga masuso sa tibuok kalibotan. Kini nagapabilin nga usa sa pangunang mga hinungdan sa kamatayon diha sa mga kabataan sulod sa unang pipila ka bulan sa kinabuhi. Ang lintunganay nga hinungdan sa SIDS sa gihapon wala pa masayri. Hinuon, ang International Herald Tribune sa Paris nagtaho nga ang mga batid sa medikal gikan sa tibuok kalibotan ning bag-o pa nagtigom sa Australia sa paghisgot sa suliran. Sila mitambag sa mga ginikanan: “Ayawg pasagdahi ang mga masuso sa pagkatulog nga nagahapa.” Ang panukiduki morag nagatudlo nga ang riyesgo nga mamatay gikan sa syndrome maoy sa labing ubos tulo ka pilo ang gitas-on alang sa mga masuso nga gibutang nga naghapa kaysa alang niadtong gipahiluna nga naghayang ba o kaha nagtakilid. Ang mga doktor nagasugyot nga kon ang mga ginikanan gipahibalo labot sa mga riyesgo, kaliboan ka kinabuhi ang mahimong maluwas.
Popular nga Pasipala
Ang Australianhong klerigo nakapatugbaw sa makusganon mahitungod sa nagakagrabe nga paggamit ug dayag nga pagdawat sa mapasipalahong mga sinultihan. Iyang gipakita ang partikular nga kabalaka sa epekto niini diha sa mga batan-on, ug siya nakaawhag alang sa kampanya aron sa tabang sa pagwala sa pasipala diha sa sinultihan karon. Ang Courier-Mail nga mantalaan sa Brisbane nagkutlo sa klerigo nga nagsulti: “Ang mga pamulong sama sa ‘Ay Diyos Ko’, ‘Diyos Mio’, ‘Por Diyos’, ‘Susmaryosep’ ug ‘Hisus’ gigamit sa dugang ug dugang pa ingong panultihong panal-ot inay kay ingong mga pamulong sa pagtahod. Kini maoy dayag diha sa mga nobela, sa entablado, sa pelikula, TV, radyo ug mga prensa. Hangtod nga atong ginatugotan kining kawalay-pagtahod, kita dili makadahom sa atong mga batan-ong katawhan sa paghupot ug mabinationg pagrespeto alang sa Diyos ug ni Kristo.” Siya nagpadayon nga siya nakamatikod nga ang paggamit ug pasipala nagpadayon sa pag-usbaw latas sa katuigan ug nga ang maong mga sinultihan karon giisip sa kadaghanan ingon nga usa ka matang sa dalawatong pamalikas.
Pagkahilo Gumikan sa Pesticide
Matag tuig, sa tanang nagakaugmad nga kanasoran, ang mga pesticide nakahilo sa mga 25 ka milyones nga tawo ug nakapatay ug 20,000, sumala sa New African nga magasin. Ang mga kompaniya sa kemikal modiskarga ug delikadong mga pesticide sa pobreng mga nasod diin ang mga mag-uuma maoy walay kasayoran sa mga peligro ug diin ang mga kagamhanan dili arang makasusig maayo sa mga importasyon. Ang New African nagtaho nga usa ka Swiss nga kompaniya sa kemikal ning ulahi miadmiter sa pagbaligya sa Tanzania ug 450,000 litros sa mga insecticide nga naay DDT, usa ka labihang peligroso nga kemikal nga ginadili o giistriktohan pag-ayo diha sa 45 ka nasod. Sa banikanhong Ghana, ang DDT usahay gigamit sa pagdakop ug isda. Ang kemikal iyabo ngadto sa mga suba, mopatay sa isda ug maghimo kanila nga sayon dakpon. Ang isda, sa gihapon naa pay aktibong hilo, modangat diha sa Aprikanhong mga pagkaon.
Peligrosong Dagtom nga Panit
Ang kanser sa panit diha sa mga Canadianhon “miusbaw ug mga 235 porsiento sa miaging walo ka tuig,” taho sa The Toronto Star. Ang bag-ong mga estadistika nagpadayag nga 1 sa 7 ka Canadianhon tuboan ug kanser sa panit sulod sa iyang tibuok kinabuhi. Unsa ang pangunang hinungdan? Pagkabulad sa adlaw, sumala sa Canadian Dermatology Association. Si Dr. Gary Sibbald, usa ka dermatologo, nangangkon nga “usa lamang ka nagabutoy nga sunog-sa-adlaw modoble sa imong risgo nga tuboan ug kanser sa panit.” Siya midugang: “Ang dagtom nga panit dili maayo. Kini nagapasabot sa kadaot sa panit.” Sumala sa The Globe and Mail, kini mahimong motultol sa “pangunot, mga gulot, mga labhag, mga samad ug mga kanser sa panit.” Ang pagsul-ob ug maayong sagang sa adlaw, makapanalipod nga sinina, ug paglikay sa direktang pagkabulad tali sa alas diyes sa buntag ug alas tres sa hapon maoy girekomendar ingong panagana.
Homoseksuwal nga mga Teologo
Ang mga Magtutudlo sa Teologo sa Unibersidad sa Helsinki sa Finland dunay organisasyon nga nagarepresentar sa homoseksuwal nga mga estudyante. Mga 20 ka estudyante nakapakig-ambit diha sa mga kalihokan niining grupoha nga gitawag ug mga Teologong Bayot, nagtaho ang Kotimaa, usa ka pangunang mantalaan sa simbahan. Ang representante sa mga Teologong Bayot nagsaysay nga sa Finland ang gidaghanon sa mga homoseksuwal taliwala sa mga teologo ug mga opisyal sa simbahan sama ra diha taliwala sa ubang mga katawhan. Ang tinong gidaghanon wala hisayri, apan ang mga pagbanabana nagkalahi gikan sa 4 ngadto sa 10 porsiento. Kining mga estudyanteha sa teologo nagaprotesta nga ang simbahan sa Finland wala mouyon sa pag-ordinar niadtong nagdawat sa publiko sa ilang pagkahomoseksuwal.
Pagtabang Diha sa Balay
Sa nabatasan, ang mga Hapones nga kalalakin-an wala mailhi sa pagtabang sa buluhaton sa balay, apan ang mga panahon nagakausab. Ang bag-o pa nga surbi nga gihimo sa Tokyo nagpadayag nga samtang ang mga lalaki didto sa katibuk-an sa gihapon nagaisip sa pagluto, pag-atiman sa kabataan, ug paghugas sa mga plato ingong buluhaton sa mga babaye, hapit 60 porsiento nagtuo nga ang mga lalaki angay motabang sa mga buluhaton sa balay. Mga 70 porsiento nangangkon nga sila masubsob nagahimo sa samang mga buluhaton ingon sa pagpanglimpiyo, pagpamalit, ug paglabay sa basura. Ang batan-ong mga bana maoy labing andam sa pagtabang; 60 porsiento kanila miuyon nga “ang kalalakin-an angay nga makig-ambit sa trabaho sa balay kutob sa ilang maarangan,” ug 29 porsiento nangangkon nga sila “dili moayad sa pagtabang.” “Kining matinabangon nga kinaiya tali sa batan-ong mga bana, hinuon, dili molungtad ug dugay,” matud sa Mainichi Daily News, nagadugang nga “tali sa mga pamilya kinsang unang anak diha sa elementaryang tunghaan, ang mga bana nga nag-ingon nga andam sa pagpakig-ambit sa buluhaton sa balay kutob sa mahimo mikunhod ug 47 porsiento.” Dugang pa, ang gidaghanon sa mga bana diha sa maong mga pamilya nga nangatarongan nga dili kinahanglanon ang pagtabang diha sa balay miuswag ngadto sa 13 porsiento.
Ang TV ug ang Kolesterol
Ang kabataan nga mogugol ug daghan kaayong panahon sa atubangan sa telebisyon nagadaot dili lamang sa ilang mga hunahuna apan usab sa ilang mga kaugatan. Ang bag-ohay pa nga pagtuon sa 1,000 ka mga batan-on ubos sa 20 anyos nga edad nagpadayag nga ang kabataan nga motan-aw tali sa duha ug upat ka oras sa telebisyon matag adlaw malagmit makabaton ug mas taas nga sukod sa kolesterol kaysa mga motan-aw ug dili dugay. Sumala sa Prevention, usa ka magasin sa panglawas, si Dr. Kurt V. Gold sa University of California-Irvine nagsaysay nga “ang pagbaton ug hataas nga kolesterol sa maong batang pangedaron makadugang sa kalaoman sa di-panahon nga sakit sa kasingkasing.” Si Dr. Gold nag-ingon nga “ang TV nagapatingob sa daghang nailhang hinungdan sa riyesgo. Ikaw tingali mosangko sa paglingkod sa tibuok adlaw nga magakaon ug daghan kaayong way-pulos nga pagkaon ug walay igong ehersisyo.”
Walay-bana nga mga Inahan
Ang kinaulahiang taho nagpadayag nga kapin sa tulo ka bahin sa mga babayeng nanganak sa Costa Rica sulod sa 1990 maoy walay-bana. Hapit 16 porsiento maoy ubos sa 19 anyos ang pangedaron. Ang tibuok gidaghanon sa mga masuso nga natawo sa Costa Rica nianang tuiga maoy 81,939. Niini, 30,119 dunay walay-bana nga mga inahan, samtang 50,411 maoy natawo sa minyong mga babaye. Ang uban natawo sa mga balo, nadiborsiyo, o mga babaye nga nahimulag gikan sa ilang mga bana. Sumala sa mantalaan sa San José, Costa Rica, ang mantalaang La Nación, 360 ka mga masuso dunay mga inahan nga ubos sa 15 ka tuig ang edad, ug 12,578 dunay mga inahan tali sa pangedarong 15 ug 19.