Pagkawalhon—Kakulian o Bentaha?

KON ikaw walhon, nakapabalaka ba kanimo nga lahi ka gikan sa katawhan nga tuohon? Tinuod nga ang mga walhon minoriya, bisan pag ang tukma nga porsiento lisod tinoon. Ang mga pagbanabana sa gidaghanon sa mga walhong tawo migikan sa 1 ngadto sa 30 porsiento.

Si Michael Barsley, nga mabug-osong nagdukiduki bahin sa ulohan, nagsulat diha sa iyang librong Left-Handed People: “Tali sa 1 ka porsiento ug sa 30 porsiento, unta may dayag duolduol sa tukmang numero, apan walay ni bisan kinsang estadistika ang dinawat sa tanang dapit. Tingali mokalkulo kita nga 4 o 5 ka porsiento ang malagmit diha sa sibilisadong demokrasya uban sa nalamdagang edukasyonal nga panlantaw.”

Ang Grolier’s Encyclopedia International nagbutang sa kalibotang gidaghanon nilang mga walhon sa mga 6 ka porsiento. Apan ngani ang 5 o 6 ka porsiento sa populasyon sa kalibotan mokabat sa mga 300 milyones ka tawo. Busa daghan kag kauban kon ikaw usa ka walhon.

Ang walhon nga tawo tingali mapikal sa paagi nga ang daghan kaayong mga aplayanses sa balay dayag nga gidesinyo alang sa kasayon nilang tuohon. Pananglitan, ang gripo sa bugnawng-tubig sagad ibutang sa tuong kiliran sa lababo, sa tin-aw tungod kay ang maong gripo ang kanunay gigamit. Ang mga lisoanan ug kontrol sa TV kasagaran usab makit-an sa dapit sa tuo. Busa ang mga walhon kinahanglan nga moliso sa ilang lawas sa pagpaandar sa maong mga butang.

Unsay Nagpahinabo sa Pagkawalhon?

Ngano man nga ang pila naggamit sa ilang walang kamot alang sa halos tanan nilang buhaton? Ang mga pagpasabot nagkadaiya. Ang mga pagtuon nagsugyot nga ang kinaiya gipanunod, bisan pa ang palibot sa bata sa katuigan sa iyang paglipang mahimong may impluwensiya sa sukod sa pagpalabi nga ipakita sa tuo o wala nga kamot.

Latas sa katuigan pila ka makaiikag nga mga teoriya milutaw. Si Paul Broca, Pranses siruhano-sa-utok sa ika-19ng siglo, nagpasiugda sa teoriya nga ang walhong tawo maoy larawan-sa-salamin sa tuohong tawo kon bahin sa paglihok sa utok.

Ang uban nagsabot niining teoriyaha sa dugang pang ang-ang, nga nagtuo nga kana mapadapat usab sa pisikal. Busa sila nagdahom nga ang kasingkasing napahimutang sa tuong bahin sa lawas sa walhong tawo. Ang mga anatomista sa wala madugay nagpanghimakak sa maong kaso. Hinuon, daw may lig-ong kalambigitan tali sa mga hularanan o organisasyon sa utok ug sa pagkawalhon o pagkatuohon, ug ang mga siyentipiko-sa-utok naghimo ug dugang panukiduki bahin sa ulohan.

Ang kada kiliran sa utok sa tawo gihubit ingong usa ka hemispera, ug sukad sa ika-19ng siglo, nasabtan nga ang mga hemispera sa utok may mga bulohaton nga linain. Ang panukiduki nagsugyot nga alang sa kadaghanang tawo ang wala nga hemispera sa utok maoy punoan sa panulti, matematika, lohiko, ug laing kinalkulo nga mga kalihokan, samtang ang hemispera sa tuo morag nagpabor sa mga butang sama sa musika ug arte. Silang mga walhon, hinuon, morag nagkalahi sa paagi nila sa pagproseso ug impormasyon ug paggamit sa duha ka mga hemispera.

May Pagpihig Ba?

Sa nalamdagang mga kayutaan karong adlawa, gawas sa panagsang pagsungog, walay tinuod nga pagpihig batok sa mga walhon. Ugaling, dili kana ang kanunay nga kahimtang. Ang pila ka mga nasod dili makatugot sa mga walhon. Ang paggamit sa wala nga kamot sa pagsulat gidili ngani sa pila ka mga tunghaan. Ug dili pa kaayo dugay sa miagi nga ang mga ginikanan ug mga magtutudlo sa tunghaan nasayran nga mogapos sa “sayop” nga kamot sa bata sa iyang likod sa pagpugos kaniya sa paggamit sa iyang “tuong” kamot.

Sa miagi, ang kinaiyanhong pag-ayad sa tawo sa bisan unsang butang lahi gisugnoran sa relihiyosong mga sugilambong. Sa usa ka panahon ang pila nag-angkon nga ang Yawa walhon, samtang ang Diyos dapat lang nga tuohon. Kini makita diha sa daghang gatosan-ka-tuig nga mga dibuho. Samtang tan-awon nimo sila, matikdi kon unsang kamot ang gigamit sa pagkompas o paggunit sa mga butang. Ang pagkawalhon gikaingon usab nga timailhan sa pamarang.

Kinahanglang tagdon nga ang maong mga sugilambong dili makakaplag ug pagpaluyo bisag asa diha sa Balaang Bibliya. Sa kapanahonan sa Bibliya ang walhon maingon sab sa tuohon nga mga lalaki naghimog inuyonan-sa-Diyos nga mga may-kalaking buhat. Ang klaro nga pananglitan mao ang kasaysayan ni Maghuhukom Ehud. Tungod kay sila gidaogdaog ni Haring Eglon sa Moab, ang mga Israelinhon miliso sa Diyos alang sa tabang. Si Jehova naggamit kang Ehud nga walhon sa pagpatay sa tambok nga Haring Eglon, ug ang pagkawalhon ni Ehud napamatud-ang may tinong bentaha sa iyang taktika.​—Maghuhukom 3:​15, 21.

Usab, ang tribo ni Benjamin sa mga Israelinhon may hawod nga pundok sa 700 ka mga manggugubat nga mga walhon ug ilado sa ilang pagkapuntiro sa makamatay nga labyog. (Maghuhukom 20:16) Sa ulahi, ang mga manggugubat nga makagamit sa wala ug tuo nga kamot gihisgotan nga nag-alagad sa mga kasundalohan ni Haring David. (1 Cronicas 12:2) Busa bisan kinsa nga nagpakita ug pagpihig ngadto kanilang walhon naglihok gumikan sa kawalay alamag.

Dili Kinahanglan nga Mobati sa Pagkaubos

Tagda usab ang pila ka kalamposan sa mga walhon sa atong modernong sosyedad. Daghan kanila nakadawat ug dungog diha sa natad sa isport. Si Babe Ruth, giisip nga usa sa tanang-panahon nga mga hawod sa kasaysayan sa besbol, maoy walhon, maingon sa daghan pang uban nga mga magdudula sa besbol.

Sa isport sa kriket daghan sab ang malamposong mga walhon, pareho sa bola ug sa bat. Sa usa ka pagsulay nga seryal sa kriket sa Inglaterra, ang West Indies nga tem mas daghag walhon kaysa tuohon. Usa sa kinahaworang takos-sa-tanang-bahin-sa-dula, ang West Indianhon nga si Sir Gary Sobers, nagbat, ug naglabyog sa bola nga walhon.

Ang iladong isport nga eskrima sa Olympic usab may ubay-ubayng gidaghanon sa walhong sumasalmot. Sa 1980 nga Dula sa Olympic, 3 sa matag 4 ka nakadawat ug medalyon nga bulawan mga walhon.

Pila ka ilado-kaayong tiglingaw sa modernong panahon walhon. Si Charles Chaplin, diha sa usa niya ka malamposong pelikula, nagtokar ug biyolin nga walhon. Ang uban pa sila si Harpo Marx ug ang daghag-hiyas nga si Danny Kaye.

Sa kalibotan sa arte, tingali walay labaw nga nailhan tungod sa iyang hinimo sa walang kamot kay kang Leonardo da Vinci. Samtang may pila ka pagduhaduha kon kaha siya walhon gikan sa pagkahimugso, morag may igong kalig-onan nga siya nagsulat ug nagdibuho pinaagi sa iyang wala nga kamot, bisan tuod sa panagsa siya usab nagpasundayag sa iyang katakos sa paggamit sa bisag haing kamot pinaagi sa paggamit sa iyang tuo.

Sinalamin nga Pagsulat

May suod nga kalabotan tali sa pagkawalhon ug sa sinalamin nga pagsulat, nga ang mga titik binalit-ad ug ang sinulat nagkatay lahos sa panid gikan sa tuo pawala. Si Dr. Macdonald Critchley sa iyang pulyetong Mirror-Writing nagsaysay: “Sa terminong sinalamin nga pagsulat . . . masabot nga ang matang sa pagsulat mosugat sa direksiyon sa kinaiyanhon, ang indibiduwal nga mga titik usab nabalit-ad. Busa ang sinulat dili mabasa hangtod ipaatubang sa salamin; usa ka naandang pananglitan sa sinalamin nga pagsulat makita diha sa mga lakra sa ibabaw sa papel igpahunob.”

Tataw nga kini haom sa pluma nga gikuptan sa wala nga kamot, busa kining makapahinganghang porma sa pagsulat ginahimo halos sa mga walhon lamang. Usa ka sayo nga taho bahin niini maoy mahitungod sa usa ka sundalo nga naputol ang tuong kamot gumikan sa mga samad sa gubat. Sa dihang misugod siya pagsulat ginamit ang iyang wala nga kamot, sa awtomatiko nagsugod siya pagsulat sa sinalamin. Ang pila ka kabataan naghimo niini uban sa tinagsa nga mga titik sama sa b, d, p, ug q sa dihang nagtuon sa pagsulat.

Malagmit ang usa ka labing ilado sa sinalamin nga pagsulat sa kalibotan sa literatura mao si Lewis Carroll, ang walhon nga awtor sa Alice in Wonderland. Mora kini ug diwanag o inspirasyon alang sa iyang buhat nga Through the Looking Glass, nga ang tanan binalit-ad, pabalik, o sinalamin.

Usa ka Panalangin o Kakulian?

Busa kon ikaw usa ka walhon, mahimong malipayon ka nga sa daghang mga dapit ikaw labaw nga nasabtan kaysa imong katagiwalhon sa miagi. Karong adlawa, daghang mga galamiton, aplayanses, ug mga gamit sa panimalay​—sama sa gunting, abre-lata, tigpanit-ug-patatas, ug palita​—nga sa linain gidesinyo alang kanimo. Ngani makapalit ka ug pluma nga may linaing korte sa tumoy nga motugot kanimo alang sa sayon nga pagsulat ginamit ang wala nga kamot.

Sa tino walay panginahanglan sa pagpangayog pasaylo tungod sa pagkawalhon. Mahimo pa nga ang pila sa imong uknol nga mga paglihok mas abtik ug mas tukma kay sa kanilang tuohon. Tingali ikaw may musikal o artistikong hiyas nga natulog sa imong walang kamot.

Nan, unsa man, ang imong hinapos? Ang pagkawalhon ba usa ka panalangin o usa ka kakulian diha sa tuohong kalibotan? Samtang ang pila tingali dili sa aktuwal mopahayag niana nga usa ka panalangin, kana nagpamatuod sa menos ug menos pa nga usa ka kakulian, ug usahay lagmit mahimong bentaha.