Pagpaniid sa Kalibotan
Makamatay nga mga Sakit
“Sa 50 ka milyong mga kamatayon sa [tibuok-kalibotan] matag tuig, 46.5 ka milyon maoy tungod sa sakit,” miingon ang magasing Newsweek. “Ang mananakod ug parasitong mga sakit mao ang pangunang mamamatay (17.5 ka milyon), gisundan sa sakit sa kasingkasing, stroke ug ubang mga sakit sa sirkulasyon (11 ka milyon) ug kanser (5.1 ka milyon).” Ngani, matud pa sa taho gikan sa World Health Organization, kapin sa usa ka bilyong mga tawo sa tibuok-kalibotan—o 1 sa 5—nag-antos gikan sa sakit sa bisan unsang panahon. Daghan pa, bisag wala mobati nga may sakit, gitakboyan sa wala mahibaloi nga mga sakit. Kini naglakip sa 2 ka bilyong tawo nga may virus sa hepatitis B, 30 milyones ngadto sa 40 milyones adunay HIV, ug 1.7 ka milyon adunay bakterya sa tesis.
Gideklarar sa Papa nga si “Yahweh” Mao Lamang ang Bugtong nga Diyos
“Ang Diyos Nagapaila sa Iyang Ngalan Ngadto sa Katawhan.” Mao ang mabasa diha sa dagkong letra nga ulohan sa ibabaw nga bahin sa panid diha sa basahong L’Osservatore Romano sa Batikano. Sa ubos niana mao ang pahayag sa usa ka wali nga gihatag ni Papa Juan Paulo II samtang nagduaw sa Parokya St. Leonard Murialdo sa Roma. “Diha sa teksto sa Exodo, ang Diyos nagpahibalo kanato sa iyang ngalan,” misugod ang papa. Unya, human nga gikutlo ang Exodo kapitulo 3, mga bersikulo 13 ug 14, diin gisugo sa Diyos si Moises sa pagsulti sa mga Israelinhon, “AKO MAO ang nagpadala kanako nganha kaninyo,” ang papa midugang: “Kining pulong nga, ‘Ako’, nga gipahayag usab diha sa pulong Yahweh, miingon nga ang Diyos mao ang Usa nga buhi ug labaw sa tanan . . . Gikan niini kita gihatagan ug pagsabot nga ang Yahweh walay lain kondili mao ang usa, ang bugtong nga Diyos.”
Gidaghanon sa mga Gilugos sa T.B.
Ang dili pa dugayng giluwat nga National Women’s Study nakakaplag nga sa Tinipong Bansa, 683,000 ka babaye ang gilugos sa 1990. Ang banabana, nga gibase sa mga interbiyu sa 4,000 ka babaye, maoy lima ka beses nga mas daghan kay sa ihap nga 130,000 ka pagsulay o nahimong paglugos nga gihatag alang nianang tuiga sa National Crime Survey. Kini usab nakakaplag nga 16 porsiento lamang sa gilugos nga mga biktima ang mitaho sa krimen ngadto sa kapolisan, nga maoy gibasehan sa kamatuoran nga 102,560 ka paglugos lamang ang gitaho sa 1990. Ang kadaghanang paglugos gihimo sa mga tawong nailhan sa mga biktima—mga paryente, mga silingan, o mga higala. Ang surbi usab nakakaplag nga 12.1 ka milyong Amerikana ang nahimong mga biktima sa paglugos sa labing menos kas-a sa ilang mga kinabuhi. Ang kinabag-an, 62 porsiento, miingon nga kini nahitabo sa dihang sila mga bata pa, diin 29 porsiento maoy ubos sa 11 anyos ang edad.
Walay Katarongan Alang sa Rasismo
Uban sa tabang sa kinaulahian nga nadiskobrehan labot sa mga gene, ang mga siyentipiko nagsugod sa pagbadbad sa impormasyon nga dugay nang natago sulod sa genetikong kodigo sa tawo. Ang ilang nadiskobrehan nakawagtang sa tradisyonal nga mga hunahuna bahin sa rasa, miingon ang mantalaang Le Figaro sa Pransiya. Bisan pa sa daw way-kinutobang panagkadaiya tali sa katawhan uban sa tanan nilang makitang mga kalainan sa panagway sa gawas sama sa gitas-on, kolor sa panit, ug ubang mga kinaiya, ang mga siyentipiko nga nagtuki labot sa mga gene karon nagkauyon nga ang tanang mga tawo sa yuta sa walay duhaduha nagagikan sa usa ra ka ginikanan ug sa usa ra ka dapit sa dili pa kaayo dugay nga panahon sa miagi. “Ang tanang minaomao nga kahubitan aron paluyohan ang rasismo napakyas,” miingon ang Le Figaro.
Basiyo ang mga Simbahan sa Quebec Tungod sa Hilom nga Rebolusyon
Ang mga pulong “Canadianhong Pranses” ug “Katoliko” dugay na nga managsamag kahulogan sa Quebec. Sa usa ka panahon ang simbahan mao lamang ang tinukod nga lawas sa Canadianhon-Pranses nga katilingban, nga gihawasan sa pari sa parokya. Halos ang tanan nagsimba. Apan “uban sa Hilom nga Rebolusyon, ang mga taga Quebec nakaugmad ug kritikal nga kaisipan sa simbahan,” miingon ang Le Journal de Montréal. “Wala moabot ug 15 ka tuig, ang simbahan sa Quebec napildihan sa gitukod niini halos 400 ka tuig.” Samtang ang simbahan sa gihapon nagakasal sa 80 porsiento sa populasyon ug nagabunyag sa 89 porsiento ka bata, sa labing daghan 30 porsiento lamang sa populasyon ang nagasimba. “Ang mga tawo wala mobati nga obligado sa pagtuman sa [ilang relihiyon] sa regular,” miadmiter ang pari nga si André Lamoureux sa arsdiyosesis sa Montreal. Ang bag-ong papel sa simbahan, mitaho ang Le Journal de Montréal, maoy pangsosyal na lang.
“Mata sa Mata”
Tungod kay ang mga sentensiya sa pagkabilanggo wala kaayoy kahulogan sa banggiitang mga kriminal, si Huwes Joe B. Brown sa Memphis, Tennessee, nag-usab sa iyang polisa sa dihang ang mga kawatan moatubang kaniya aron sentensiyahan. Ingon sa gitaho diha sa The Wall Street Journal, “iyang dapiton ang mga biktima sa pagduaw sa balay sa kawatan ug mobalos sa ‘pagpangawat.’ Diha sa dili pa dugay nga mga kaso, ang . . . gipadapat sa huwes sa Hukmanang Kriminal ang mata sa mata sa Bibliya diha sa mga butang sama sa duha ka dyakit sa tingtugnaw alang sa usa ka bulawang Rolex, ug ang mga ispiker sa stereo alang sa parisang mga bisikleta. Kon gigamit sa kawatan ang iyang kaugalingong sakyanan sa pag-ikyas, makuha niya kana, usab, uban sa mga sapot, alahas ug ubang mga butang bililhon.” Ang iyang mga lagda nagatugot sa biktima sa pag-adto sa balay sa kawatan kanunay hangtod nga matumbasan ang utang ug sa bisan unsang panahon, sa adlaw o gabii. Hinunoa, dunay espisipikong mga lagda. Ug ang usa ka diputado sa kostable mouban sa pagseguro nga ang mga butang nga kuhaon dili mga kinawat gikan sa uban.
Katahom ug Nutrisyon
“Ang nutrisyon ug ang pagsanta aron ang panit dili mag-uga nagadepende sa kalidad sa ginakaon sa tawo. Ang pangunang kosmetika sa gihapon mao ang hustong pagkaon,” miingon si Ida Caramico, propesor sa mga siyensiya sa parmasiyotika sa University of São Paulo, Brazil. Sumala sa magasing Globo Ciência sa Brazil, ang polusyon, mga pagkaong may hilo, emosyonal nga mga problema, sobrang init sa adlaw, ug sa baliskad, ang wala kinahanglanang paggamit sa mga kosmetika magpagulang sa panit. Aron mohumil ug mobag-o ang panit, ang magasin nagsugyot sa pag-inom ug labing menos walo ka baso sa tubig kada adlaw, uban sa pagkaon nga naglakip sa hustong gidaghanon sa prutas, utanon, ug mga lugason. Kini midugang: “Ang tanang pag-atiman sa panit mahimong gamiton sa pagpauswag sa panagway, apan walay produkto—natural man o artipisyal—ang makalabaw sa mga resulta sa maayong pagkaon.”
Nadani ang mga Buang
Ang karaang siyudad sa Jerusalem nagadani dili lamang sa libolibong mga turista kondili usab sa daghang mga tawong buang nga nagtuo nga sila mao ang mga karakter sa Bibliya o kombinsido nga sila lamang ang adunay yawi alang sa kalinaw sa kalibotan ug kinahanglan ibutyag kini diha sa mga paril sa Jerusalem. “Ang mga Kristohanon daw kiling sa pagpaila sa ilang kaugalingon ingong si Jesus o ang Birhen o, labing komun, si Juan Bawtista, nga sagad mawad-an sa pagpugong sa emosyon diha sa mga dapit nga nalangkit si Jesus sama sa Via Dolorosa ug sa Tanamang Lubnganan,” miingon ang The New York Times. “Ang mga Hudiyo kiling sa pagpaila sa ilang kaugalingon ingong si Moises, Haring David ug ubang mga tawo sa Daang Tugon, ug mohilak diha sa Bukid sa mga Olibo o sa Kasadpan sa Paril.” Usa ka turista sa dili pa dugay naghuramentado diha sa Simbahan sa Santo Sepulcro, gilabnot ang krus, gibuak ang mga suga, ug misulay sa pagbuak sa estatuwa samtang nagsinggit sa dili pagsimba sa mga imahen. Matag tuig gikan sa 50 ngadto sa 200 ka indibiduwal nag-antos gikan nianang gitawag sa mga sikyatrista nga Jerusalem syndrome ang gihatod ngadto sa Kfar Shaul, usa ka ospital sa mga buang. Kadtong dunay kasaysayan sa sakit sa hunahuna mas daghan kay sa niadtong kinsa walay sakit sa 4 ngadto sa 1, ug daghan ang mga lalaki kay sa mga babaye sa 2 ngadto sa 1.
Bulawan Diha sa Basura
Tungod sa modernong teknolohiya, usa ka pabrika sa Italya karon nagakuhag bililhong mga metal gikan sa biya sa industriya. Sumala sa Il Messaggero, usa ka planta diha sa siyudad sa Arezzo, Italya, nagadawat ug biya gikan sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan ug nagakuha gikan niana ug bulawan, plata, ug ubang bililhong mga elemento. Ang mga butang nga nagapatunghag bililhong mga metal nagalakip sa potograpikong papel, mga pangputos nga dahong metal, mga microchip, linabay nga mga kamera, kompiyuter, ug ubang elektronikong mga kagamitan. Ang Il Messaggero nagtaho nga kining usa ka planta sa Arezzo lamang nagabawi-pag-usab ug tinuig nga aberids nga 120 ka toneladang bulawan, 200 ka toneladang plata, 4 ka toneladang palladium, usa ka toneladang platinum, 100 ka kilo nga rhodium, ug gamayng gidaghanon sa iridium ug ruthenium.
Diha sa Hustong Panglantaw
Ang mga tawo sa mga nasod diin ubos ug kita maayo ra man ug lakat. Ang The New York Times mitaho nga sa Tsina ang kita sa matag tawo maoy $350 lamang sa usa ka tuig. Ang usa ka edarang magtiayon sa Guiyang, pananglitan, kon tiponon ang suweldo moabot ug ubos sa $42 sa usa ka bulan—ang asawa usa ka magtutudlo ug ang bana teknisyan sa pabrika. Apan, ang ilang aktuwal nga kita doble pa niana nga, mga $85 sa usa ka bulan, tungod sa mga bonus ug mga tabang ug suhol tungod kay usa lamang ang anak. Bisan tuod gamay ang ilang kita, gamay man usab ang ilang mga galastohan. Sila walay bayranang buhis o medikal nga bayranan. Ang abang sa ilang apartment maoy ubos sa usa ka dolyar lamang sa usa ka bulan, ug ang pagpainit ug elektrisidad libre. Ang mga prisyo sa pagkaon usab barato, mokuhag $37 lamang sa ilang badyet sa usa ka bulan. Ang besti mokuha ug laing $19. Kini makahimo nila sa pagtigom ug $10 o kapin pa kada bulan—daw usa ka gamay nga kantidad alang sa umaabot nga katuigan. Apan sila walay kahadlok nga matangtang sa trabaho ug nahibalo nga ang ilang medikal nga galastohan bayran ug hatagan sila ug pensiyon kon sila matigulang na.
Aktibo sa Sekso nga mga Estudyante
Nabalaka tungod sa pagsulbong sa napasa sa sekso nga mga sakit ug sa riyesgo sa AIDS diha sa mga batan-on, ang CDC (U.S. Centers for Disease Control) mihimo sa iyang unang surbi sa mga batasan sa panglawas sa mga estudyante sa hayskol sa mga ang-ang 9 ngadto sa 12 (14 ngadto sa 18 ang edad) sa tanang 50 ka estado, maingon man sa Puerto Rico ug sa Virgin Islands. Ang mga resulta, nga gipatik niining tuiga, nagpakita nga 54 porsiento miingon nga sila dili na mga ulay. “Kami ilabinang nabalaka mahitungod sa pag-uswag sa matag ang-ang sa grado,” miingon si Dr. Lloyd Kolbe, direktor sa Division of Adolescent and School Health sa CDC. Sumala pa sa surbi, 40 porsiento sa mga estudyante sa ika-9 nga ang-ang nakigsekso na, 48 porsiento sa ika-10 nga ang-ang, 57 porsiento sa ika-11 nga ang-ang, ug 72 porsiento sa ilang ika-12 nga ang-ang. Usa sa matag 25 ka estudyante miangkon nga adunay sakit nga napasa sa sekso.