Ang Pagkugi—Makadaot ba sa Imong Panglawas?

NAHULOG sa iyang sakyanan, ang usa ka hamtong nga ahente sa seguro misuka ug natumba. Siya nagkapot pa sa iyang kartera, ang simbolo sa iyang trabaho. Naghago ubos sa eslogan sa iyang kompaniya, “Karon ang labing bililhong panahon. Pakusgi ang imong gahom ngadto sa 150 porsiento sa kapasidad niini,” nakobrehan na niya ang 3,000 kilometros sa iyang kotse sa bulan nga siya natumba. Upat ka adlaw sa ulahi, siya namatay.

Dili kini nag-inusarang kaso. Ang “mga manggugubat sa kompaniya,” ingon sa pagtawag kanila sa Hapon, ginatugaw sa makahahadlok nga damgo sa karoshi, o kamatayon tungod sa sobrang pagtrabaho. Ang usa ka abogado nga nag-espesyalisar sa maong mga kaso nagbanabana nga dunay “labing menos 30,000 ka biktima sa karoshi sa Hapon tuig-tuig.” Dili ikahibulong nga kapin sa 40 porsiento sa mga trabahanteng Hapones nga nagtrabaho sa opisina sa dili pa dugay gisurbi nga nahadlok sa posibleng kamatayon tungod sa sobrang pagtrabaho.

Bisag lisod pamatud-an ang kalangkitan tali sa sobrang pagtrabaho ug ang mga problema sa panglawas, ang mga pamilya sa mga biktima wala magduhaduha. Ngani, ang pulong “kamatayon tungod sa sobra nga pagtrabaho” namugna gikan sa gipangayong bayad nga gipasaka sa nagbangotang mga pamilya. “Sumala sa medikal nga panghunahuna,” miingon si Tetsunojo Uehata sa Institute of Public Health sa Hapon, “kini nagpunting sa kamatayon o sa pagkabaldado tungod sa cerebral apoplexy, myocardial infarction, o grabeng sakit sa kasingkasing ingong resulta sa mabug-at nga trabaho nga nagpasamot sa alta presyon o arteriosclerosis.” Ang dili pa dugay nga taho sa Ministri sa Panglawas ug Kaayohan sa Hapon nagpasidaan nga ang kanunayng pag-obertaym sa trabaho magpabilar sa usa ug sa ulahi mosangpot ug dili maayong panglawas ug sakit.

Bisan pa, sama nga ang mga hinabako maglisod sa pagdawat sa mga kapeligrohan sa pagtabako, ug sa mga alkoholiko sa pagdawat sa mga kapeligrohan sa pag-abuso sa alkohol, ang mga giyanon sa trabaho masuko sa pagdawat sa mga kapeligrohan sa di-makataronganong hataas nga mga oras sa pagtrabaho. Ug ang kamatayon dili mao lamang ang kapeligrohan.

Sobrang Kakapoy ug Kaguol

Samtang ang pipila ka giyanon sa trabaho mahimong biktima sa pagkabaldado ug kamatayon, ang uban mautas sa kakapoy. “Ang sobrang kakapoy walay tukmang medikal nga kahubitan,” nagkanayon ang magasing Fortune, “apan ang gidawat sa kadaghanan nga mga simtoma naglakip sa kakapoy, kaluya, tigpalta, nagdugang nga problema sa panglawas, ug pag-abuso sa droga o alkohol.” Ang ubang mga biktima mahimong masupakon, samtang ang uban magsugod sa paghimog mga sayop tungod sa kadanghag. Apan, sa unsang paagi ang mga tawo mahimong mga biktima sa sobrang kakapoy sa trabaho?

Sa katibuk-an, dili ang wala-makapaangay o ang natugaw sa emosyon ang mahimong mga biktima. Kasagaran kini mao ang mga tawo nga nagatagad pag-ayo sa ilang trabaho. Sila tingali nagapakigbisog nga makalahutay sa grabeng kompetisyon o naningkamot nga moasenso sa trabaho. Sila naghago sa pagtrabaho sa hataas nga mga oras, naningkamot nga bug-os nga makontrolar ang ilang buluhaton. Apan kon ang tim-os nga debosyon ug walay-hunong nga pagtrabaho dili mopatungha sa gidahom nga katagbawan ug ganti, sila malugda, mobatig kaluya, ug mahimong mga biktima sa sobrang kakapoy sa pagtrabaho.

Unsa ang mga sangpotanan? Sa Tokyo usa ka serbisyo sa telepono nga gitawag ug Life Line, gitukod aron tabangan ang umaabot nga mga biktima sa paghikog, nagadawat ug nagkadaghang tawag gikan sa nawad-ag paglaom nga mga hamtong ug gulang-gulang nga mga trabahante nga nagtrabaho sa opisina. Sa kapin sa 25,000 ka biktima sa paghikog sa Hapon sa 1986, usa ka katingalahang 40 porsiento anaa sa ilang panuigong 40 ug 50, ug 70 porsiento kanila mga lalaki. “Tungod kini kay ang depresyon taliwala sa mga hamtong nga trabahante nagakadaghan,” mulo pa ni Hiroshi Inamura, usa ka propesor sa sikyatriya.

Unya anaa kanang gitawag nga kalibog sa hunahuna sa mga adlawng walay trabaho. Ang mga simtoma? Kapikal kay walay ginabuhat sa mga adlawng walay trabaho. Kay gustong motrabaho, ang tanlag sa mga debotado sa trabaho matugaw sa mga adlawng walay trabaho. Kay dili makakaplag ug kalinaw sa hunahuna, siya magpasopaso sa iyang gamayng lawak sama sa usa ka hayop diha sa hawla. Sa pagka Lunes, siya moadto sa opisina, nga nahuwasan.

Usa ka talagsaong matang sa depresyon nga karon nagpadala sa mga hamtong ngadto sa mga doktor mao ang gitawag nga home-phobia syndrome. Ang gikapoy nang mga trabahante mag-istambay diha sa mga painitan human sa trabaho. Sa kataposan, dili na gayod sila mopauli sa balay. Nganong sila mahadlok nga mopauli sa balay? Bisag ang walay-simpatiyang mga asawa tingali ang usa sa hinungdan, “daghan ang sobrang nagatrabaho ug nawad-an sa katakos sa pagpasibo sa kalibotan sa gawas, bisan diha sa ilang kaugalingong pamilya sa kadaghanang kaso,” matud ni Dr. Toru Sekiya, nga nagataganag “Night Hospital System” alang sa maong mga pasyente.

Nadaot nga Pamilyahanong Kinabuhi

Ang giyanon sa trabaho tingali dili ang mag-antos sa hilabihan. Ang pagkagiyanon sa trabaho “kasagaran maoy problema sa mga tawo nga nakig-ambit sa ilang mga kinabuhi uban sa usa ka giyanon sa trabaho,” miingon ang magasing Entrepreneur. Ang kinabuhi sa kapikas sa kaminyoon mahimong usa ka makalilisang nga damgo. Ang giyanon sa trabaho “nakakaplag ug gugma diha sa iyang kinabuhi,” miingon ang magasing The Bulletin sa Sydney, Australia, “ug ang pagdawat sa ikaduhang dapit dili kanunay madali.” Unsay mahitabo sa maong kaminyoon?

Palandonga ang kaso ni Larry, usa ka empliyado nga Amerikano diha sa usa ka Hapones nga korporasyon sa Tinipong Bansa. Siya nagaobertaym sa hataas nga oras nga walay suweldo alang niana, nagpauswag sa kita sa kompaniya sa mga 234 porsiento. Kalamposan ug kalipay? “Binuang!” miingon ang iyang asawa diha sa korte sa dihang nakigdiborsiyo kaniya.

Labi pang grabe mao ang Hapones nga ehekutibo sa negosyo nga mogikan sa pagtrabaho kada alas singko sa buntag ug dili mopauli sa balay sa dili pa ang alas nuybe sa gabii. Ang iyang asawa misugod sa sobrang pag-inom ug alkohol. Usa ka adlaw, nag-away tungod sa iyang pag-inom, gituok sa tawo ang iyang asawa. Gihukman siya sa huwes nga sad-an sa pagpatayg-tawo ug miingon: “Bug-os nga debotado sa trabaho, wala ka makaalinggat sa gibating kamingaw sa imong asawa ug wala ka maghimog igong paningkamot sa paghatag kaniyag mga hinungdan sa pagkalipay sa kinabuhi.”

Ang pagtuok sa kapikas sa usa maoy hingapin ra nga resulta, apan ang sobrang pagtrabaho maghikaw sa pamilyahanong kinabuhi sa ubang mga paagi. Kon ang bana anaa sa balay sa mga adlawng Dominggo, siya tingali molingkod lang atubangan sa telebisyon nga motan-aw sa iyang paboritong mga programa sa dula ug matagpilaw sa tibuok hapon. Kini nga mga bana wala makamatikod nga sila walay kalibotan sa ubang bahin sa kinabuhi. Nagapos sa ilang trabaho, ilang napasagdan ang labing hinungdanong butang sa kinabuhi, ang ilang pamilya. Wala magtagad sa panginahanglan ug komunikasyon sa pamilya, ginasubay nila ang dalan nga motultol sa mamingaw nga pagretiro.

Tigulang Apan Di-Tagbaw

Ang librong At Work nagpalanog ug pasidaan sa introduksiyon niini: “Diha sa atong katilingban, . . . lig-on kaayo ang kalangkitan sa trabaho, pagtamod sa kaugalingon ug sosyal nga posisyon nga, sa pagretiro, maglisod ang uban sa pagpasibo sa usa ka kinabuhi nga libre sa ilang kanhing mga papel sa trabaho.” Kinahanglang pangutan-on niadtong nagasentro sa ilang mga kinabuhi diha sa trabaho ang ilang kaugalingon: ‘Unsa pay mabilin kanako kon kuhaon kanako ang akong trabaho?’ Hinumdomi, sa dihang moretiro ang usa ka tawo, ang iyang kinabuhi mahasentro sa iyang pamilya ug sa komunidad.

Kadtong nagasalikway sa panginahanglan ug komunikasyon uban sa ilang pamilya ug sa mga silingan dili mahibalo kon unsay ipakig-estorya kanila human sa pagretiro. “Ilang anihon ang mga sangpotanan sa dili nila pagtagad sa bisan unsa gawas sa trabaho, dili ba?” matud pa sa beteranong magtatambag alang sa hamtong nga mga magtiayon sa Hapon. “Kulang ang ilang kinabuhi ug tawhanong bahin, ug gibale-wala nila ang tanang butang tungod lang kay sila ang mga tigpangitag pangabuhi. Apan, inigretiro na nila, ang mga kahimtang mabaliskad.”

Kadtong nagkugi sa 30 o 40 ka tuig, nga unta alang sa pamilya, adunay dili maayong mga sangpotanan. Pagkamakapasubo nga human sa daghang katuigan sa pagkugi, ang kanhing tigpangitag pangabuhi pagalantawon ingong “biya sa industriya” ug nureochiba (basa dahong mga nalarag) sa ilang mga pamilya. Ang ulahi nga ekspresyon gigamit sa Hapon sa paghubit sa retiradong mga bana nga walay ginahimo kondili sa pagpunay ug sunodsunod sa ilang mga asawa sa tibuok adlaw. Sa ingon sila gipakasama sa basa nga mga dahong nalarag nga mopilit sa silhig ug dili matangtang, pirhuwisyo lang.

Kon palandongon ang tanang mga kapeligrohang nalangkit, kinaiyanhon nga mangutana, Sa unsang paagi ang pagkugi maoy usa ka maayong kinaiya? Aduna bay trabaho nga mohatag ug tinuod nga katagbawan? Hisgotan sa among sunod nga artikulo niining seryala kining mga pangutahana.

[Kahon sa panid 6]

Tukma sa Panahong Pasidaan

“Kon ang imong bana mawad-ag gana, dili-makatulog, dili makig-estorya, nan siya nagpakitag mga timaan sa kalisod. Sultihi siya nga magkalipay sa laing butang gawas sa trabaho ug mosulay sa pakighimamat sa mga tawong dili-kauban sa kompaniya.”​—Dr. Toru Sekiya, Sekiya Neurology Clinic, Tokyo, Hapon.

“Gusto ko nga motrabaho sa hataas nga mga oras, apan kon mawala mo ang imong bana o pamilya tungod niana, gibuhat mo ang mga butang sa sayop nga paagi. Dili-makapalipay ang pag-ihap ug kuwarta nga mag-inusara.”​—Mary Kay Ash, tsirman sa Mary Kay Cosmetics.

[Hulagway sa panid 5]

Ang sobrang kakapoy sa pagtrabaho usahay motultol sa grabeng mga problema

[Mga hulagway sa panid 7]

Ang giyanon sa trabaho nga mga ulo sa pamilya kasagaran nagadaot sa mga kinabuhi sa mga tawong suod nila