Nyalaland​—Usa ka Paraiso nga Wala Kahilabti sa Tawo

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Habagatang Aprika

PAGKAMAKAPAPRESKONG kausaban kini alang kanamong walo nga mga taga siyudad!

Ania kami sa Nyalaland​—usa ka lugar nga baktasanan sa amihanan sa Kruger National Park sa Habagatang Aprika. Ang ngalan kinuha gikan sa maanindot nga antelope nga imong makita nga gihulagway niining panira. Kini mao ang laki nga nyala.

Gabii na, ug nag-alirong kami sa dinaob nga nangaon sa sinabwang ihalas nga baka. Sa palibot nga kalibonan mao ang mga elepante, mga liyon, leopardo, ihalas nga baka, ug ubang maanindot nga mga mananap. Apan wala kami mahadlok sanglit uban namo ang duha ka tigbantay sa parke. Gani, among gipahinumdoman ang among kaugalingon nga mas luwas kami dinhi kay sa magpuyo sa puno-sa-krimen nga siyudad o sa pagbiyahe diha sa puliking haywey.

“Nakadungog ba kamo sa panawag sa mga scop owl?” nangutana si Kobus Wentzel, ang enkargado sa pagbantay sa parke. Maayo niyang pagkasundog ang panawag sa langgam, prrrrup. “Kana,” siya midugang, “maoy kasagarang panawag nga imong madungog niining lugaraha. Sa ato unyang pagbaktas ugma, itudlo ko kaninyo ang ubang mga langgam, busa pagdala kamo ug mga libro sa langgam.”

Ang Nyalaland maoy usa usab ka paraiso sa botanista. Pipila lang ka dapit sa yuta ang makatumbas niini sa pagkadaghang matang sa tanom. Ang hinungdan niini, sumala sa Illustrated Guide to the Game Parks and Nature Reserves of Southern Africa sa Reader’s Digest, mao nga “siyam sa labing dakong ecosystem sa Aprika” nagtagbo sa amihanan sa Kruger Park. “Dinhi,” ang libro nagpadayon, “ang kalamakan nag-abot sa uga nga lugot, usa ka dakong hawan nga puno sa mga kahoy, nga nagpalig-on sa baga nga balas.” Hapit 400 kuwadrado kilometros niining talagsaong rehiyon ang gipreserbar ingong baktasanang lugar sa Nyalaland. Gawas sa pipila ka gagmayng kampo sa mga trabahante, walay ubang tawo ang nagpuyo dinhi, ug walay mga dalan alang sa mga turista.

Si Kobus naningkamot sa pagkaon sa iyang panihapon samtang gitubag ang among daghang pangutana. Siya nakatapos sa Master of Science sa University of Pretoria, diin siya nagtuon sa pagdumala sa mga mananap sa kalasangan, zoolohiya, ug botaniya. Among nahibaloan sa ulahi nga dili sa teoriya lamang ang iyang nahibaloan.

“Nakaagi ka na ba ug makuyaw nga mga engkuwentro sa ihalas nga mga mananap?”

“Pipila ka higayon nga gihanaan ako ug atake,” mitubag si Kobus, “apan dili gayod sa usa ka mananap nga gustong mopatay kanako.”

“Kon moatake ang liyon, unsaon nimo sa pagkahibalo nga dili kana hana nga pag-atake?”

“Kon kini mohunong ug kalit sa pagdagan sa mga upat o lima ka metros [4 o 5 ka yarda] gikan nimo,” siya mitubag.

Ang mga tigbantay sa parke sama kang Kobus nabansay sa dili pagkatarantar dayon kon moatake ang mananap. Siya miingon: “Hagiton ka nila, ug sulayi ang mananap. Ang kasagarang kahimtang mahimong usa ka baye nga liyon nga may mga nati o usa ka laki nga nangulitawo. Pinaagi sa pag-atake, ang mananap nagpahibalo kanimo, ‘Milapas ka na sa utlanan​—nakabalda ka sa akong pribasiya, ug mas maayong molakaw ka na.’ Kasamtangan, gikasa na nako ang riple ug nangandam alang kaniya. Magbutang gayod ako kanunay ug linya diha sa hunahuna. Kon molapas siya nianang maong linya, nan mapugos ako sa pagtiro. Apan sa akong naagian mohunong gayod sila una pa niana, ug ako wala gayod makapatay ug bisan unsang mananap nga masugatan.”

Dayag, si Kobus dili usa ka mangangayam nga gustong mopatay aron idispley kini. Kami nadasig sa iyang pagtahod sa kinabuhi sa kalasangan. Apan nagkalawom na ang gabii, ug ugma kinahanglang mobangon kamig sayo. Human nakapanamilit kay matulog na, kami nangadto sa upat ka pawod pormag-A nga mga bunggalo nga tag-as ug mga haligi.

Sa alas 4:45 s.b., gipukaw kami ni Wilson, ang kosinero sa kampo. Human natagbaw sa pamahaw misakay kami hangtod sa lugar nga dinhi kami magsugod sa pagbaktas. Mapasalamaton kaming mitan-aw sa dagtomon nga panganod. Sa tin-aw nga mga adlaw sa ting-init, ang temperatura moabot ug kapin sa 40 grado Celsius.

Alang sa pipila namo, bag-o kaayo kini nga eksperyensiya. Sa sinugdan gikulbaan kami nga basin makataak ug bitin o atakehon ug ihalas nga mananap. Apan wala magdugay ang maong mga kahadlok napulihan sa usa ka pagbati sa katingala sa dakong hawan nga lugar nga nalukop sa lunhawng mga kahoy kutob sa makita sa mata. Ang kalibonan buhi sa awit sa mga langgam ug sa kasaba sa mga insekto. Oh, pagkamakapahayahay ang paghanggab sa presko, walay hugaw nga hangin!

Matag karon ug unya, si Kobus ug ang iyang katabang, si Ellion Nkuna, mohunong sa pagpakita kanamo ug usa ka butang nga makaiikag, sama sa naglinyang aliling nga mga hulmigas o sa mga tunob sa usa ka mananap. Nakaabot kami sa usa ka kahoy nga may bungdo sa anay sa punoan niini. “Kini,” miingon si Kobus, “mao ang kahoyng nyala berry. Sagad kang makakita niini nga manubo diha sa ibabaw sa bungdo sa anay. Ang buhat sa anay makapatambok sa yuta, ug kana makabenepisyo sa kahoy.”

Human sa usa ka oras nga pagbaktas, nakaagi kami ug kahoy nga gitumba sa usa ka elepante. “Bisag lig-on kining kahoya,” miingon si Kobus, “dili kini babag sa elepante. Iyang tamakan lang kini. Kanunay nila kining himoon. Maorag dili maayo kining pamation, apan may positibong mga bahin usab kini. Sa pipila ka bulan, kining kahoya tingali mamatay na. Samtang kini magakadugta, kini nagataganag pagkaon sa gagmayng mga organismo ug mopagawas ug mga minerales ngadto sa yuta.”

“Tingali,” miingon ang usa sa among kauban, “kon dili kontrolahon ang populasyon sa elepante, ang lugar nga sama niini mahimong kasagbotan.”

“Tinuod kana,” mitubag si Kobus. “Wala na unyay kahoy nga mahibilin. Sa Kruger Park, gipaningkamotan gayod namo nga dili mosobra ang gidaghanon sa elepante nga duolan sa 7,500, diin, sumala sa among nahibaloan karon, mao kanay masuportahan sa Kruger.”

Unya adunay usa nga nakakitag klarong mga tunob sa mananap diha sa balas. Sa dinalidali ako miingon: “Tunob tingali kana sa leopardo!”

“Dili,” miingon si Kobus, “tunob kana sa hyena. Tan-awa nga kana dili-tupong, o pataas nga tunob. Lain pa, imong makita ang mga lakra sa kuko tungod kay ang hyena sama sa iro. Siya dili makapakuko sa iyang mga kuko. Karon, kon imong itandi kini sa tunob sa mga mananap nga samag iring, sama sa leopardo o sa liyon, dali kini nga mailhan. Ang tunob sa mananap nga samag iring tupong, sa ato pa, lingin ug walay mga lakra sa kuko tungod kay ang iring makapakuko man sa ilang mga kuyamoy. Lain pa, kon imong tan-awon ang mga lakra sa lapalapa, ang hyena adunay duha ka linginong mga bugdo sa lapalapa, samtang ang mananap nga samag iring adunay mas dagko tulo nga mga bugdo sa lapalapa.”

Sa pagkakaron kami gigutom na. Busa nanglingkod kami diha sa usa ka dakong bungtod sa anay ug natagbaw sa diyutayng timotimo nga gikarga namong mga lalaki sa among likod. Human niana, mipaingon kami sa usa ka bungtod nga gipakatkat namo ni Kobus. Sa katunga sa bungtod, namahulay kami sa kabatoan ug nalingaw sa maanindot kaayong talan-awon sa bagang kalibonan ug mga kahoy tabok sa dako kaayong patag hangtod sa kabukiran sa halayong kapunawpunawan. Gipahinumdoman kami ni Kobus nga ang among gitan-aw mao ang wala gayod matandog, halos wala pa kataaki sa ika-20ng siglo nga tawo. Apan diha sa ibabaw sa bungtod, kami nakurat sa pagkakita sa daw usa ka bantok na nga dalan sa tawo.

“Dalan kini sa elepante,” miingon si Kobus.

Apan, nahibulong ako nganong segurado siya nga mga mananap, dili tawo, ang naghimo niana. Samtang gihunahuna ko kini, ang abtik nga mga mata ni Ellion nakakitag ebidensiya. Iyang gipunit ang daan nang bangkil sa elepante.

“Tingali mga dekada na ang edad niini,” miingon si Kobus.

“Aw,” miingon ako, “daw pamatuod kana nga dugay nang panahon sukad nga nataak sa tawo kining dapita, sanglit ang tawo dili man magbilin ug mahalon nga butang.” Gibutang ni Ellion ang bangkil sa iyang gibaba nga karga aron ihatag kini sa mga awtoridad sa Kruger Park.

Dali ra kaayong midagan ang panahon, ug hapit udto na dihang nakita namo ang Land-Rover. Gilibot namog baktas ang duolan sa onse ka kilometros. Sa dihang miabot kami sa kampo, among nakita nga naandam na ni Wilson ang among paniudto, nga mapasalamaton namong gikaon. Human nakatagpilaw sa udto kami migikan alang sa kahaponong pagsuroysuroy sa daplin sa Luvuvhu River.

Dinhi maanindot kaayo ang talan-awon, nga labong ang lunhawng mga sagbot sa ubos ug dagkong mga kahoy, sama sa sycamore fig nga maanindot naglubag nga porma. Human nahibalo sa mga ngalan ug kinaiyahan sa nagkalainlaing kahoy, nakaagi kami ug pundok sa mga unggoy nga mabinantayong nagtan-aw kanamo sa ilalom sa kalibonan. Unya nanglingkod kami sa usa ka bato nga madungaw ang suba.

Samtang namati kami sa kinasa sa tubig, gitudlo ni Ellion kanamo ang upat ka baye nga nyala nga nagpaingon sa suba sa among likod. Maayo na lang kay ang paghuyop sa hangin paingon namo, busa sila wala makapanimaho kanamo. Among gitan-aw kining matahom nga antelope samtang mihunong sila matag karon ug unya nga nangaonkaon sa mga dahon sa kalibonan. Human sa mga diyes minutos, ang usa kanila nakamatikod kanamo ug mihulhol. Dihadiha, silang tanan mikaratil ug dagan.

Kasamtangan, ang ubang ukitang mga unggoy nanuol, ug among nadunggan ang daw kusog nga siyagit sa usa ka bata. Tingali gibunalan siya sa iyang inahan tungod sa pagpaduol kaayo. Among mahanduraw siya nga nag-ingon: ‘Ayaw na gayod pagduol pag-usab sa mga tawo!’

Mikisomkisom na, busa kami kinahanglang mobalik sa kampo. Miulan human nga miabot kami, busa nanihapon kami diha sa maanindot pawod nga silonganan nga walay bungbong. Namati kami sa patakpatak sa ulan nga nabalda sa mga tingog sa kalibonan. Anaa sa duol ang ihalas nga mga mananap, ug ang kokabildohay mibalik na usab sa mga liyon. Among gipangutana si Kobus kon kapila na siya nakaengkuwentro ug liyon samtang naglakaw sa dalan.

“Mga 70 ka higayon,” siya mitubag.

“Unya unsay nahitabo, unsa ang kasagarang reaksiyon?”

“Ang kasagarang mahitabo,” mitubag si Kobus, “nga makurat kaming duha. Kon maglakaw ka sa usa ka dapit, sama sa atong gihimo karon, nga nagpaabot nga makakitag naandang mananap, sa takulahaw, sa pipila ka metros sa imong atubangan, may magarbohong mga liyon nga nagpundok nga namahulay diha sa landong. Tan-awon ka nila, ug imong makita ang ilang mga mata nga magkadako nga daw sila dili makatuo sa ilang nakita. Ang akong mga mata,” mikatawa si Kobus, “nanagko usab tingali. Unya sultihan ko ang mga magbabaktas: ‘Dali! pagdalig tan-aw!’ Sa sunod nga gutlo, madungog mo ang duha o tulo ka ngulob, ug manglakaw sila. Sila mas mahadlok kanato kay sa kita mahadlok kanila.

“Usahay, makasugat ka ug mga baye nga adunay mga nati, aw lahi na nga kahimtang kini. Imbes ngulob, makadungog kag hataas makahahadlok nga pangusmo, ug imong makita ang ikog sa iyang mga nati nga magkitiwkitiw. Gikasa na nako ang akong riple ug gisultihan ang mga magbabaktas sa pagtindog nga mahilom. Unya miatras kami sa maayong paagi, ang among mga mata nagtutok sa mananap ug wala kami motalikod.”

Sa pagkasunod buntag, nanglakaw kami sa matahom nga Mashikiripoort​—usa ka hiktin nga dal-os nga titip ang bato nga nag-atubangay ang matag kiliran. Sa kataposan nakaabot kami sa usa ka bungtod nga may langob. Sa wala pa mokatkat, naglabay si Ellion ug usa ka bato, nga lanog nga mikagilgil. “Naglabay ako ug bato,” siya miingon sa ulahi, “enkasog may mga liyon o ubang peligrosong mga mananap. Naghatag kini kanilag panahon sa pag-ikyas.”

“Kay kon dili,” midugang si Kobus, “makakulong ka ug usa ka peligrosong mananap, ug magkaproblema ka.” Sa nakaabot kami sa langob, didto, diha sa usa sa bato nga bungbong, mao ang dibuho sa Bushman o mga tawong nagpuyo sa kalibonan. Giraffe kadto nga matud ni Kobus tingali gidibuho kapin na sa duha ka gatos ka tuig kanhi.

Sa panahon sa pagbaktas, nakakita usab kami ug panon sa mga giraffe, wildebeest, ug mga sebra. Kon magsakay ug motorsiklo, makaduol ka niining mga mananapa, apan kon maglakaw, kon ang huyop sa hangin paingon kanila, sila makapanimaho nimo ug managan sa dili ka pa makaduol nila. Namati kami sa mga panon sa halayong sebra nga nanagan, ug nahinumdoman nga tinuod ang mga pulong sa Bibliya: “Ang pagkahadlok tungod kanimo ug ang pagkakulba tungod kanimo moabot sa ibabaw sa tanan nga mananap sa yuta.”​—Genesis 9:2.

Sa pagkakaron nakatahod kami sa katakos ni Ellion sa pagkailag mga mananap ug sa pag-ila sa ilang mga lakra sa tiil. Siya taga-Tsonga​—usa ka katawhan nga ilado sa ilang mga abilidad sa pag-ila sa mga mananap pinaagi sa mga timaan sa tunob. Among gipangutana siya bahin niana.

“Nagsugod ako sa pagtuon sa gamay pa akong bata nga nagbantay ug baka,” siya miingon.

Unya, sa kataposang hapon sa among pagbaktas, gipapamati kami ni Ellion sa tingog sa mga hippo. Wala magdugay miabot kami sa lugar nga bantang sa suba. Tinuod, didto sa tubig mao ang panon sa mga hippo. Daghan ang nagtuo nga ang hippo mao ang labing peligrosong mananap sa Aprika. Apan kami nakakat-on sa pagsalig sa among mapanagan-on, maayong pagkabansay nga mga tigbantay sa parke. Sa hilom, nanglingkod kami sa daplin sa suba ug nanan-aw. Matag karon ug unya, mawala ang ulo sa hippo ilalom sa tubig. Unya sa among gihunahuna nga milakaw na ang usa, siya kalit nga motungha, nagpangusmo ug nagpasirit ug tubig gikan sa iyang dakong simod. Unya, sila magdungan sa ilang dili-makalimtang pagpangusmo ug bukhon nila ang ilang dagkong mga baba.

Human nga nalingaw sa ilang mga kalaki hapit tunga sa oras, milakaw na kami sanglit mikisomkisom na. Niadtong gabhiona, nag-alirong kaming nanglingkod sa dinaob, among gisubli ang makatagbawng mga kasinatian sa milabayng duha ka adlaw. Nalipay kami sa pagkasayod nga ang yuta aduna pay wala kahilabti, matahom nga mga lugar nga sama niini. Bahin sa umaabot, kami nalipay sa saad sa Bibliya, nga sa dili pa ulahi ang tanan, mangilabot ang Diyos ug luwason ang yuta gikan sa pagkadaot. Unya, dili lamang ang Nyalaland kondili ang tibuok yuta ang makapahimulos gikan sa seguradong saad sa Diyos: “Tan-awa! Ginabag-o ko ang tanang mga butang.”​—Pinadayag 11:18; 21:3-5; Isaias 35:5-7.