Pagpaniid sa Kalibotan
Ang Dula sa mga Numero
Sa daghang dekada, ang mga grupo nga pabor sa homoseksuwal sa Tinipong Bansa nangangkon nga ang mga homoseksuwal naglangkob ug 10 porsiento sa populasyon. Ang hataas nga porsiento nahimong pagpangimpluwensiya sa politika. Apan ang 10-porsiento nga ihap, nga gipasukad sa mga pagtuon ni Alfred Kinsey bahin sa tawhanong seksuwalidad sa katuigang 1940 ug 1950, dugang nga giusisa sa dili pa dugay. Ang magasing Newsweek nagtaho: “Gibanabana sa labing bag-ong mga pagtuon nga ang mga bayot ug tomboy mokabat ug mga 1 ngadto 6 ka porsiento sa populasyon.” Nganong sobra ka taas ang ihap ni Kinsey? Mopatim-aw nga ang kadaghanan sa gikuhaan niyag surbi mao ang mga institusyon sama sa eskuylahan, bilanggoan, ug mga ospital, nga dili mahimong magahawas sa tibuok nga populasyon. Gikutlo sa Newsweek ang sosyologong si Pepper Schwartz sa University of Washington nga nag-ingon bahin sa 10-porsiento nga ihap, “Kana dili gayod tinuod nga numero.”
Usa ka Buhing Higante
Unsa ang labing dakong buhing butang sa atong planeta? Sa miaging 1992 ang uban nagtuo nga nakita na nila ang kandidato alang sa titulo: usa ka higanteng fungus nga mitabon ug 12 ka ektaryang salog sa lasang sa Michigan, T.B.A. Apan, ang basahong Nature sa dili pa dugay nagtaho bahin sa tingali mas kusgang kaatbang: ang grupo sa mga kahoyng aspen nga lukop nga nanubo sa Utah. Kining mga kahoya tanan mga clone, nga managsamag mga gene. Ang kada usa sa 47,000 ka punoan nagagikan sa usa ra ka sistema sa gamot. Ang siyentipiko sa University of Colorado nga si Dr. Jeffry Mitton naghubit niana ingong usa ka nag-inusarang organismo “nga sa literal makasaka sa kabukiran ug makatadlas sa kabalilinhan.” Gibanabana nga motabon kini ug 43 ka ektarya ug motimbang sa mga 6 ka milyong kilos. Samtang ang indibiduwal nga kahoy mabuhi sa aberids nga 65 ka tuig, ang organismo sa katibuk-an mahimong mabuhi sa tingali libolibo ka tuig.
Dili pa Tigulang Kaayo
‘Dili ka pa tigulang kaayo sa pagtuon.’ Maorag giilustrar niini ang karaang panultihon, si Bernabé Evangelista, usa ka maliksi nga 93-anyos, nagapanglantaw sa panahong matapos ang iyang mga pagtuon sa unibersidad sa duha tuig. Siya nagtuon ug art sa University of Valencia, sa Espanya, ug ang iyang kasibot sa iyang mga pagtuon nakaani nag ganti tungod sa talagsaon akademikong kalamposan. “Ang pagtuon maoy labing matahom nga butang,” matud ni Bernabé, kinsa moabot sa unibersidad sa alas otso kada buntag ug kasagaran ang iyang mga klase sa gabii dili matapos hangtod sa alas nuybe sa gabii. Nagatuo si Bernabé nga ang mga tigulang dunay bulawanong higayon sa pagtuon. “Kini ang panahon sa kinabuhi nga ikaw adunay daghang panahon sa pagbuhat niana,” siya miingon. Ang iyang asawa midugang nga ang pagpabiling aktibo naghatag kaniyag katuyoan sa kinabuhi.
Pagtunaw sa Yelo Pinaagig Kemikal ug Polusyon
Ang pagtunaw sa yelo pinaagig pluwidong kemikal sa mga ayroplano ug sa mga tugpahanan, nga hinungdanon kaayo alang sa luwas nga mga paglupad, nagadala uban niana ug makadaot nga epekto: polusyon. Ang magasing New Scientist sa Britanya nagtaho nga kapin sa 50 ka milyong litrong pluwido sa pagtunaw sa yelo gigamit sa mga tugpahanan sa kalibotan tuig-tuig, ug ang binanlas nga mga pluwido naghugaw sa tubig sa ilalom sa yuta ug sa mga agianan sa tubig, nga mopahinabo sa pagturok sa makahilong algae ug makapatay sa isda. Daghang tugpahanan sa Uropa naghimog maayong mga paagi sa pagsanta niini nga polusyon. Sa tugpahanan sa Stockholm, ang mga sakyanan nga samag vacuum cleaner mosuyop sa sobrang pangtunaw nga pluwido gikan sa mga ayroplano. Ang tugpahanan sa Munich nagagamit ug higanteng makina nga moagi ibabaw sa usa ka ayroplano samag awtomatikong panghugas sa kotse, pasiritan ug pluwido ug kolektahon ang sobra, aron iresiklo. Tigomon sa mga tugpahanan sa Munich ang binanlas nga kemikal, ipaagi kana sa mga ali sa linubong nga graba ug balas, diin butangan kanag bakterya nga modugmok ug mokuha sa makadaot nga substansiya niana.
Salamin sa Wanang
Ang ideya nga maorag tukodtukod lang sa siyensiya nahimong tinuod sa miaging Pebrero sa dihang gitaod ug gibuklad sa mga kosmonot sa Rusya ang 20 metros nga salamin gikan sa naglibot nga estasyon sa wanang nga Mir. Ang ubang siyentipiko nagsugyot nga ang mga salamin sa wanang magamit sa pagpasumbalik-silaw sa hayag sa adlaw ngadto sa yuta inigkagabii, busa makunhoran ang bayranan sa elektrisidad ug mohatag dugang yugto sa pagpananom. Ang salamin, hinimo gikan sa nipis nga pligo sa Mylar, mopasumbalik-silaw sa hayag sa adlaw ngadto sa yuta, diin ang mga maniniid sa Rusya, Pransiya, ug Canada mitaho nga nakakita niana. Nakita ug nasubay sa mga kosmonot sa Rusya ang 4 ka kilometros nga luna sa kahayag nga napasilaw sa salamin diha sa ngitngit nga planeta ubos kanila. Usa ka enhinyero sa proyekto nag-ingon nga milampos ang eksperimento ug misugyot nga ang sunod nga lakang mao ang 200 ka metros nga salamin nga adunay iyang kaugalingong sistema sa giya.
Hukmanan sa Uropa Mihukom Pabor sa Gregong mga Saksi
Niadtong Mayo 25, 1993, ang mga Saksi ni Jehova nakabaton ug dakong legal nga kadaogan diha sa usa ka desisyon nga gipakanaog sa Hukmanan sa Uropa sa Tawhanong mga Katungod, nga nahimutang sa Strasbourg, Pransiya. Ang kaso nalangkit sa usa ka 83-anyos nga Saksi. Si Minos Kokkinakis, gihukmang sad-an tungod sa ilegal nga pagpangabig ug mga magtutuo. Niadtong Marso 20, 1986, siya gipakanaogan ug sentensiya nga upat ka bulan nga pagkabilanggo sa hukmanang kriminal sa Lasithi sa Crete. Apan, gibaliskad sa Hukmanan sa Uropa ang iyang sentensiya sa desisyon nga unom-sa-tres. Sa daghang dekada ang gobyerno sa Gresya, nga kusganong giimpluwensiyahan sa Gregong Ortodoksong Simbahan, maoy nagpahinabo sa pagpangdakop sa libolibong mga Saksi tungod sa sumbong sa ilegal nga pagpangabig ug mga magtutuo. Niining kasoha nakita sa Hukmanan sa Uropa nga gilapas sa kagamhanang Grego ang mga katungod ni Gn. Kokkinakis ubos sa Uropanhong Kombensiyon. Kapin sa 26,000 ka Saksi sa Gresya malaomon nga kining desisyona motapos sa ilang paglutos ug magtugot kanila sa pagtuman sa ilang dili-supak sa balaod nga ministeryo diha sa kalinaw.
Sanla sa Italya
Ang karaang hampak sa sanla, o Hansen’s disease, nagpadayon sa pagpamiktima sa modernong Uropa. Ang ihap sa Ministri sa Panglawas sa Italya nagpaila nga sa Italya lamang, duolan sa 410 ang nahibaloang mga biktima sa sakit, nga may upat o lima ka bag-ong mga kaso nga nagapanungha tuig-tuig. Diha sa komperensiya sa pag-atiman sa panglawas nga gihimo sa Lecco, Italya, gibutyag nga sa dili pa dugayng mga bulan 20 ka kaso ang gitala taliwala sa mga lalin gikan sa nagakaugmad nga mga nasod diin kaylap ang sakit nga Hansen. Sumala ni Antonio Sebastiani, direktor sa Institute for Infectious and Tropical Diseases sa La Sapienza University, Roma, “aduna gihapoy mga dapit sa Sardinia, Tuscany, ug Liguria diin buhi pa ang sakit.”
Misa Alang sa mga Mananap
Ang mga mananap daw nakadawat ug partikular nga pagtagad gikan sa mga klero sa Italya sa dili pa dugay. Giakusar sa relihiyosong orden nga Franciscan sa dili pa dugay ang mga Heswita nga “mga erehes” ug “mga kaaway sa kalalangan” tungod sa pag-ingon nga ang mga mananap “dili makahimo sa paghigugma.” Gipahayag sa Katolikong obispo nga si Mario Canciani ang panglantaw sa simbahan niining paagiha: “Ang Iglesya [Katolika] bukas alang sa tanang buhing mga linalang.” Busa, sumala sa peryodiko nga La Repubblica sa Italya, ang mga maninimba sa Roma dugay nang nakapabendisyon sa ilang gagmayng “binuhing mga higala.” Sa pagpahibalo sa maong okasyon, ang peryodiko miingon nga “uban niadtong takos nga matawag nga mga Kristohanon, ang mga iring, iro, periko, kuneho, ug ang tanang mga hayop nga gustong magpabendisyon mahimong makatambong usab sa misa.”
Kulag Tulog
“Ang mga tawong kulag tulog makalakaw, makadungog, ug makakita sama kang bisan kinsa. Apan, ang panukiduki nagpakita nga ang katakos sa pagpangatarongan, ang gahom sa paghimog mga desisyon ug ang pagpabiling alerto maluya,” matud sa magasing Veja. Gikutlo sa artikulo ang mga eksperto nga nagpasidaan sa mga kapeligrohan sa kakulang sa gikinahanglang katulog. Usa ka surbi ni Dr. Denis Martinez, presidente sa Brazilian Society for Sleep, nagpakita nga “2 sa matag 10 ka aksidente sa trabaho maoy tungod sa kakulag maayong katulog sa gabii.” Nagpasidaan si Dr. Martinez nga kadtong diyutay ra ug tulog, “pananglitan, nagtrabahog tulo ka trabaho, . . . gisakripisyo ang ilang panglawas sa trabaho.”
Mga Pamatay-Peste Nagapameligro sa Nasod sa Bino
Sa Moselle nga rehiyon sa sentral nga Alemanya, nga nagahimog mga bino nga ilado sa kalibotan, dugang ug dugang mga mamumuo sa parrasan nag-antos tungod sa mga sakit sa nerbiyos. Ang mga hardinero, mag-uuma, ug mga tig-atiman sa lasang nagpakita ug samang mga simtoma, sumala kang Peter Binz, usa ka neurologo sa Trier. Daghan usab ang natugkan ug kanser sa tutunlan sa Moselle Valley. Tungod sa unsang hinungdan? “Sa opinyon ni Binz, ang hinungdan sa kadaghanang kaso mao ang paggamit ug mga pamatay-peste sa tanaman,” nagtaho ang peryodikong Süddeutsche Zeitung sa Alemanya. Gibutyag sa mga imbestigasyon nga “mga 90 porsiento sa mga pamatay-peste ang nakatag pinaagi sa pag-isprey o sa helikopter nga moalisngaw sa palibot nga hangin sulod sa pipila ka oras ug mahanggab sa mga tawo diha sa dapit.”
“Nag-inusarang Nagkinabuhi”
“Ang pag-inusara sa pagkinabuhi dugang nga nahimong madanihon sa mga taga Canada,” matud sa The Toronto Star. “Klaro nga daghan na karon ang nadani sa pag-inusara sa pagkinabuhi,” sumala sa gipakita sa 1992 nga taho sa Kaihapan sa Canada. Sa katuigan sa 1981 ug 1991, ang tinguha nga mag-inusara sa pagkinabuhi miuswag sa 43 porsiento alang sa mga tawong dili-minyo, 16 porsiento sa mga tawong diborsiyado, ug 18 porsiento sa mga biyudo ug biyuda. Sa samang yugto, “ang pagpuyopuyo . . . miuswag sa 111 porsiento,” sumala sa Star. Ang mga pamilya nga usa ra ang ginikanan karon naglangkob sa 20 porsiento sa mga pamilya sa Canada. Bisan pa sa pagkamadanihon sa pag-inusara sa pagkinabuhi, ang proporsiyon sa pagpanganak labing daghan sulod sa 14 ka tuig.