Kamingaw—Ang Natagong Kasakit
MAILHAN mo ba sila diha sa panon? Dayag ba kini sa ilang mga nawong? Kon sila motimbaya kanimo, gitagoan ba kini sa ilang mga pahiyom? Mailhan mo ba kini diha sa ilang linaktan, sa ilang pamayhon? Matikdi ang tigulang lalaki nga nag-inusarang naglingkod sa bangko sa parke o ang batan-ong babaye nga nag-inusara sa museo sa arte—sila ba gisakit sa kamingaw? Panid-i ang tulo ka kaliwatan nga gihawasan sa inahan, anak nga babaye, ug apo nga nagsuroysuroy sa dakong tindahan. Sila daw malipayon, apan makaseguro ka ba? Tagda ang imong mga kauban sa trabaho. Lagmit nailhan nimo sila nga mga tawong malipayon nga may matinagdanong mga pamilya ug may igong kita nga makasuportar kanila sa hamugawayng pagkinabuhi. Apan, mahitabo ba nga ang usa kanila makaingon gayod nga, “Ako nagmamingawon”? Ug unsay posibilidad nga kanang malipayon, abtik nga batan-on nagmamingawon? Ang mga tubag niining mga pangutanaha basin makapatingala kanimo.
Ang “kamingaw” gibatbat sa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary ingon nga “nagpatungha ug pagbati sa pagkamamingawon o kasubo.” Kini maoy pagbati sa pagkanakulangan sa usa ka butang, sa kahaw-ang sa sulod, ug dili kanunayng mamatikdan kini sa panggawas nga panagway sa usa ka tawo. Usa ka tigdukiduki nag-ingon: “Sa atong katilingban, ang kamingaw maoy sekreto nga atong ginatago—usahay gikan sa atong kaugalingon mismo. Adunay kaulawan nga nalangkit sa pagkamamingawon. Anaa ang panghunahuna sa kadaghanan nga kon ikaw nagmamingawon, kana imo gayong sayop. Kay kondili, daghan ka unta ug higala, di ba?” Usahay tinuod kana, ilabina kon kita nagdahom o nagapangayo sa uban ug labaw kay sa gikinahanglan.
Mamingawong Kababayen-an
Ang mga eksperto daw nagkauyon nga ang mga babaye—ilabina ang minyong mga babaye—sa tanang panuigon naglaom ug labaw gikan sa kinabuhi kay sa mga lalaki. Masabtan, ang mga biyuda, mga diborsiyada, ug mga tigulang nga dalaga usahay mamingawon. Apan komosta ang daw malipayon minyong kababayen-an nga may mga pamilya? Tagda, pananglitan, kining pagmahay sa usa ka 40-anyos nga magtutudlo: “Wala akoy panahon alang sa mga higala; gimingaw kaayo ako niana. Apan lain ang akong panimati bisan sa pagsulti lang niana. Sa unsang paagi ako makareklamo nga nagmamingawon . . . ? Gawas pa, ako may maayo nga kaminyoon, buotang mga anak, usa ka maanindot nga balay, usa ka trabaho nga gikalipayan nako. Ako mapasigarbohon sa akong nalampos. Apan usa ka butang ang nakulang.”
Bisan tuod ang mga babaye tingali tinuod nga nahigugma sa ilang mga bana ug maunongon kanila ug nakadawat ug sama nga pagsanong gikan sa ilang mga bana, ang maong gugma dili kanunayng makatagbaw sa tanan nilang panginahanglan sa pag-ubanay. Ang magtutudlo nga gikutlo sa ibabaw misaysay: “Bisan pag ang akong bana mao ang akong labing suod nga higala, dili kini makapuli sa pagkawalay maayong mga higalang babaye. Ang mga lalaki tingali maminaw, apan ang mga babaye magpatalinghog. Ang akong bana dili gusto masayod kon unsa ka lain sa akong buot. Buot niyang molihok dayon ug sulbaron ang suliran. Apan pasagdan ako sa akong mga higalang babaye sa pagpahungaw niana. Ug usahay gusto ko lang nga makigsulti.”
Sa dihang ang usa ka babaye mawad-an ug minahal diha sa kamatayon o diborsiyo, ang iyang kaguol hayan dako kaayo. Mosugod ang pagkamamingawon. Dili lang kay ang naguol nga biyuda o diborsiyada modangop sa iyang pamilya ug mga higala alang sa pagpaluyo apan kinahanglan usab nga modangop sa iyang kaugalingong kusog aron makapasibo sa bag-ong kamatuoran. Bisan kon ang iyang pagkanawad-an mahimo nang bahin sa iyang kinabuhi, kinahanglang amgohon niya nga dili kini tugotan nga mahimong babag sa pagpadayon niya sa aktibong pagkinabuhi. Ang mga eksperto nakakaplag nga kadtong adunay mas lig-ong personalidad kasagaran daling makabuntog sa ilang kamingaw kay sa uban.
Adunay nagkalahi nga panghunahuna kon kinsa ang may dakong kasakit—ang biyuda ba o ang diborsiyada. Ang magasing 50 Plus mitaho: “Matag panahong dapiton namo ang mga diborsiyada diha sa among grupo sa mga biyuda aron magdinasigay sa usag usa, mosangpot lang hinuon nga ang duha ka pundok maglalisay kon kinsa ang may mas dakong kasakit. Ang biyuda moingon, ‘Aw, maayo gani kay buhi pa ang imong kapikas,’ samtang ang diborsiyada moingon, ‘Aw, ikaw sa personal wala isalikway sama kanako. Wala ka nianang pagbati sa kapakyasan.’”
Mamingawong mga Lalaki
Kon mahitungod sa kamingaw, ang mga lalaki dili makapanghambog nga mas lig-on tali sa duha ka sekso. “Ang mga lalaki nagadumala sa mga butang nga labaw sa pisikal kay sa emosyonal,” miingon si Anne Studner, espesyalista sa programa alang sa Widowed Persons Service of AARP (American Association of Retired Persons). “Isulti sa mga babaye ang ilang emosyonal nga kasakit 10 ka trilyon ka beses, apan ang mga lalaki magminyo pag-usab inay pakiglabotan ang ilang kaguol.” Daghang panahon ang magugol sa mga lalaking tigtambag uban sa nagbangotang mga lalaki sa dili pa sila sa hinayhinay mosugod sa pagsulti sa ilang gibati.
Nakaplagan sa mga eksperto nga, lahi sa mga babaye, ang mga lalaki mangita sa panag-ubanay sa usa ka babaye nga kasumbongan inay sa usa ka lalaki. Si Dr. Ladd Wheeler, usa ka eksperto bahin sa kamingaw sa Unibersidad sa Rochester, nagpadayag nga ang mga lalaki dili kaayo mosulti sa ilang mga suliran sa usag-usa nga igong maapektohan sa emosyon. “Ang panginahanglan sa pag-ikyas gikan sa grabeng emosyonal nga kamingaw human sa pagkawala sa usa ka asawa, ug ang mosunod nga paningkamot nga makigsulti sa usa ka higalang babaye, tingali maoy hinungdan kon nganong ang mga lalaki sagad maminyo dayon human sa diborsiyo o mabiyudo kay sa mga babaye.”—50 Plus nga magasin.
Ang Mamingawong Batan-on
Adunay daghang katarongan kon nganong ang linghod nga kabataan ug mga batan-on mahimong mamingawon—sagad sama niadtong nagaapektar sa mga edaran. Ang pagbalhin ngadto sa usa ka bag-ong dapit ug pagbiya sa mga higala; pagkadili-magustohan sa mga klasmet sa bag-ong eskuylahan; relihiyoso ug etnikong kagikan; diborsiyo diha sa panimalay; ang pagbati nga wala higugmaa sa mga ginikanan; pagkasinalikway sa mga membro sa kaatbang nga sekso—ang maong mga butang maoy dagkong mga hinungdan sa kamingaw.
Ang mga batan-on kaayo nagkinahanglan ug usa ka tawo nga ilang kadula. Sila nagkinahanglan ug emosyonal nga pagpaluyo ug pagsabot. Sila nagkinahanglan ug pagmahal ug pagpalig-on sa ilang katakos. Kinahanglan silang mahibalo nga ang uban magmaunongon ug kasaligan. Kon higugmaon, sila mobating may kasegurohan ug makakat-on usab sa paghigugma sa uban. Kining sosyal nga mga pagpaluyo mahimong magagikan sa lainlaing tinubdan—pamilya, mga isigkaingon, ug bisan mga binuhi nga mananap.
Ang lalaki ug babayeng mga estudyante, gikan sa kinaubsang ang-ang sa elementarya ngadto sa kolehiyo, sagad mag-antos sa samang sukod sa kamingaw, nga kasagarang gipahinabo sa dili pagdawat sa ilang isigkaingon kanila. “Lain ang akong gibati tungod kay ako nag-inusara ug dili ako makig-estorya,” masulob-ong miingon ang usa ka babayeng estudyante sa hayskul. “Maminaw lamang ako sa magtutudlo, mobuhat sa akong homwork ug kutob ra diha. Kon may libreng panahon, maglingkod lamang ako ug magdrowing o mobuhat ug usa ka butang. Ang tanan nagsultihanay, apan walay makig-estorya kanako. . . . Nasayod ako nga dili mahimong dili ako makig-estorya hangtod sa hangtod. Sa pagkakaron, mao lamang kanay akong mahimo.”
Apan, dili kapasanginlan sa tanang panahon ang pagpalayo o pagkagarboso sa ubang tawo. Ang usa ka tawo tingali may suliran sa kinaiya o sa pakigharong sa mga tawo, sama sa sobrang pagkamaulawon, pagkasapoton, ug sobrang pagkamadalidalion ug naglisod sa pagsabot sa iyang isigkaingon. Ang depekto sa lawas adunay bahin usab sa pagpahinabo sa mga batan-on sa tanang pangedaron sa pag-antos sa kamingaw gawas kon ang maong mga baldado malig-on ug mahigalaon.
Ang Panginahanglan sa Pagtabang sa Imong Kaugalingon
Ang edukador sa panglawas nga si Dolores Delcoma sa Cal State Fullerton mipaila sa yawing kamatuoran sa dihang siya mikomento sa pagsulay sa usa ka tawo sa pagbuntog sa kamingaw: “Ang paningkamot nagkinahanglang magagikan sa sulod niya. Kinahanglang ngadtongadto ilhon niya ang iyang suliran tungod kay bisan unsaon sa pagpaningkamot sa ubang mga tawo sa pagtabang, ang bugtong tawo nga makatabang kaniya sa pagkahimong mahigalaon mao ang iyang kaugalingon mismo.”
Kadtong nalisdan sa pagpasibo sa ilang kaugalingon giila ni Dr. Warren Jones ingong mga personalidad nga daling-magmamingawon: “Kining mga tawhana dili-tinuyo nga mohimog mga butang nga mopugong kanila sa pagbating suod sa uban. Ang uban dili mahibalo kon unsaon pagpatalinghog, ug sila ra ang kanunayng nagasulti. Sila hilig sa pagpanaway sa uban ug sa ilang kaugalingon; diyutay ra silag mga pangutana, ug sagad magdaot sa panaghigala pinaagi sa pagsulti ug daotan o ngil-ad nga mga butang.”
Dugang pa nianang mga tawhana, nga sa pasukaranan kulang ug pagtamod sa kaugalingon, adunay uban nga kulag sosyal nga mga kahanas nga gikinahanglan sa pagpakiglabot sa uban. Bahin kanila, ang terapista nga si Evelyn Moschetta miingon: “Ang mga tawong mamingawon walay maayong pagbati sa ilang kaugalingon. Nagapaabot nga isalikway, sila dili maningkamot nga makighigala.”
Lahi sa dinawat nga kaalam sa kadaghanan, hinunoa, nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang tigulang nga mga babaye ug lalaki dili kaayo mag-antos sa kamingaw kay sa mga batan-on. Wala sila mahibalo kon ngano. Nakaplagan usab nila nga kon nag-antos sa kamingaw ang mga tigulang, ang labawng nakaingon niini mao ang kakulang ug mga higala kay sa kakulang ug paryente. “Dili kay ang relasyon sa pamilya dili hinungdanon sa mga tigulang. Sila modangop sa pamilya alang sa tabang. Apan mahimong may daghan silag pamilya nga motabang kanila, ug sa gihapon mobatig hilabihang kamingaw kon wala silay mga higala.”
Ang Panginahanglan sa Suod nga mga Higala
Alang sa mga tawo sa tanang pangedaron, ang suod nga mga higala usahay motagana sa panginahanglan nga labaw pa nga ikatagana sa pamilya ug mga paryente. Ang mga tawo nagkinahanglan ug higala, usa ka suod nga higala, usa nga ilang kapahungawan o kapadaygan sa ilang kaugalingon nga dili mahadlok nga masakitan. Kon wala kanang maong higala, ang kamingaw mosamot. Bahin nianang matanga sa higala nga ang usa ka Amerikanong magsusulat nga si Ralph Waldo Emerson misulat: ‘Ang higala maoy usa ka tawo kang kansang presensiya ako makapadayag sa akong hunahuna.’ Ang maong tawo maoy usa ka sumbonganan kang kinsa ikaw bug-os nga makabutyag sa imong kaugalingon nga dili mahadlok nga luiban o mabalaka nga ang imong mga sekreto gamiton aron sa paglibak kanimo o sa pagpahinabo sa uban sa pagkatawa kanimo. Ang pipila nga imong giisip nga maunongong mga kauban tingali dili nimo kanunay kasaligan, apan adunay “usa ka higala” nga “dili mosugilon sa tinagoan sa usa,” usa kinsa “mopabilin labaw pa sa usa ka igsoon.”—Proverbio 18:24; 25:9.
Anaa kadtong magpakaaron-ingnong malig-on ug wala magkinahanglan kang bisan kinsa. Sila nagpatuo nga independente ug makasuportar sa kaugalingon. Bisan pa, sila kanunayng magpundok kauban nianang gitawag nga mga tigas. Ang kabataan adunay mga klab, magtukod ug balay pundokanan, magpormag mga gang; ang mga batan-on adunay gang sa motorsiklo; ang mga kriminal adunay mga kauban nga dili mopiyait; kadtong may suliran sa pag-inom moanib sa Alcoholics Anonymous; kadtong may suliran sa pagkatambok moanib sa Weight Watchers. Ang mga tawo mahigalaon; sila magpundok alang sa pagpaluyo. Bisan sa ilang kaguol, sila gusto kaayong makighugoyhugoy. Ug silang tanan dili gustong magmamingawon. Unsay mahimo bahin sa kamingaw?
[Blurb sa panid 5]
“Ang mga tawong mamingawon walay maayong pagbati sa ilang kaugalingon”