Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Museyo nga Nameligro
Ang mga museyo ba nameligro nga mahanaw? Sa Italya, ang nasod nga nakabaton sa usa sa kinadak-ang kultural nga mga kabilin sa kalibotan, ang katumbas sa tibuok museyo nga puno sa mga bahandi sa arte mahanaw matag tuig. “Ang labing adunahan sa mga museyo sa Italya mao ang usa nga dili nimo makita,” mitaho ang mantalaang Il Messaggero. Sa 1992 lamang, duolan sa 35,000 ka buhat sa arte, nga mobili ug kapin sa 200 ka bilyong lira ($123 milyon), ang gikawat gikan sa mga museyo, mga simbahan, publiko ug pribadong mga institusyon, ug mga balay. Ang nabawi maoy 1,971 lamang. Sumala sa mga banabana, tali sa 1970 ug 1992, ang aberids nga 30,000 ka buhat sa arte nawala matag tuig—usa ka tinuod nga nasodnong emerhensiya, nag-ingon ang mga awtoridad. Unsay nahitabo niining tanang gikawat nga bahandi? Gikataho, daghan ang anaa sa sekretong mga tagoanan sa mga tigbaligyag droga ug mga lider sa organisadong krimen.
Punaw o Kamatayon?
Ang mga sumusunod ni Balak Brahmachari, bisan pag debotado sila sa ilang espirituwal nga lider, mibati ug diyutayng makita nga kalugda sa dihang ang mga doktor nagpahayag kaniyang patay, ang India Today nagtaho. Ang mga debotado, nga gitawag ug mga Santan, miinsistir nga ang mga doktor nasayop ug nga ang ilang 73-anyos nga lider nahimutang lamang sa usa ka “mapalandongong punaw.” Sila mihangyo nga siya ibutang diha sa intensive care unit sa ospital. Sa dihang midumili ang mga doktor, ang mga Santan nagdala sa lawas balik sa ilang ashram, o dapit sa ilang kulto, haduol sa Calcutta, ug nagpasundayag niana diha sa usa ka higdaanan nga yelo diha sa gipabugnawang kuwarto. Ang mga awtoridad sa munisipyo miinsistir nga ang lawas sunogon aron sa pagsanta sa bisan unsang kapeligrohan sa panglawas, apan ang mga Santan nagsalikway sa maong mga hangyo ingong propaganda, nga nakiglantugi nga ang lawas “wala gayod magpakitag timailhan sa pagkadunot.” Mga semana ang milabay. Sa kataposan, ang mga awtoridad napugos sa paghimog aksiyon ug nagsunog sa patayng lawas.
Musika ug Pagbuno
Ang musika mahimong maoy dakong hinungdan sa duha ka bag-ong pagbuno sa Texas, T.B.A. Sa usa ka kaso, usa ka 19-anyos nga drayber nagpusil ug nagpatay sa usa ka polis kinsa nagpahunong kaniya diha sa haywey aron sa paghatag kaniyag tiket. Ang abogado sa batan-on wala lamang miangkon nga ang batan-on naminaw sa pintas nga musikang rap sa dihang siya mipusil sa polis kondili miangkon usab nga ang iyang dugayng pagkalunod sa maong matang sa musika ‘nagpalihok kaniya’ sa pagbuno. Ang mga sakop sa hukmanan gikatahong nagkauyon nga ang musika maoy dakong hinungdan sa mga lihok sa batan-on. Apan sumala sa abogadong nagdemanda sa kaso, “sila wala mobati nga ang musika nagpakunhod sa [iyang] pagkasad-an sa krimen.” Ang batan-on gisentensiyahan sa kamatayon. Sa usa ka samang estorya, usa ka 15-anyos nga batan-on kinsa miangkon sa pagpusil ug pagpatay sa iyang inahan miangkon nga usa ka awit sa heavy metal nga grupong Megadeth naghatag kaniyag mga instruksiyon gikan sa mga demonyo aron sa paghimo sa pagpatay.
Kapuling Pagtambal
Samtang sila naningkamot sa pagkunhod sa riyesgo nga mataptan ang ilang mga pasyente ug AIDS o hepatitis, ang mga doktor sa Brazil nangitag mga kapuli sa pag-abuno ug dugo, nagtaho ang mantalaang O Estado de S. Paulo. Ang mantalaan dugang misaysay: “Ang Brazilianong mga doktor naggamit na ug kapuling mga pamaagi sa operasyon alang sa mga Saksi ni Jehova. Pinaagi sa erythropoietin—usa ka [hormone] nga gipatungha sa amimislon—nakahimo sila sa pagpausbaw sa gidaghanon sa selula sa pulang dugo ngadto sa usa ka sukod nga may igoigong katas-on, sa pila ka kaso, aron sa pagwagtang sa mga pag-abuno human sa operasyon.” Busa, human mag-opera sa 91 ka Saksi, si Dr. Sergio A. de Oliveira sa Portuguese Welfare Hospital sa São Paulo, nag-ingon: “Among nakaplagan nga ang mga pasyenteng mga Saksi ni Jehova mahimong mailalom sa operasyon sa kasingkasing nga dili abunohag dugo o mga produkto sa dugo, nga adunay dakong purohang maluwas.”
Mga Seguro sa Simbahan Batok sa mga Reklamo sa Pag-abuso
“Ang Iglesya Katolika sa Australia mipirma ug kasabotan nga naglangkit sa multimilyon dolyares nga polisa sa seguro aron sa pagpanalipod niini batok sa mga reklamo sa seksuwal nga pag-abusong gihimo sa mga pari,” nagtaho ang The Sunday Telegraph sa Sydney, New South Wales. “Kami moangkon nga kana naglungtad,” matud sa usa ka Katolikong obispo sa Melbourne, Australia. Siya miingon nga ang maong malukpanong seguro maoy kasagaran “alang sa maong matang sa sala.” Sumala sa usa ka grupong nagpaluyo sa mga biktima, ang seksuwal nga pag-abuso nga gihimo sa mga klero mas kaylap kay sa giangkon sa simbahan. Usa ka tigpamaba sa grupo nag-ingon nga siya nagtuo nga ang pagtagad sa simbahan mas labaw diha sa pagpanalipod sa klero kay sa pagtabang sa mga biktima. Siya midugang nga ang mensahe “diha sa kinauyokan sa mga papeles sa seguro sa simbahan mao, ayaw isulti ang kamatuoran.”
Kon Unsaon Pagkahimong Pari
“Ang mga batan-ong Hapon karong mga adlawa gitawag nga ‘kaliwatan sa mga basahon’—sila nagbasa ug mga ‘sa-unsang-paagi-nga-mga-libro’ sa dili pa sila mobuhat ug bisan unsa. Karon ang mga pari nalakip.” Maoy taho sa mantalaan sa Tokyo nga The Daily Yomiuri. Aron sa pagtudlo ug maayong pamatasan ug mga tradisyon sa pagkapari sa batan-ong mga pari karong adlawa, ang Institute for Zen Studies sa Kyoto nagmando nga ang usa ka basahon bahin sa kon-unsaon-pagkahimong-pari kinahanglang hikayon. Samtang ang mga paring Zen sa kakaraanan kinahanglang magpabiling dili-minyo ug ilado sa ilang estriktong pagbansay, daghan karong adlawa yanong nakapanunod sa trabaho gikan sa ilang mga amahan o mga apohan. Apan ang mga amahan, matud sa mantalaan, sagad mapakyas sa pagtudlo sa ilang mga anak ug mga pamatasan nga angayan sa mga pari, ug ang mga batan-on mismo puliki kaayong nagtuon alang sa ilang mga pasulit sa kolehiyo inay sa pagkat-on sa mga kustombre sa Zen. Ang pipila gikataho nga nalisdan sa pagbasa sa mga sutra, o mga diskurso sa Buddha.
Mga Sakit sa Kasingkasing Taliwala sa mga Babayeng Taga-Argentina
Ang bag-ong estadistika nagpakita nga ang gidaghanon sa mga atake sa kasingkasing kusog nga nagatubo taliwala sa mga babaye sa tanang pangedaron sa Argentina. Ang mantalaang Clarín nagpatik sa mga resulta sa usa ka surbi bahin sa maong ulohan nga gihimo sa Sociedad Argentina de Cardiología (Argentine Society of Cardiology). Kana nagsurbi ug 82 ka intensive care unit ug 521 ka pasyente sa kasingkasing sa tibuok nasod. Ang taho nag-asoy nga ang gidaghanon sa mga babaye nga naospital sa Argentina tungod sa mga atake sa kasingkasing miuswag ug kapin sa 56 porsiento sa walay usa ka tuig. Ug samtang sa 1991 25 porsiento lamang sa mga pasyente sa atake sa kasingkasing ang mga babaye, sa pagkakaron sila naghawas ug duolan sa 40 porsiento. Ang mga hinungdan sa riyesgo sa mga atake sa kasingkasing naglakip sa taas nga presyon sa dugo, pagkatambok, sobrang tambok diha sa dugo, alkoholismo, ug paggamit ug tabako. Hinuon, kining maong pagtuon walay direktang kalabotan tali sa edad ug sa kamatayon sa mga pasyente sa kasingkasing.
Pagkawala sa Maayong Panimbang sa Hunahuna Diha sa Kombento?
Ang mga kombento ug mga monasteryo sagad gihunahunang maanindot nga dapit alang sa pagpamalandong. Apan, si Bruno Giordani, usa ka klerigo nga nagtudlo ug sikolohiya sa Pontifical Lateran University sa Roma, nakapatungha ug “usa ka makapabalakang analisis” sa mga kombento ug mga monasteryo, nagtaho ang Italyanhong mantalaan nga Corriere della Sera. Sumala sa iyang taho, “daghang madre mipatim-awng mga biktima” sa “daghang kaayong seryosong sikolohikanhong mga balatian.” Siya nagtala sa mga kinaiya sa “nawad-ag maayong panimbang sa hunahunang madre,” nga “sagad nag-antos sa patolohikanhong mga pagbati sa pagkasad-an o kon dili ang pagkahanaw sa tanang moral nga pagbati.” Ang pipila nahasol sa “pag-inusara, pagkawala masabti, ug pagkamahunahunaon sa kaugalingon,” nag-ingon si Giordani. Nan, dili ikatingala nga ang sunod nga panagtigom sa mga obispong Katoliko, nga himoon sa 1994, maghisgot sa tinong mga suliran nga giatubang sa klero.
Mga Gubat Nagpadayon Gihapon
Bisan pag ang mga galastohan sa militar sa tibuok kalibotan gimenosan, ang gidaghanon sa mga gubat nga ginaaway wala mous-os. “Ang Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) sa Sweden nagtala ug 30 ka seryosong armadong panag-away sa miaging tuig [1992],” nagtaho ang Alemang magasin nga Nassauische Neue Presse. Sumala sa instituto, susama ang gidaghanon niana sa 1991. Bisan pag ang panag-away mihunong sa pila ka samok nga dapit, “ang Bosnia nakakita sa sinugdanan sa labing dugoong panag-away, diin kapin sa 100,000 ka tawo ang namatay sa pagkatapos sa tuig.” Ang SIPRI nagtagna nga “ang gidaghanon sa mga panagbangi nga misangpot ngadto sa kapintasan mous-os lamang nga hinay kaayo.”
Karsada Ginganlan sa Ngalan sa Saksing Martir
Sa dihang usa ka bag-ong karsada paganganlan diha sa gamayng lungsod sa Alemanya sa Baltmannsweiler, ang Konseho sa Komunidad mipili sa ngalang Bernhard Grimm. Ngano? Nagtaho ang mantalaang Esslinger Zeitung: “Si Grimm, nga natawo sa 1923, nagpuyo sa 30 Reichenbacher Street. Ingong nagatuong Saksi ni Jehova, siya midumili sa pagduyog sa serbisyo sa militar sa dihang girehistro. Gibilanggo dayon siya ug gidala sa Berlin. Ang korte militar nagsentensiya kaniya sa kamatayon tungod sa ‘pagdaot sa militar.’ Sa Agosto 21, 1942, ang sentensiya sa kamatayon gipahamtang diha sa 19-anyos sa Berlin-Plötzensee.” Sanglit kapin pa lang sa 50 ka tuig sukad sa pagkamartir niining batan-ona, ang konsihal sa komunidad naghunahunang tukma sa panahon ang pagngalan sa karsada sa iyang ngalan.
Krisis sa Pagbasa?
“Ang mga magasin ug mga mantalaan mas diyutay ug magbabasa,” nag-ingon ang Gazeta Mercantil. Ang Brazilianhong mantalaan nagtaho nga ang mga delegado sa Berlin, Alemanya, nga nagtambong sa ika-46 nga kombensiyon sa International Federation of Newspaper Editors nabalaka sa nagauswag nga “kakulang sa interes sa pagbasa sa pinatik ug ang pagpalabi sa audiovisual” nga palaumagian sa balita. Sa hunahuna sa presidente sa Inter-American Society of the Press, si Alejandro Junco de la Vega, daghan ang “walay pakabana sa kahinungdanon sa pinatik nga pulong . . . Daghan gihapon ang nagtuo nga ang telebisyon labawng hinungdanon.” Si Horácio Aguirre, direktor sa mantalaang Las Americas sa Miami, nagpahayag sa hunahuna nga sa walay duhaduha giambitan sa daghang peryodista, nga ang mantalaan “nagdalit ug labi pa ka daghang talan-awon sa kon unsay nagakahitabo sa kalibotan.”