Pagpaniid sa Kalibotan
Estasyonan sa Radyo Nagbag-o sa Musika Niini
Sa usa ka talagsaong baroganan, usa ka estasyonan sa radyo sa California nga nagsibya ug daghang rap nga musika bag-o pang nagpahibalo nga dili na kini magpatokar ug mga awit nga giisip sa estasyonan nga “dili-responsable alang sa katawhan.” Kana maglakip sa bisan unsang musika nga “naghimaya sa paggamit sa droga, madayganon sa sekso, nagdasig sa kapintasan o nagpasipala sa mga babaye.” Ang The New York Times bag-o pang nagtaho nga ang estasyonan nagdili na sa siyam sa maong mga awit, nga daghan kanila adunay dili-angay-ipatik nga mga titulo. Ang direktor sa programa sa estasyonan nagpahayag nga ang kausaban napalihok sa tinguha sa pagpauswag sa pag-alagad sa komunidad. Ang nakig-indig nga mga estasyonan nagsugyot nga ang bag-ong polisa gidasig sa tinguha sa pagbaton ug publisidad.
Pagpanaw sa mga Olmigas
Sa unsang paagi nagapanaw ang mga olmigas? Daghan ang nagbilin ug kemikal nga baho aron sila makasubay pag-usab sa ilang mga agi ug makatultol sa ilang puy-anan. Apan si Dr. Rudiger Wehner, usa ka zoologist sa University of Zurich, Switzerland, nahibulong kon sa unsang paagi ang mga olmigas sa Sahara nagapanaw. Ngani, ang adlaw sa desyerto magwagtang sa kemikal nga baho sulod sa mga minutos. Sa usa ka pakigpulong didto sa University of Texas, si Dr. Wehner nagbatbat kon sa unsang paagi ang mga olmigas sa desyerto naggamit ug makuting sistema sa pagpanaw nga susama sa kahimanan nga gigamit kanhi sa pagpalupad ug ayroplano panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Ang mga olmigas motan-aw sa langit ug makakita ug makuting mga laraw sa polarized nga mga kahayag nga dili makita sa tawhanong mga mata. Sila motuyok ubos sa laraw aron makatultol sila ug unya mopanaw paingon gayod sa puy-anan. Ang The Dallas Morning News mitiaw: “Kon mawala ka sa amihanang desyerto sa Sahara panahon sa udto, mas maayong mangutana ka sa usa ka olmigas alang sa direksiyon.”
Laing Mini nga “Fossil”
Usa ka langaw nga nagbitay sa usa ka piraso sa amber, o nahimong fossil nga duga sa kahoy, dugay nang gitamod sa katilingban sa mga siyentipiko ingong hingpit pagkatipig nga espesimen 38 milyon ka tuig kanhi. Hinunoa, ang magasing New Scientist nagtaho nga kining bililhong espesimen sa pagkatinuod mipatim-awng “usa ka entomolohikal nga krimen nga sama ka seryoso sa panglimbong sa Piltdown.” Daw labing menos 140 ka tuig kanhi, ang pila ka mangingilad sa pagkatinuod nagpikas sa amber, nagkabkab sa usa sa mga pikas, ug nagbutang sa ordinaryong langaw sa kasilyas sa sulod. Kini nga “fossil” gibaligya ngadto sa Natural History Museum sa Inglaterra niadtong 1922 ug sukad niadto gisusi sa pangunang mga siyentipiko, nga gihisgotan pa gani sa basahon bahin sa mga fossil ingon ka bag-o sa 1992.
Unang Muslim nga Tsaplin
Ang kasundalohan sa T.B. nag-empleyo ug mga 3,152 ka tsaplin nga naghawas sa 243 ka lainlaing relihiyon—silang tanan, hangtod karong bag-o, maoy sa “Judeo-Kristohanong” matang. Karon, sumala sa The Washington Post, ang kasundalohan nagtudlo sa unang Muslim nga tsaplin niini. Nga adunay pormag crescent nga insigniya sa iyang uniporme, ang tsaplin maoy usa ka Imam, usa ka relihiyosong lider sa Muslim. Ang Departamento sa Depensa sa T.B. nag-ingon nga adunay 2,500 ka Muslim sa Kasundalohan sa T.B., bisan tuod ang usa ka grupong Islamiko diha sa kasundalohan miinsistir nga ang tinuod nga gidaghanon maoy duolan sa 10,000. Ang pipila ka Amerikanong mga sundalo gikataho nga nakabig sa Islam samtang giasayn sa Saudi Arabia panahon sa Gubat sa Persian Gulf. Karon, ang Budhistang mga sundalo nangita ug kandidato aron mobarog ingong ilang tsaplin.
Nagakamenos nga mga Kabayong Ihalas
Ang mga kabayong ihalas nga gitawag ug lavradeiros libreng nagdagandagan sa pintas nga rehiyon sa Lavrado sa amihanang Brazil. Sumala sa mantalaang Ciência Hoje sa São Paulo, sila mao ang kataposang mga kabayo nga ihalas sa kalibotan nga walay usa ka matang sa opisyal nga panalipod sa gobyerno. Tungod sa pagpangayam, pagpaliwat sa ubang matang, ug pagnegosyo niana, tulin ang ilang pagkunhod. Ang mga tawo sa rehiyon sa Lavrado nagbanabana nga ang mga kabayo ingon ka daghan sa 3,000 pipila lang ka tuig kanhi; karong adlawa aduna na lamay 200. Ang lavradeiros sa katalagsaon maoy hinganak, mosukol sa sakit, ug tulin—sila makadagan ug mga 55 kilometros matag oras nga ingon kadugay sa tunga sa oras!
Mga Kagul-anan sa Britanikong Kaminyoon
Ang kaminyoon adunay mga suliran bisan asa sa Uropa apan tingali walay molabaw sa Britanya, maoy nakaplagan sa bag-o pang surbi. Ang Eurostat, nga usa ka estadistikanhong opisina alang sa EU (European Union), misulay sa pagsukod sa lainlaing mga estilo sa kinabuhi sa 177 ka milyong babaye nga nagpuyo sa mga nasod nga membro sa EU. Sa aberids, 6.5 porsiento sa kababayen-an ang nagmatuto ug kabataan nga walay kapikas, apan sa Britanya ang aberids mas taas—10.1 porsiento. Ang sunod nga kinatas-ag aberids naggikan sa Alemanya, nga adunay 7.7 porsiento. Ang Britanikong kababayen-an sa aberids mas batang naminyo kay sa ubang kababayen-an sa EU—sa dili pa sila mag-edad ug 24 anyos. Ang gidaghanon usab sa nagbulag sa Britanya maoy kinatas-an.
Basahon Bahin sa Paghikog
Ang The Complete Manual of Suicide nahimong usa ka labing-himalitang libro sa Hapon di pa dugay; daw nakaamot na kini sa daghang kamatayon. Ang libro nagbatbat sa 2,500 ektarya nga lasang sa Aokigahara sa tiilan sa Bukid Fuji ingong “hingpit nga dapit” sa paghikog. Sulod sa tulo ka bulan nga pagpatik, duha ka patayng lawas ang nakaplagan sa Aokigahara; ang duha parehong nagdala sa Manual. Ang laing maghikog-unta nakaplagan sa mga awtoridad nga naglaaglaag sa lasang dala ang libro. Sa kataposan sa Oktubre 1993, ang mga paghikog sa Aokigahara miusbaw na ug 50 porsiento kay sa tibuok tuig nga miagi. Hinuon, ang awtor sa libro nagpanghimakak sa direktang kalabotan tali sa mga paghikog ug sa iyang libro. Matud niya: “Uban niining libroha, gihimo ko ang kinabuhi nga mas sayon pinaagi sa paglakip sa paghikog ingong usa sa mga kapilian sa kinabuhi.”
“Bulimia sa TV”
Sumala sa usa ka bag-ong surbi, ang nagauswag nga gidaghanon sa mga Italyano naapektahan sa “bulimia sa TV,” ang dili-kapugngang tinguha nga motan-aw ug dugang ug dugang pang mga programa sa telebisyon. Sulod sa usa ka sampol nga semana, 82 porsiento sa mga Italyano nagtan-aw ug TV, “ug kadtong mitan-aw anaa sa atubangan sa eskrin, sa aberids, momenos lang ug diyutay sa lima ka oras” matag adlaw, nagpamatuod ang La Repubblica. Taliwala sa mga kuwatro- hangtod siyete-anyos, ang pagtan-aw ug TV miusbaw ug 15 porsiento kay sa tuig nga miagi. Apan “ang labing naapektahan sa bulimia sa TV mao ang mga tin-edyer ug kadtong wala mopadayon sa ilang pagtungha saylo sa elementarya.” Ang mga tawo ba labi pang nagatan-aw sa TV tungod kay ang mga salida sa TV nagakaarang-arang? Si Francesco Siliato, direktor sa instituto nga nag-analisar sa surbi, miingon: “Ang mga ihap daw wala kaayoy kalabotan sa kuwalidad sa mga programa nga gisalida.”
Laing Matang sa Kapeligrohan sa Trapiko
Ang responsableng mga ginikanan mohimog makataronganong mga panagana sa dihang nagadrayb uban sa ilang mga anak, nga nagataod sa seat belt bisan sa makadiyut nga biyahe paingon sa tindahan ug pagkaon. Apan pipila tingali ang nakaila sa kapeligrohan nga giatubang sa kabataan sa dihang makaabot na sila sa tindahan. Ang magasing Parents nag-ingon di pa dugay nga niadtong 1991 mga 19,000 ka kabataan ubos sa lima ka tuig ang edad kinahanglang idali sa mga lawak-emerhensiya sa mga ospital sa Tinipong Bansa human mahulog sa mga karetilya sa tindahan. Ingong resulta, duha sa nag-unang tiggama ug karetilya sa tindahan sa nasod bag-o pang miuyon sa pagbutang ug mga seat belt alang sa mga bata sa tanang karetilya nga ilang ibaligya sa New York ug Texas. Ang mga karatula sa mga karetilya magpasidaan usab sa mga ginikanan nga dili pasagdan ang ilang mga anak.
Mga Tono sa Langgam
Ang usa ka langgam ba makaila nga ang laing langgam gikan sa laing rehiyon pinaagi sa pagpamati sa paagi sa pag-awit niini? Ang National Geographic nagtaho nga sumala kang Lance Workman, nga usa ka eksperto sa sikolohiya sa mananap sa University of Glamorgan sa Wales, ang tubag taliwala sa mga robin maoy tino nga oo. Nakaplagan ni Workman nga sa dihang nagrekord ug nagklasipikar siya sa mga awit sa mga robin, dali ra niyang mailhan sila sumala sa rehiyon sa Inglaterra nga gigikanan sa langgam. Sa pagkatinuod, sa dihang ang usa ka laking robin gikan sa Sussex nakadungog ug rekording sa awit sa usa ka laki nga taga-Wales, masuk-anong gipatindog niya ang iyang mga balhibo ug giatake ang tape player!
Pag-edukar sa Amahan
Ang Ministri sa Edukasyon sa Hapon milansad sa usa ka proyekto sa pag-edukar sa Hapon nga mga amahan, kinsa naggugol sa aberids nga 36 minutos lamang kada adlaw uban sa ilang mga anak. Ang ministri nagapasiugda ug “usa ka serye sa mga seminar bahin sa ‘edukasyon sa panimalay,’ uban sa tumong nga dasigon ang mga amahan nga motabang pa diha sa balay ug mogugol ug dugang panahon uban sa ilang mga anak,” nagtaho ang Mainichi Daily News. Ang kurso, nga nalangkoban sa lima ka sesyon nga usa-ug-tunga ngadto sa duha ka oras ang matag usa, himoon sa o duol sa mga dapit-trabahoan sa kombenyenteng mga panahon aron nga mas sayon pa alang sa mga amahan sa pagtambong. Kataw-anan, lakip sa unang nakapahimulos sa kurso mao ang mga amahan nga nagatrabaho alang sa Ministri sa Edukasyon nga adunay dungog nga nagkinahanglan ug dugayng mga oras sa obertaym nga trabaho.
Himoang Makalingaw ang Pagbasa
Ang mga estadistika nagpakita nga 2.9 milyong Canadianong hamtong dili makabasa “pag-ayo aron makasabot sa materyal nga makaplagan sa matag adlaw nga kinabuhi,” mitaho di pa dugay ang The Toronto Star. Sa paningkamot nga pakigbisogan ang iliterasiya, gidesinyo ang Semana sa mga Libro sa Canadianong Kabataan aron sa pagpasiugda sa “kangaya ug gusto sa pagbasa.” Ang pagtudlo sa kabataan sa pagkagusto sa pagbasa sa pagkakarong panahon sa musika, telebisyon, ug mga video dili hinuon sayon. Ang yawi mao ang pagsugod sa dihang ang mga bata bata pa kaayo ug menosan ang mga butang nga makapalinga. Ang mantalaan mikutlo sa usa ka diyes-anyos nga batang babaye, kansang pamilya nagbaligya sa ilang telebisyon, nga nag-ingon: “[Ang pagbasa] makalingaw ug kana nakatabang kanako sa pagkat-on.” Matud sa diyes-anyos nga batang lalaki: “Gusto kong magbasa tungod kay kana usa ka paagi sa pagbaton ug impormasyon bahin sa bisan unsa ug sa tanan.”