Pagpaniid sa Kalibotan
Gutom Nag-apektar sa Dakong mga Bahin sa Katawhan
Sukad masukad karon pa nakapatungha ang yuta ug hilabihan ka daghang pagkaon nga ipakaon sa katawhan; bisan pa niana, hilabihan ka daghan sa katawhan ang naapektohan sa gutom. Ang pamantalaang France-Presse nagtaho nga sumala sa kinaulahiang estadistika gikan sa World Bank, ang gutom hilabihang nag-apektar sa mga kinabuhi sa mga 1.13 ka bilyong tawo sa 1990, labaw kay sukad masukad. Kini nag-apektar sa halos 30 porsiento sa mga tawo nga nagkinabuhi sa nagaugmad nga mga nasod. Ang grabeng-naapektohang mga dapit sa kalibotan mao ang habagatang Asia, diin 562 ka milyong tawo ang nag-antos sa gutom (49 porsiento sa populasyon); Aprika, nga may 216 ka milyon (47.8 porsiento sa populasyon); ang Haduol nga Silangan ug Amihanang Aprika, nga may 73 milyon (33.1 porsiento sa populasyon); ug Latin Amerika ug ang Caribbeano, nga adunay 108 milyon (25.2 porsiento sa populasyon). Kining mga ihapa wala maglakip sa halos laing bilyong mga tawo kinsa nag-antos gumikan sa malnutrisyon.
Pagpadako sa Kita sa Talagsaong Paagi
Sa sinugdanan sa 1993, ang Association for Scientific Research into the Parasciences sa Alemanya nagtigom ug 70 ka panagna sa mga astrologo ug unya gitimbangtimbang ang mga resulta sa kataposan sa tuig. Tungod sa kapakyasan sa mga panagna sa miaging mga tuig (tan-awa ang Pagmata! sa Hunyo 8, 1992, panid 29, ug Hulyo 8, 1993, panid 29), mas milampos ba ang mga astrologo sa 1993? Sila “nagsultig daghang bakak,” mitaho ang Nassauische Neue Presse. “Kadaghanang astrologo dili gani motuo sa ilang kaugalingong tinuig nga mga panagna,” mikomento ang usa ka tigpamaba sa asosasyon. Apan ang astrolohiya sa Alemanya maoy dakong negosyo nga adunay tinuig nga kita nga $57 milyon (100 milyon deutsche marks). Daghang manalagna nag-isip sa talagsaong mga panagna ingong “usa ka epektibong paagi nga maanunsiyo” aron mousbaw ang kita, mitaho ang mantalaan.
Mga Trabaho sa Kabataan
Ang gibanabanang walo ka milyong bata nagtrabaho sa Brazil, nagtaho ang O Estado de S. Paulo. Kining mga bataa mahimong motrabaho sa trabaho sa mga hamtong. Hinuon, kay kasagaran gamay rag suweldo, diyutay ra ang ilang ikaamot sa kinitaan sa pamilya. Lagmit, kon walay igong edukasyon kining batan-ong mga trabahante magpabiling diyutay rag kabangkaagan ug sama ka kabos sa ilang mga ginikanan. Labaw pa, si Luiz Cláudio de Vasconcelos sa Ministri sa Pamuo nag-ingon, “ang menor de edad nga nagtrabaho nagkuha sa mga trabaho sa ubang mga ulo sa pamilya, kay siya andam nga modawat sa ikatulong bahin sa suweldo sa mga hamtong.”
Populasyon sa Kalibotan Gilaglag sa AIDS
◻ “Ang AIDS mokalas unya sa tawhanong kinabuhi sa 15 ka nasod nga adunay kinatas-ang gidaghanon sa adunay HIV,” nagpasidaan ang Populi, ang magasin sa United Nations Population Fund. Gipasukad sa bag-ohayng taho sa UN, ang World Population Prospects: The 1992 Revision, ang magasin nagtagna nga mga napulo ka tuig gikan karon, “ang pagtubo sa populasyon niining mga nasora mokunhod ug 12 ka milyon tungod sa AIDS. Mga 9 ka milyon pang katawhan ang mamatay gumikan sa AIDS niining mga nasora, ug mas diyutayng bata ang matawo tungod sa kamatayon sa mga babaye sa ilang katuigan sa pagpanganak.”
◻ Ang Adlaw sa AIDS sa Kalibotan gisaulog sa Disyembre 1, 1993. Apan ang resulta sa kampanya sa pagpakigbugno sa sakit wala maghatag ug dakong hinungdan sa pagsaulog. Usa ka opisyal sa WHO (World Health Organization) miadmiter: “Sa pagkatinuod wala ako maghunahuna nga aduna kitay nahimo sa Aids sa Aprika.” Iyang giila ang panginahanglan sa pagpasiugda sa importansiya sa kamaunongon sa kaminyoon diha sa pagpakigbugno sa sakit. Ang mantalaang Cape Times nag-ingon nga ang Aprika “nakabaton sa ikatulong bahin sa nataho nga mga kaso sa kalibotan.” Sumala sa WHO, ang gibanabanang usa ka milyong kaso sa AIDS sa hamtong naglungtad duol sa Sahara nga Aprika.
Gipadali ang Pagsanta sa Panigarilyo
Ang bag-ong mga balaod nga nagkinahanglan ug tinong mga pasidaan mahitungod sa kapeligrohan sa panigarilyo gihatag sa Australian Capital Territory. Sugod sa Abril 1, 1994, ang tanang pakete sa sigarilyo kinahanglang adunay dayag kaayong mga pasidaan, sama sa: “Pagpanigarilyo Mopatay,” “Imong Pagpanigarilyo Makadaot sa Uban,” “Pagpanigarilyo Makagiyan,” ug “Pagpanigarilyo kon Mabdos Makadaot sa Imong Bata.” Sumala sa The Canberra Times, ang mga pasidaan kinahanglang mookupar ug dili momenos sa 25 porsiento sa atubangan sa pakete. Ang likod sa pakete kinahanglang may ikatulong bahin sa gidak-on niini nga takpan sa mosunod nga pahayag: “Ang aso sa tabako adunay daghang kemikal nga makakanser. Sa dihang mahanggab ang aso, kining maong mga kemikal makadaot sa baga, ug makakanser. Ang kanser sa baga mao ang labing kasagarang kanser nga gipahinabo sa panigarilyo. Ang kanser sa baga kasagarang motubo ug mokaylap sa dili pa kini mamatikdan. Sa kadaghanang kaso mopatay dayon kini. [Ang panigarilyo] mopatay ug halos tulo ka pilo sa mga tawo nga namatay sa alkohol ug sa tanang ubang mga droga, nga gitingob. Labaw sa unom ka pilo ang mga tawo nga mamatay gumikan sa mga epekto sa panigarilyo matag tuig kay sa gumikan sa mga aksidente sa sakyanan.”
Mamupog-Prutas nga Robot
Ang kinaulahiang imbento sa Italyanhong teknolohiya sa panguma mao ang kompiyuterisadong robot nga makapamupo ug “hangtod 2,500 ka kahel matag oras nga direkta gikan sa mga kahoy.” Ang makina adunay walo ka “hilabihan ka sensitibong” mekanikal nga mga kamot, nga ang matag usa nasangkapan sa elektronik nga mata, ug gihikay nga “makaila sa kalugom sa mga kolor” ug makapili “sa hinog nga prutas, nga sa way-sipyat mosaylo sa hilaw, human sa mainampingong paghikap niini nila,” sumala sa La Stampa. Ang nasangkapan-para-sa-dalan nga robot, “nga gipaandar sa usa ka diesel nga makina, makatrabaho adlaw ug gabii bisan pa sa daotang klima ug makapamupo ug mga kahel gikan sa mga kahoy nga hangtod sa tulo ka metros ug tunga [11 ka tiil] ang gihabogon . . . Panahon sa pagpamupo, kini molihok sa kinatas-ang gikusgon nga otso kilometros [5 milyas] matag oras ug adunay gikusgon sa pagbiyahe nga hangtod sa 14 kilometros matag oras [9 milyas matag oras], nga magguyod ug treyler nga makakargag hangtod sa 500 kilos [1,100 libras].”
Kon Diin Popular ang mga Sagbot
“Ang mga sagbot nagtabon sa tibuok parke, ug adunay daghang bungangkahoy ug mga kahoyng chestnut,” matud sa Asahi Evening News bahin sa bag-ong matang sa parke sa Tokyo. Walay sementadong mga dapit, ug ang “kasagarang mga butang sa parke sama sa mga swing, mga dailosanan ug mga kahon sa balas dili makita.” Nalipay ang mga molupyo sa duol. Duha ka tuig kanhi sila misugyot ngadto sa lokal nga konsilyo nga ang usa ka parke “kinahanglang adunay magtubo nga sagbot ug adunay mga insekto ug gagmayng mga mananap” ug nga ang “mga bata makakalot ug mga lungag ug magadula sa lapok, ug kinahanglang walay mga karatula nga nagdili sa bisan unsa.” Sukad niadto, ang ikaduhang parke, nga gibatbat usab nga “duol sa kinaiyanhong estado, nga baga na kaayo sa sagbot” gitukod sa Tokyo. Ang mga tigplano sa siyudad sa tibuok nasod ug mga tigdesinyo sa parke natingala sa pagkakita kon unsa gayod ka gusto sa mga molupyo sa siyudad niining matanga sa parke, nga nakamatikod nga sa dihang nakabaton sila niana, sila mahinangpong nakig-ambit sa paglimpiyo ug pagmentinar niini.
Pagpabugnaw sa Kalayonhong-Impiyerno
“Ang mga iglesya wala na kaayo magpasiugda sa kanhing kalayo-ug-asupre nga mga sermon” sama sa ilang gibuhat kaniadto, matud ni Robert Wuthnow, usa ka sosyologo sa Princeton University. Nganong wala na? “Nausab ang panglantaw sa mga tawo bahin sa paghukom ngadto sa walay-kataposang silot,” nagtaho ang The Edmonton Journal, usa ka Canadianhong mantalaan. Usa ka bag-ong Gallup nga surbi nagpakita nga bisan tuod 60 porsiento sa mga Amerikano nag-ingon nga sila nagtuo sa usa ka nagkalayong impiyerno, 4 porsiento lamang kanila ang nagdahom nga moadto didto. Sa Canada, 38 porsiento niadtong gisurbi nagtuo sa kalayonhong-impiyerno; sa Espanya, 27 porsiento; ug sa Sweden, 7 porsiento. “Ang ideya sa impiyerno daw wala magpalihok sa mga tawo nga moalagad sa Diyos o kaha sa pagdawat kang Kristo ingong ilang mangluluwas,” nag-ingon ang klerigo sa Pentecostal nga si Bruce Klepp. Ang kalayonhong-impiyerno nga “pagtulon-an wala gayod ing moral nga kahulogan,” nag-ingon si Tom Harpur sa The Toronto Star.
Kultura sa Karaoke
Usa sa mga pulong sa Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, sa ikanapulong edisyon, mao ang pulong nga “karaoke.” Kining pulonga nagtumong sa “usa ka sangkap nga nagtugtog ug mga duyog nga honi alang sa piniling mga awit nga niana makadungan ug kanta ang tiggamit” ug naggikan sa usa ka Hinapon nga pulong nga nalangkoban sa kara, nga nagkahulogang “walay-sulod,” ug oke, usa ka minubo sa “orkestra.” Magtagbaw kana sa kaugalingon sa tiggamit pinaagi sa pagtugot kaniyang moawit uban sa usa ka dakong orkestra. Sa unang higayon sa Hapon, ang karaoke giila diha sa “taho sa gobyerno bahin sa edukasyon” ingong usa ka “kultural nga kalihokan,” ug ang labing popular sa nasod. Ang makapatingalang 74 porsiento niadtong anaa sa 19 ngadto sa 29 nga pangedaron misalmot niana sulod sa usa ka tuig nga yugto una pa sa surbi. Nga nagkomento bahin sa kausaban sa mentalidad taliwala sa mga Hapones, si Tetsuo Sakurai, usa ka propesor sa sosyologo, miingon sa Mainichi Daily News: “Ang mga tawo karon naghinamhinam nga mopahayag sa ilang kaugalingon nga libre ug sa publiko.”
Kahimtang sa Tawhanong mga Katungod: “Makapaguol”
“Ang pagtahod sa tawhanong mga katungod hinungdanon sa umaabot nga kaayohan sa katawhan,” matud ni Ibrahima Fall, luyoluyong sekretaryo heneral alang sa tawhanong mga katungod panahon sa usa ka Tibuok-Kalibotang Komperensiya Bahin sa Tawhanong mga Katungod sa HK. “Apan sa daghang [nasod],” matud niya, “ang gidaghanon sa mga kalapasan sa tawhanong mga katungod nga nagapadayon maoy makapaguol.” Ang World Conference on Human Rights, nga usa ka sulat-balita sa HK, nagpamatuod nga labing menos katunga sa populasyon sa kalibotan nag-antos ilalom sa paglapas sa tawhanong mga katungod karon. Midugang si G. Fall: “Ang kamatayon, kalaglagan, pagpihig, kakabos, paglutos, panglugos, pagkaulipon, kakuraw ug nasumpo o nadaot nga mga kinabuhi nagpabiling inadlaw nga tunglo sa minilyong tawo.” Mas grabe pa, ang maong tunglo nagakaylap tungod kay ang “mga suliran sa mga katungod,” nagpasidaan ang HK, “misulbong.”