Mga Misyonaryo mga Ahente sa Kahayag o sa Kangitngit?—Bahin 5

Usa ka Bag-ong Mensahe Alang sa Bag-ong Kalibotan

ANG Kasadpang Hemispera unang gitawag ug Bag-ong Kalibotan niadtong 1516. Sa dihang “nadiskobrehan” kini ni Columbus niadtong 1492, nadiskobrehan usab niya nga gipuy-an na kini ug mga tawo sa gatosan ka tuig. Apan niadtong tungora sa unang higayon, ang Lumad nga mga Amerikano nakasinati sa Kristiyanidad sa ngalan lamang. Unsay kahulogan niini alang sa Bag-ong Kalibotan?

Sa daghang siglo halos hingpit nga gigamhan sa Katolikong Simbahan ang kinabuhi sa mga Uropanhon. Mihimo kinig mga sukdanan ug midiktar sa mga lagda sa halos tanang natad sa tawhanong kalihokan, lakip ang gobyerno. Ang maong panagkumboya sa Simbahan ug sa Estado, ang alyansa nga nakamugnag mga Krusada, mimando usab sa Bag-ong Kalibotan.

Nagsulat si Sidney H. Rooy sa Educación Teológica sa Buenos Aires nga sa ulahing bahin sa ika-15ng siglo, ang mga haring Katsila kombinsido nga “gipili sa diyos ang monarkiya sa Espanya ingong instrumento sa kaluwasan sa Bag-ong Kalibotan.” Ang papado mihimog hinandurawng badlis sa amihanan ug habagatan diha sa Atlantiko nga gihimong utlanan sa mga katungod sa pagdiskobre tali sa Espanya ug sa Portugal. Niadtong 1494 ang duha ka kagamhanan mipirmag tratado nga mibalhin sa linya pakasadpan. Sa ingon, samtang ang Espanya miokupar sa kadaghanang bahin sa Sentral ug Amerika del Sur, ang Portugal misulod sa Brazil, kansang baybayon sa sidlakan karon nahimutang sa sidlakang bahin sa utlanan. Sumala kang Rooy, gisabot sa duha ka nasod ang mando sa papa nga nagkahulogang “ang katungod sa kayutaan giduyogan sa obligasyong walihan ug maayong balita ang lumad nga mga tawo.”

Ang Pagsakop sa Bag-ong Kalibotan

Sa ikaduhang biyahe ni Columbus niadtong 1493 giubanan siya ug usa ka grupo sa mga prayle nga sa linain gipili aron mangabig sa mga lumad. Sukad niadto, ang Uropanhong mga mananakop ug ang misyonaryong mga pari nagtambayayong sa pagsakop sa Bag-ong Kalibotan.

Niadtong 1519, nakaabot si Hernán Cortés sa gitawag karon ug Mexico nga kuyog ang usa ka tsaplin ug ubang mga pari. Sulod sa 50 anyos, ang gidaghanon sa mga misyonaryo mitubo ngadto sa 800. Laing 350 ang miadto sa Peru, diin si Francisco Pizarro nakaabot niadtong 1531.

Ang mga mando sa papa nga gipagula niadtong 1493 mihatag sa sekular nga mga awtoridad sa gipangita nilang moral nga pag-uyon alang sa ilang kampanya sa pagpanakop. Nagtuo sila nga paluyohan sila sa Diyos tungod kay ilang gibati nga iyang kabubut-on ang kolonyalismo. Ang mga opisyales sa simbahan, kay ikag nga makapahimuot, mitabang aron ang sistemang kolonyal mahimong legal. Sa pagkatinuod, usa ka Heswita sa ika-17ng siglo nga ginganlag António Vieira, nga natawo sa Portugal apan nagdako sa Brazil, midayeg sa kolonisasyon, nga miingon nga kon wala pa kini hayan imposible ang pag-ebanghelyo.

Ang mga misyonaryo walay daotang nakita sa paggamit sa kolonyalismo ingong instrumento alang sa pagpakaylap sa ilang relihiyon. Hinunoa, kini naghimo kanilang bahin sa kalibotan nga niana giingnan ni Jesus ang iyang mga sumusunod nga dili angay makigbahin.​—Juan 17:16.

Pagpangabig

Sumala kang Rooy, gisugdan una sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan “pagwagtang ang karaang mga seremonyas ug ang kadaghanang panggawas nga mga pasundayag sa relihiyon sa mga Indian.” Siya midugang: “Bisan tuod gigamitan gihapon ug kusog kon kinahanglanon, daghang Indian ang nakabig sa malinawong paagi pinaagi sa direktang pagpangabig sa mga pari.”

Tinuod, nagtuo ang pila ka misyonaryo nga dili gayod makataronganon ang paggamit ug kusog. Pananglitan, ang Espanyol Dominikanhong misyonaryo ug pari nga ginganlag Bartolomé de Las Casas misupak sa gigamit nga mabangis nga mga paagi. Sa makadaghan mihangyo siya sa kagamhanan sa Espanya alang sa mga Indian, nga tungod niana gihatagan siyag titulo sa kagamhanan ingong “Tigpanalipod sa mga Indian.” Apan, ang iyang mga paningkamot nakabaton ug lainlaing reaksiyon. Ang pipila nagtawag kaniya ingong krusadero, usa ka propeta, alagad sa Diyos, ug usa ka tigkitag panan-awon; ang uban nagtawag kaniyang traidor, buangon, samokan, ug sumusunod ni Marx.

Ang tumong nga wagtangon ang karaang mga seremonyas sa ulahi wala ipadayon. Sa dihang ang mga lumad napugos sa pagdawat sa ngalang Kristohanon, gitugotan sila sa paghawid sa ilang hitanong mga tinuohan ug mga tulomanon. Mao nga, “daghang Kristohanong mga piyesta taliwala sa Sierra nga mga Indian sa Peru,” matud sa Man, Myth & Magic, “naundan sa mga tulomanon nga maoy mga kabilin sa nakalimtang mga tinuohan sa Inca.” Ang The Cambridge History of Latin America misaysay nga gikuha sa Mexicanong mga Indian gikan sa Kristiyanidad “kadtong mga elemento nga angayan sa ilang kaugalingong espirituwal ug rituwalistikong mga panginahanglan ug gisambog kana uban sa mga elemento sa pagtuo sa ilang katigulangan.”

Tinuod, gatosan ka libo sa Lumad nga mga Amerikano ang nabawtismohan. Apan ang “Kristiyanidad” nga gipugos kanila maoy salingkapaw. Diyutayng panahon ang gigugol sa pagtudlo kanila sa mga pundasyon sa Kristiyanidad diin mahimong matukod ang usa ka lig-ong pagtuo. Ang The Cambridge History of Latin America nag-ingon: “Dunay makatugawng mga timailhan nga kadtong mga Indian nga misagop sa bag-ong pagtuo uban sa dayag nga kaikag sa tago misimba gihapon sa ilang karaang mga idolo.” Sa pagkatinuod, ang pipila ka Indian gikataho nga naghupot sa paganong mga idolo sa luyo sa “Kristohanong” mga altar inkasong mapakyas sa pagtubag ang “Kristohanong Diyos.” Wala usab nila biyai dayon ang dugay nang batasan sama sa poligamiya.

Ang mga sakop sa Romano Katolikong mga orden wala kanunay molihok sumala sa angayang ilihok sa “Kristohanong” mga misyonaryo. Masubsob ang mga away tali sa mga orden. Ang mga Heswita ilabina subsob nga gisaway tungod sa ilang mga polisa ug mga aksiyon. Gani, niadtong 1759 sila gipalagpot gikan sa Brazil.

Ang pag-abot sa Protestanteng mga misyonaryo wala gayod makausab sa kahimtang. Samtang nagkadaghan ang mga misyonaryo, mao usab ang panagbingkil nga maoy naandan na sa dili-tinuod nga Kristiyanidad. Ang mga Katoliko namasangil sa mga Protestante nga sila nagdasig sa imperyalismo; ang mga Protestante nagsumbong sa mga Katoliko nga sila nagpakaylap sa paganong mga tinuohan ug ingong responsable sa kakabos sa katawhan. Kining tanang mga sumbong dunay dakong kamatuoran. Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan, Katoliko ug Protestante, napakyas sa pagsunod sa sumbanan ni Jesus.

Sa tibuok Bag-ong Kalibotan, sumala sa The Encyclopedia of Religion, “ang pagpangabig miabante ingong galamiton sa kolonyal nga mga panimpalad sa Espanyol, Pranses, ug Ingles nga mga kagamhanan.” Samtang ang Espanya ug Portugal nagtagad sa bug-os sa Latin Amerika, ang Pransiya ug Britanya nalangkit sa kon unsay gitawag sa ulahi nga Tinipong Bansa ug Canada.a

Susama niadtong mga misyonaryo sa Latin-Amerika, ang Pranses ug Britanikong mga misyonaryo nagbutang ug sayop nga mga prayoridad ug nalambigit sa politika. Mao nga, sumala sa pahayag sa The Encyclopedia of Religion, “sa pagtiklop sa kapanahonan sa Pranses sa Canada, ang mga misyonaryo labaw pang nagmalamposon sa paghimo sa mga Indian nga maunongon ngadto sa Pransiya kay sa pagkabig kanila.”

Alang sa Diyos o Alang sa Bulawan?

Hayan angkonon sa pipila nga “ang pagpasangkad sa gingharian sa Diyos ingong tumong” maoy gitinguha sa unang mga mananakop. Apan sa pagkatinuod, sumala sa The Cambridge History of Latin America: “Labaw sa tanan, ang ilang gusto maoy bulawan.” Gituohan kaniadto nga sa dihang nakabig na, ang mga Indian “sa walay reklamo modala ug daghang bulawan.”

Sa ingon gitugotan sa pipila ka misyonaryo sa Kakristiyanohan nga sila mahimong kinabubut-ong mga instrumento niadtong kinsa dunay daotang mga motibo. Usa sa unang mga Uropanhon nga miila niini mao si Bartolomé de Las Casas, nga gihisgotan nga unauna. Ang The New Encyclopædia Britannica mikutlo kaniya nga nagsulat niadtong 1542: “Ang katarongan kon nganong gipamatay ug gipanglaglag sa mga Kristohanon ang maong dili-maihap nga mga kalag maoy tungod kay sila nadasig sa ilang pangandoy alang sa bulawan ug sa ilang panganting madato sa mubong panahon.”

Diyutayng espirituwal nga kalamdagan ang gidala sa Uropanhong mga mananakop. Sa iyang librong Mexico, si James A. Michener miingon nga ang Kristohanong mga tiglaban nangatarongan nga sa dihang gisulong ni Cortés ang Mexico, “nakaplagan niya kini nga okupado sa mga barbaro nga iyang gidad-an ug sibilisasyon ug Kristiyanidad.” Apan, si Michener miingon nga ang mga Indian sa Mexico, bisan niadtong 900 K.P., “dili mga barbaro, apan sila luag ra kaayo sa pagbantay sa ilang kahibulongang sibilisasyon nga ilang gitugotan ang tinuod nga mga barbaro sa pagdaog kanila.” Kining “tinuod nga mga barbaro” maoy pipila sa gitawag nga mga Kristohanon.

Usa ka Pangandam nga Buluhaton

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan wala motuman sa instruksiyon ni Jesus sa “paghimog mga tinun-an . . . , nga magatudlo kanila sa pagsunod sa tanang butang” nga iyang gisugo. (Mateo 28:19, 20) Ang bag-ong mga kabig wala tudloi sa pagpasundayag sa bunga sa espiritu sa Diyos. Wala sila mahiusa sa usa ka pagtuo.

Bisan ang sinserong mga misyonaryo sa Kakristiyanohan walay nahimong maayo gawas sa pagpakaylap sa apostatang matang sa Kristiyanidad. Ang “kahayag” nga gisabwag sa Bag-ong Kalibotan sa pagkatinuod kangitngit. Hinunoa, sa pipila ka sukod pinaagi sa pagpailaila sa Bibliya, ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nakasugod sa buluhaton alang sa hinungdanong misyonaryong kampanya nga gitagna ni Jesus nga mahitabo sa kataposang mga adlaw. (Mateo 24:14) Kini maoy usa ka talagsaong kampanya, ang labing malamposon sukad nga gihimo sa kasaysayan sa Kristiyanidad, nga nakadalag kaayohan sa tanang kanasoran. Basaha ang mga butang bahin niini sa sunod gula sa artikulong “Paghimog Tinuod nga mga Disipulo Karong Adlawa.”

[Footnote]

[Hulagway sa panid 21]

Ang mga misyonaryo nangadto sa kayutaan sa Amerika uban sa Uropanhong mga mananakop

[Credit Line]

Gikan sa librong Die Helden der christlichen Kirche