Nganong Maglungag ug Lalom Kaayo?

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Alemanya

NASAYOD ka ba nga kapin lamang ug siyam ka kilometros gikan sa inyong balay, ang temperatura maoy naglagiting nga 300 grado Celsius? Apan ayawg kabalaka, ang kainit maoy sa ilalom kaayo nimo, sa giladmong 9,000 metros! Ug sa pagpaneguro nga dili masunog ang imong mga tiil, gipanalipdan ka sa panagang nga salipod nga gitawag nga kabhang sa yuta.

Ang maong kabhang mao ang dugokan sa atraksiyon sa Continental Deep Drilling Program, nga nahimutang duol sa Windischeschenbach, usa ka Alemang balangay nga dili layo sa utlanan sa Czechia. Ang katuyoan niining programaha mao ang paglungag ug kapin sa napulo ka kilometros sa giladmon aron pagsusi nianang panagang nga salipod. Ugaling, ang paglungag kinahanglang ihunong sa siyam ka kilometros tungod sa kainit, sumala sa atong hisayran. Apan nganong maningkamot paglungag ug ingon ka lalom?

Ang lalom nga paglungag dili bag-o. Ang mga Insek gikataho nga naglungag sa giladmon nga kapig 500 metros niadtong 600 W.K.P. aron mangitag parat nga tubig. Sukad sa Rebolusyong Industriyal, ang hingaping tinguha sa Kasadpanhong kalibotan alang sa natural nga materyales nagpasabot sa kusog nga pag-uswag sa teknolohiya sa paglungag. Hinuon, sa bag-o pa, ang paglungag gitukmod sa butang nga mas bililhon kay sa komersiyal nga bentaha: Nameligro ang kinabuhi. Sa unsang paagi? Ug sa unsang paagi ang paglungag sa yuta makatabang?

Nganong Hinungdanon ang Lalom nga Paglungag?

Una, ang pipila sa mineral nga mga kahinguhaan sa yuta ginagamit nga kusog kaayo nga basin ug mahurot kana. Makaplagan ba ang maong minerales sa mas lalom pa sa yuta, nga tingalig anaa pa sa mga ang-ang sa pagkaugmad niini? Kana maoy usa ka pangutana nga mahimong matubag sa lalom nga paglungag.

Ikaduha, samtang nagdaghan ang populasyon sa kalibotan, ginapatay sa mga linog ang kanunay-nagdaghang katawhan. Mga katunga sa mga molupyo sa kalibotan nagpuyo sa mga dapit nga nameligro sa mga linog. Naglakip kana sa mga molupyo sa kapig un-tersiya sa dagkong mga siyudad sa yuta. Unsay kalabotan sa mga linog diha sa paglungag? “Ang pagtuon sa lithosphere [ang gawas nga kabhang sa yuta] kinahanglan nga mas magpatukma sa pagpanagna,” nagtaho ang pulyetong Das Loch (Ang Lungag). Oo, ang tawo tinong adunay maayong rason nga maninguha sa pagkasayod sa mga sekreto sa yuta.

Hinuon, ang gastos sa lalom nga paglungag dako kaayo. Ang gastos alang sa Alemang proyekto maoy $350 milyon. Wala bay ubang mga paagi aron madiskobrehan ang mga sekreto sa atong planeta? Duna ug wala. Ang siyensiya nangagpas pag-ayo kon bahin sa kahulmahan sa yuta pinaagi sa paggamit ug mga instrumento nga anaa sa ibabaw. Apan ang lalom kaayong lungag mao ang bugtong paagi aron mapamatud-an ang maong mga pangagpas ug masusi ang kabatoan nga hangtod karon nagpabilin nga nailalom sa hinobrang mga presyon ug mga temperatura. Ikaingon nimo nga ang lalom nga paglungag naningkamot sa pag-abot sa kinailadman sa mga butang.

Igo na ang malangkobong paghisgot sa paglungag. Nganong dili kita moduaw sa dapit sa Windischeschenbach? Nabalaka ka ba bahin sa siyentipikanhong mga termino? Dili kinahanglang mabalaka. Ang giya, nga usa ka geologo, nagsaad nga yanohon ang iyang tanang katin-awan.

Usa ka Katingalahang Makinang Iglulungag

Kami natingala sa pagkakita ug makinang iglulungag nga nagdungaw sa lungag sa gihabogong pareho ug 20-andanang tinukod. Ang makinang iglulungag maoy usa sa mga bahin nga naghimo niining proyektoha nga madanihon ilabina bisan sa dili-eksperto. Ug adunay daghan pa nga makaiikag.

Pananglitan, tagda ang dapit. Sa pagplano sa hilabihan ka lalom nga lungag, ang mga siyentipiko wala lamang magpili sa paglungag sa bisan diin lang. Ang mantalaang Die Zeit misulat bahin sa proyekto: “Kon buot nimong hisayran kon sa unsang paagi mahitabo ang mga linog, tagda ang mga dapit diin ang [ilalom sa yutang] mga hut-ong sa yuta magkabangga o anam-anam nga magbulag.” Ang Windischeschenbach maoy ingon nga dapit, kay kini nahimutang direkta ibabaw sa utlanan sa duha ka ilalom-yutang kontinental nga mga hut-ong o sa hinay-nagalihok nga mga seksiyon sa kabhang sa yuta.

Gihunahuna nga sa nangagi, kining duha ka hut-ong nagkatagbo nga kusog kaayo nga ilang nalabay paibabaw ang mga bahin sa ubos nga kabhang, nga maabot sa modernong teknolohiya. Ang paglungag agi sa lainlaing mga porma sa bato mopatungha sa gitawag sa among giya ug geolohikanhong tinuhog nga mga hiwa sa karne ug utan. Unsa ka lalom ang lungag?

Niadtong Oktubre 12, 1994, ang usa ka nagkidlap nga senyas sa tinukod para sa mga impormasyon nagpahibalo sa kinalalomang giladmon: “9,101 metros” (29,859 ka tiil). Unsa kana ka lalom? Aw, kon aduna pay elebetor nga magdala nato ngadto sa ilalom, ang pagpaubos mokabat ug halos usa ka oras ug tunga. Hinunoa, kana mahimong usa ka biyahe nga dili gayod nato hikalimtan. Ngano? Tungod kay samtang kita magpaubos, bation nato ang pagtaas sa temperatura tali sa 25 ug 30 grado Celsius matag usa ka libong metros. Busa sa presenteng giladmon, masugatan nato ang hilabihang kainit nga 300 grado Celsius. Pagkadako sa among kalipay nga ang among pagduaw wala maglakip sa pagsuroy ngadto sa kailadman! Apan ang bahin sa temperatura mopatunghag laing makaiikag nga bahin niining proyektoha.

Sa mga 9,000 metros, ang lungag motabok sa makuyaw nga 300-grado-Celsius nga ganghaan. Nganong makuyaw man? Tungod kay sa dihang ang kabatoan ipailalom sa maong kainit ug presyon, mabalhin kana gikan sa pagkatiskig ngadto sa pagkalubay. Ang maong kausaban wala pa gayod masusi diha sa natural nga palibot.

Mamatikdan usab mao ang sistema sa pagpadagan sa barina. Sa paghulagway sa maong kalihokan sa gagmayng mga paagi, handurawa nga ikaw nagkupot sa tumoy sa usa ka bara nga mga 100 metros sa gitas-on ug 2 milimetros sa diametro, ang gilapdon sa bagang dagom sa makina sa panahi. Karon handurawa nga ikaw naningkamot sa pagpadagan ug gamay kaayong barina sa pikas nga tumoy. Sa dili madugay, mabatonan nimo ang naghiwing bangag, nangaputol nga mga piraso, o mahimong kanang duha.

Nagama ang kasangkapan sa pagpatul-id sa lungag pinaagi sa awtomatikong pagtul-id sa dagan sa barina. Kining sistema sa pagpadagan napamatud-ang malamposon kaayo nga sa kapig 6,000 metros, ang ilalom sa lungag mitipas lamang ug 8 metros gikan sa pagkatanos. Usa ka dakong kalamposan, ang paglungag sa gisugid kanamo sa among giya nga mao “lagmit ang labing tul-id nga lungag sa kalibotan”!

Idabuweltang-Biyahe sa Pag-ilis sa Parteng Tigbarina

Ang motor nga mopadagan sa barina nahiluna sa “ilalom sa lungag,” wala sa ibabaw. Busa, ang tibuok gitas-on sa tubo sa barina dili motuyok inigbarina. Bisan pa niana, ang pagbarina sa maong mga giladmon maoy paaging makalapoy. Sa paghago paubos sa usa o duha ka metros sa matag oras, ang matag parteng tigbarina mobangag agi sa mga 50 metros nga bato una pa pulihan. Samtang gidala kami sa among giya nga mas duol sa makinang iglulungag, among napanid-an ang tubo sa barina nga gipataas pagawas sa lungag alang gayod nianang tuyoa, ang pag-ilis sa parteng tigbarina.

Ang labihan ka dagkong mga kamot nga robot mikupot ug mitangtang sa matag 40-metros nga seksiyon sa tubo. Ang sistema sa pagdumala sa tubo maoy laing madanihong bahin sa proyekto. Ang sistema bag-o pang gidesinyo aron mapadali ang hagong paagi sa pagpataas ug pagpaubos sa tubo, o pagbiyahe idabuwelta, sumala sa pagbatbat niini sa mga eksperto sa pagbarina. Wala ing laktoranan. Ang mapahiyomong nawong misud-ong gikan sa ilalom sa dalag nga helmet ug mipatin-aw: “Sa pag-ilis sa parteng tigbarina, kinahanglang ihaw-as namo ang tanan!”

Unsay Makat-onan Nato Gikan sa mga Sampol?

Gisusi namo ang laboratoryo ug natingala sa pagkakitag daghang lumbay sa mga estante nga punog mga sampol sa bato. Sa unsang paagi ang mga sampol gikuha gikan sa yuta? Sa duha ka lainlaing mga paagi.

Ang usa ka paagi mao ang pagkuhag uyok sa bato, diin makuha ang mga silindro sa bato. Walay panahong usikan sa pagpaniid sa panggawi sa maong mga silindrong bato diha sa laboratoryo. Nganong magdali man? Tungod kay sa kabhang, ang bato mailalom sa kusog nga presyon. Gipangagpas ug dako sa mga geopisiko ang bahin sa maong presyon pinaagi sa pagmatikod kon sa unsang paagi ang matag uyok sa bato “maluag” panahon sa unang pila ka adlaw niini ibabaw sa yuta.

Ang mas kasagarang paagi sa pagkuhag mga sampol maoy panahon sa normal nga paglungag. Ibomba ang pluwido agi sa tubong iglulungag sa pagpabugnaw sa parteng tigbarina ug ipagawas ang mga tinabas. Ang presyon magduso sa pluwido ug mga tinabas paingon sa ibabaw nga pagabulagon sa usa ka salaan. Ang pluwido gamiton pag-usab, ug ang mga tinabas analisahon. Unsay gipadayag sa maong mga pag-analisar?

Ang mga pagsusi magtino sa tipo sa bato ug magtino sa elektrikal ug magnetikong mga kinaiya niini. Ang mga kasayoran hiposon kon bahin sa dapit diin adunay mga deposito sa mineral. Ang kadasok sa bato magpaila kon unsa ka dali mopanaw ang usa ka linog sa yuta.

Ang mga pagsusi nagpadayag usab ug kanunayng lihok sa tubig sa duha ka direksiyon tali sa nawong sa yuta ug sa mga giladmong 4,000 metros ug mas lalom pa. “Kini magpadayag ug bug-os bag-ong kahayag bahin sa mga suliran sa paghipos sa makadaot nga mga substansiya diha sa mga minahan ug mga baba sa minahan,” mikomento ang magasin sa siyensiya nga Naturwissenschaftliche Rundschau (Rebista sa Kinaiyanhong Siyensiya).

Natapos ang among pagsuroy uban ang kinasingkasing nga pagpanamilit sa among giya. Ang iyang dili-mapagawalong pagbatbat sa proyekto may timaan sa usa ka eksperto nga alang kaniya ang talagsaon nahimong ordinaryo. Alang sa mga siyentipiko, ang Windischeschenbach tingali kasagaran lamang, apan alang kanamo, ang among pagduaw maoy butang nga linain.

[Mga hulagway sa panid 10]

Itaas: Pagsukod sa mga uyok nga gikuha gikan sa barina

Wala: Modelo sa kabhang sa yuta

[Credit Line]

KTB-​Neuber