Pagtabok sa Great Belt sa Denmark
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA DENMARK
KON tan-awon ang Denmark diha sa mapa, masabtan dayon nato kon nganong ang mga Danes dugay nang nahimong mga marinero ug mga tigtukod ug taytayan. Ang Denmark gilangkoban sa 483 ka isla ug usa ka peninsula nga naglawis ngadto sa dagat gikan sa kontinente sa Uropa. Busa ang pagbiyahe palibot sa Denmark kanunayng naglangkit sa pagtabok sa tubig.
Ang Viking nga katigulangan sa mga Danes maantigong motukod ug maayo kaayong mga barko. Ug mopatim-aw nga latas sa katuigan, ang matag gamayng lungsod sa kabaybayonan sa Denmark may serbisyo sa lantsa nga nagkonektar niini sa laing lungsod diha sa silingang isla.
Latas sa Great Belt
Ugaling, ang pagtabok pinaagig barko kanunay gayod nga peligroso. Matuod kini sa pagtabok sa dakong hawan sa tubig nga nagbulag sa duha ka kinadak-ang mga isla sa Denmark, ang Sjælland ug Fyn. Kini nga hawan sa tubig, ang Store Strait, nangawankawan nga samag dakong bakos sa tubig gikan sa amihanan pahabagatan; sa ingon, sagad kining tawgon nga ang Great Belt.
Sa pagbiyahe tali sa kasadpang Denmark ug Sjælland, diin ang Copenhagen, ang kaulohan sa nasod, nahimutang, kinahanglan kang motabok sa Great Belt. Sa miagi, mahimo kining magkahulogag paggugol ug mga adlaw sa paghulat nga mausob ang huyop sa hangin, molurang ang mga bagyo, o mabungkag ang yelo. Ang pagtabok mahimong dugay ug peligroso. Sa ika-16 nga siglo, tungod sa yelo, ang usa ka harianong grupo natanggong sulod sa usa ka semana diha sa gamayng isla sa Sprogø, taliwala sa duha ka baybayon.
Busa, dili ikatingala nga ang ideya sa usa ka taytayan diha nianang dapita dugay nang gipangandoy sa mga Danes. Apan duna bay hinimog-tawong tinukod nga makatabok sa usa ka luna sa tubig nga ingon ka halapad sa Great Belt? Kini kinahanglang may gitas-ong labing menos 18 kilometros, lakip ang bahin nga tukoron sa Sprogø. Moabot kini saylo pa kay sa makita sa literal nga mata sa normal nga panahon—ug latas sa lawod. Ang Golden Gate Bridge sa San Francisco, kon itandi, mas mubog tulo ka kilometro ang gitas-on.
Mga Suliran sa mga Tigplano
Sa pagkatinuod, ang Parliamento sa Denmark nagsugod sa pagdebate sa topiko bahin sa maong taytayan sa ika-19ng siglo. Latas sa katuigan, ang mga tigplano napuliki sa mga pangutana sama niini: Gusto ba kitag taytayan o tunel? Angay ba nga ang koneksiyon maoy para sa mga tren, mga sakyanan, o para sa duha? Unsa may diperensiya sa paggamit lang ug mga lantsa?
Libolibo ka maampingong pag-analisar ang gihimo, ug minilyon ka pulong ang gisulti. Ang ekspresyong “Great Belt nga debate” nahimong samag kahulogan diha sa Denmark sa walay-kataposang panagbangi. Apan sa kataposan, sa 1987, nakab-ot ang usa ka kasabotan. Ang koneksiyon, nga magdugtong sa duha ka dagkong mga isla diha sa kinadul-ang mga bahin niini, maoy alang sa mga tren ug mga sakyanan. Ang proyekto langkoban sa duha ka taytayan ug usa ka tunel—usa ka 18-kilometros-gilay-ong kombinasyon—tanantanan gitawag nga ang Great Belt Link.
Ang Kasadpang Taytayan
Gikan sa isla sa Fyn—ang dapit-natawhan sa taga-Denmark nga tig-asoy-ug-sugilanon nga si Hans Christian Andersen—usa ka kombinasyong riles ug taytayan sa sakyanan nga ginama sa sementong may puthaw mao ang unang bahin sa proyekto. Nakompleto sa Enero 1994, mao kini ang naglangkob sa kasadpang bahin sa koneksiyon. Kini karon mao ang kinatas-ang gikombinar nga riles-ug-dalan nga taytayan sa Uropa. Nagbarog nga 18 metros ibabaw sa dagat, moabot kinig kapin sa sayis kilometros pasidlakan gikan sa Fyn ngadto sa Sprogø.
Kining Kasadpang Taytayan, nga nasangga sa sementadong mga haligi diha sa dagat, gilangkoban sa daghang bulagbulag nga mga bahin sa dalan, kadaghanan niana maoy 110 metros ang gitas-on. Kining sementadong mga bahin gibuboan ug semento ug giporma diha sa baybayon. Apan sa unsang paagi ang kada bahin nadala ngadto sa dagat aron isumpay ngadto sa unang bahin? Aron mahimo kana, gigamit ang usa sa kinadak-ang naglutaw nga mga crane sa kalibotan. Kining dako kaayong tigsakwat nga instrumento maoy kapin sa 90 metros ang gitas-on ug makasakwat ug kargang 7,100 ka tonelada ug makadala niini ngadto sa dagat. Labaw pa kana sa gibug-aton sa dakong lantsa sa sakyanan nga may 1,000 ka sakyanan!
Apan ang pagtukod ug dobleng riles ug usa ka haywey nga may upat ka linya ngadto sa gamayng isla sa parola sa Sprogø dili igo. Gikan didto, kinahanglan kining idugtong sa sunod nga duha ka bahin sa proyekto. Sa tumoy sa Kasadpang Taytayan, ang haywey mobulag sa riles ug mopadayon pasidlakan tabok sa laing taytayan. Apan, ang riles mopaubos ngadto sa dobleng tunel ug magpadayon sa ilalom sa dagat.
Ang Dobleng Tunel
Ang tunel, ang ikaduhang hugna sa proyekto, maoy usa ka dakong kalamposan mismo. Duha ka tunel, nga ang kada usa walo ka metros ang diametro, gitukod para sa mga tren. Ang mga tunel gikalot latas sa 7.4 kilometros nga lapok, bato, ug mga minerales sa dagat. Ug ang mga tighimo sa tunel wala makatino sa detalyadong paagi sa kinaiyahan niini nga materyales sa ilalom sa yuta una sila nagsugod sa pagbangag.
Ang tunel nahimutang tali sa 10 ug 40 metros ilalom sa salog sa dagat, nga nagdepende sa nawong sa yuta ilalom sa dagat—ang kinalawomang bahin maoy 75 metros ilalom sa nawong sa tubig. Ang matag usa sa mga makinang tigbangag sa tunel nga gigamit maoy mga 200 metros ang gitas-on, lakip ang nagsuporta nga mga tren. Ang natapos nga mga tunel gihanigan sa 60,000 ka kurbadong semento nga mga bahin, ang matag usa motimbang ug duolan sa walo ka tonelada.
Kay dungan nga gisugdan ang paghimo sa tunel gikan sa isigkatumoy, ang mga tigtukod may kahanas nga milampos sa pagtagbo sa tunga nga mitipas ug menos sa kuwatro sentimetros. Usa kadto ka dugay nang gipaabot espesyal nga okasyon sa dihang, sa Oktubre 15, 1994, si Prince Joachim sa Denmark opisyal nga nagdugtong sa duha ka bahin sa tunel pinaagi sa paglakang gikan sa usa ka makinang tigbangag ngadto sa lain, nga nagkalot paingon niini. Gikan sa Sprogø diha sa tunga sa Great Belt, ang duha ka natapos nga mga tunel karon moabot hangtod pasidlakan sa baybayon sa Sjælland. Sukad sa tungatungang bahin sa 1997, ang mga tren tulin nga nagtabok sa Great Belt, nga nagtaganag regular nga serbisyo.
Mga Suliran nga Nasugamak
Ang pagbangag sa dobleng tunel ilalom sa salog sa dagat maayog pag-uswag sa dihang sa kalit lang ang gikahadlokan sa tanang trabahante sa tunel natinuod—misugod pagtaas ang tubig diha sa mga tunel. Ang mga trabahante sa tunel hilwas nga nakaikyas, apan igo ra gayod silang nakaikyas. Ugaling, ang duha ka bangag sa tunel bug-os nga napuno sa tubig-dagat, ug daghang kasangkapan ang napildi. Unsay nahitabo? Ang mga makinang tigbangag nakasugamak ug wala-damhang lungib sa tubig diha sa salog sa dagat. Kining makapanglimbawot nga hitabo siyempre nakalangan sa proyekto, ug bag-ong mga pamaagi ang kinahanglang ilaraw aron madaog ang suliran.
Dayon usa ka adlaw niana dihay kusog-mokaylap nga sunog, ug usa sa mga tunel napuno dihadiha sa aso. Sumala sa pagkahubit niini sa usa ka kapatas, “ang aso baga kaayo nga si Pinocchio dili makakita sa iyang kaugalingong ilong.” Gihawanan ang dapit, gipalong ang kalayo, ug gihunong ang trabaho hangtod natino ang hinungdan—ang aseite sa hydraulic gidakop ug kalayo. Kini ug uban pang mga problema nagkahulogan nga ang tibuok proyekto masubsob nga nalangan.
Ang “Suspension Bridge”
Ang ikatulo ug kinapungkayang bahin sa Great Belt Link mao ang matahom nga 6.8-kilometros nga suspension bridge alang sa mga sakyanan. Ang taytayan naglakip ug luag nga seksiyon nga mga 1.5 kilometros, nga naghimo niini nga usa sa kinatas-ang mga suspension bridge sa kalibotan. Ang agianan niining sidlakang bahin sa Great Belt Link nagbitay nga 67 metros ibabaw sa dagat. Ang maong gihabogon kinahanglanon tungod kay ang Great Belt, nga usa sa okupado kaayong internasyonal nga mga agianan diha sa tubig sa kalibotan, kinahanglang mahuptang bukas para sa mga barko.
Ang duha ka dagko kaayong mga torre sa taytayan, o mga pylon, nga ang kada usa mga 254 metros ang gihabogon, mao na karon ang kinahabogang mga tinukod sa Denmark. Kon itandi, ang Statue of Liberty, sa New York Harbor, may gihabogong 151 ka piye, walay labot sa patonganan niini. Natural, kining dagko kaayong mga torre sa dagat kinahanglag lig-ong pundasyon. Aron makatagana niini, ang salog sa dagat maampingong gipatag ug gitabonag batong “hanig” nga nagsilbing patonganan alang sa mga caisson, dagkong sementadong mga kahon nga diha niana nagbarog ang mga torre. Ang matag usa sa mga caisson mosukod ug 78 metros ang gitas-on, 35 metros ang gilapdon, ug 19 metros ang gihabogon ug may gibug-atong 35,000 ka tonelada.
Alang sa pagtukod sa mga pylon, usa ka espesyal nga mabiyong porma sa damba maoy gigamit. Gibubo ang semento nga huntahunta—kuwatro metros paitaas matag higayon. Sa dihang mahuman na ang usa ka bahin, ang porma irogon pataas, ug dugang 14 metros ang gibubo sa ibabaw. Nakahimog 58 ka pag-irog pataas aron matapos ang kada torre.
Ang makalingaw nga bahin sa pagtukod ug suspension bridge mao ang paglubid sa dagkong mga kable nga gamiton ingong suporta. Kining mga kableha maoy maampingong pagkaasembol nga bangan sa 169 ka mas gagmayng mga kable, ang kada usa niini, sa baylo, ginama sa 127 ka alambreng asero nga ang kada usa maoy duha sa napulo ka bahin sa usa ka pulgada ang diametro. Sa unsang paagi gidala kadtong bug-at nga mga bangan ngadto sa ibabaw? Wala kini gidala didto! Hinunoa, giasembol kini didto mismo. Ang matag usa ka alambre gitaod diha sa usa ka linain nga moton nga mobutad niini ngadto sa tumoy sa torre, paubos ngadto sa pikas, dayon pataas ngadto sa pikas torre, ug sa kataposan paubos ngadto sa patonganan. Ang matag biyahe naghimo sa kable nga mas baga. Human sa usa ka tuig ug mga 20,000 sa maong pataas-ug-paubos nga mga pagbiyahe, ang kable sa kataposan nahuman.
Ang Pagbukas
Sa kataposan, sa Hunyo 1998, ang tanang bahin sa taytayan andam na alang sa opisyal nga pagbukas. Ang Great Belt Link maoy usa ka mapangarisgohon ug dakog-gasto nga proyekto para sa usa ka gamayng nasod, ug gibantayan sa mga Danes ang konstruksiyon nga may kaikag. Tungod niini nga katarongan ang pagbukas giplano ingong usa ka kasaulogan alang sa tanang buot nga makig-ambit niini.
Una pa ang mga taytayan gipaagian sa mga sakyanan, ang mga maglalakaw ug mga siklista nakabaton ug dili-na-mausab nga kahigayonang moagi niini. Sa usa ka masanag nga adlaw sa Hunyo, kapin sa 250,000 ka tawo, lakip sa mga tiglakaw, mga tig-skateboard, mga tig-roller-skate, ug mga siklista, nagganayan ngadto sa mabulokong ‘balangay sa pagbukas’ nga dihay mga tindahan sa hot-dog, mga plataporma sa banda, ug mga baligyaan sa sobenir ug pagawas ngadto sa mga taytayan sa pagkalipay sa maanindot nga talan-awon sa dagat ug sa baybayon.
Panahon sa kasadyaan, ang rayna sa Denmark nag-ingon sa pakigpulong nga ang terminong “tigtukod ug taytayan” mao ang usa sa labing nindot nga mga ekspresyon nga arang magamit alang sa bisan kinsang tawo. Ang mga ayroplanong jet mitadlas sa kalangitan ibabaw sa taytayan. Ang bag-o nakomposo nga awit nga “Bridge Cantata” gipatokar. Kini naglakip ug panamilit nga pasidungog gikan sa usa sa karaang mga lantsa. Ingong bahin sa musika, sa dihang gipunting sa batonero ang iyang baton ngadto sa kamera sa TV, usa ka naghulat nga lantsa nga usa ka kilometro ang gilay-on diha sa dagat nakadawat sa senyas ug kusog nga mipalanog sa kusog nga pito niini aron madungog sa tanan.
Sa gabii human sa pagbukas, ang wala na kinahanglana karong mga lantsa nagtapok ilalom sa suspension bridge ug mipalanog sa mga pito niini aron masub-anong ipahibalo nga kini dili na gamiton.
Kon Unsa ang Kahulogan sa Taytayan
Karon nga ang mga paningkamot sa libolibo ka tigplano ug mga trabahante natapos na, unsa ang resulta? Dayag na lang, ang Denmark nakabaton ug laing pangdani alang sa mga bisita, sanglit ang mga taytayan sa pagkatinuod maoy usa ka matahom nga talan-awon gikan sa yuta o gikan sa dagat. Kon magsakay sa kotse, usa ka talagsaong kasinatian ang pagmaneho latas sa taytayang dako kaayo nga ang usa o duha ka tumoy sagad dili makita! Ug, siyempre, ang panahon sa pagtabok tinuod nga napamubo. Samtang ang lantsa mokabat ug kapin sa oras, ang tren mohadyong sa pito lamang ka minutos!
Ginausab sa taytayan ang daghang paagi sa pagkinabuhi sa populasyon. Mas daghan nang mga Danes ang nagduaw sa mga higala, nagnegosyo, o nangitag kalingawan sa tabok sa dagat. Ang pagpasangkad sa siyudad ug kaugmaran sa negosyo naapektohan tungod kay posible nang magtrabaho ka sa pikas nga bahin sa taytayan ug ang imong puy-anan anaa sa lain. Ug ang mga manggad mahimo nang madala latas sa nasod nga mas dali kay sa una.
Apan may usa ka butang usab nga nawala. Ang mga lantsa nga naglawig niini nga katubigan naghawas sa tradisyon nga mga siglo na ang pangedaron, ug daghang magpapanaw miangay sa pahamudlay nga gihatag kanila sa pagsakay ug lantsa. “Mingawon ko unya sa mga lantsa,” mulo sa usa ka negosyante. “Makalingaw ang tubig ug dagkong mga barko. Malipay ko sa pagbati nga mahuypan ug hangin diha sa kubyerta sa barko.” Sa gihapon, walay duhaduha nga ang bag-ong taytayan magpaduol sa lainlaing mga lugar sa islang gingharian sa Denmark ug mas magpasayon sa pagpanaw ngadto ug nganhi sa amihanang Uropa.
[Mapa sa panid 25]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
DENMARK
FYN
SJÆLLAND
FYN
SPROGØ
KASADPANG TAYTAYAN
SJÆLLAND
TUNEL
SUSPENSION BRIDGE
RILES
HAYWEY SA SAKYANAN
[Hulagway sa panid 26]
Pangbukas nga gabii alang sa natapos nga suspension bridge
[Credit Line]
Nordfoto, Liselotte Sabroe