Pagpaniid sa Kalibotan
Labaw pa sa Salapi ang Gisugal
Sumala sa The Sydney Morning Herald nga mantalaan sa Australia, uban sa pagbukas sa bag-ong mga kasino, ang mga awtoridad nagaatubang ug wala damhang mga suliran: “biyaan sa mga ginikanan ang ilang mga anak aron makapanugal.” Daghang kabataan ang nakit-ang gisirhan diha sa mga awto samtang ang ilang mga ginikanan nagpalabay ug daghang oras diha sa mga lamesang sugalan. Usa ka grabeng kaso mao ang sa usa ka singko-anyos nga batang lalaki ug iyang 18-ka-bulan nga igsoong babaye nga gisiradoan diha sa awto sulod sa lima ka oras hangtod nga sila napagawas sa mga polis sa alas siyete sa buntag. Ang dagkong mga karatula sa ubay-ubayng pinulongan ang gipahimutang na karon sa gawas sa usa ka kasino nga nagpasidaan sa mga ginikanan nga sila pabayron ug $5,000 nga multa ug posibleng pagkabilanggo tungod sa pagbiya sa ilang kabataan niining paagiha. Sumala sa The Herald, usa ka social worker nag-ingon nga ang mga pagkagiyan sa sugal maoy hinungdan usab sa “pagkabungkag sa kaminyoon, krimen, pagkawala sa trabaho ug mga paghikog.”
Pagdaot sa Bibliya
Ang Oxford University Press nag-andam ug usa ka bersiyon sa Bibliya nga may di-hitupngang mga kausaban. Sa pagpaningkamot nga “dili makasilog mga tawo,” ang bersiyon naglikay sa mga pulong nga mahimong mahubad nga may gikilingan sa sekso, mapihigon sa rasa, o nahugawan sa batok-Hudiyo. Pananglitan, ang bag-ong bersiyon naghisgot sa Diyos ingong “Amahan-Inahan.” Si Jesus dili mahimong ang “Anak sa tawo” kondili, hinunoa, ang “Usa nga Tawo.” Ang bersiyon wala maghisgot bahin sa mga Hudiyo nga maoy nagpatay kang Jesu-Kristo. Bisan ang ginaingong pagpihig batok sa mga tawong walhon kuhaon sa dihang ang “tuong kamot” sa Diyos mahimong iyang “gamhanang kamot,” nag-ingon ang The Sunday Times.
Nameligro ang Pangisda
Samtang ang dagkong mga barko sa pangisda sa nagkalainlaing mga nasod nag-awayay bahin sa teritoryo ug mga katungod sa pagpangisda, usa ka taho sa Worldwatch Institute nagpasidaan nga ang mga kuha nga isda sa kalibotan nakaabot na sa iyang kinutobang mga limitasyon ug karon sa pagkatinuod nagkamenos na diha sa kadaghanang bahin sa yuta. Samtang gidawat nga ang polusyon sa kalikopan nahimong usa ka hinungdan sa dakong pagkunhod sa kinabuhi sa dagat, ang taho nag-ingon nga ang sobrang pagpangisda sa komersiyal nga industriya sa pagpangisda mao ang pangunang hinungdan sa nagakakunhod nga gidaghanon sa isda nga makuha sa mga dagat Atlantiko ug Pasipiko ug sa Itom ug Mediteranyo nga kadagatan. Ang Agence France-Presse nga serbisyo sa balita nag-ingon nga sumala sa taho sa Worldwatch, ang mga kuha mius-os halos 30 porsiento sa pipila ka mga rehiyon ug nga kon magpadayon ang dili maayong pagdumala karon sa mga kahinguhaan sa dagat, sa literal minilyong mga mangingisda sa dili madugay mawad-ag trabaho.
Pagtaas sa Prisyo sa Birds-Nest nga Sabaw
Sa mga restawran sa Hong Kong ug sa ubang mga siyudad sa Asia, usa ka kinaham nga potahe mao ang makaon nga salag sa langgam, nga sagad himoong sabaw. Sumala sa International Herald Tribune, gihunahuna sa daghang Insik ang linutong mga salag nga dili lamang usa ka lamiang potahe kondili usab ingong pahimsog sa panglawas. Ang mga grupo nga nagbantay sa kahinguhaan nagbanabana nga ang Hong Kong lamang nakahurot ug duolan sa 17 ka milyong mga salag sa sayaw niadtong 1992. Ang sobrang pagkuha niini, hinunoa, nagpasaka sa pinakyawng kantidad sa mga salag sa labing mahal nga kantidad nga $500 matag kilo, ug ang primera-klase nga mga salag mobalor ug walo ka pilo nga mas mahal. Ang kapildihan sa mga sayaw nga maoy maghimo sa mga salag mas mahal pa. Ang pagdaot sa mga salag ug sa mga kuyabog sa dihang kuhaon ang mga salag miresulta sa pagkunhod sa pipila ka populasyon sa mga sayaw ug sa pagkapuo sa uban.
Dakpon sa mga Polis ang Magdalag Bug-at nga mga Bag sa Eskuylahan
“Ang gibug-aton sa mga bag nga gamiton sa eskuylahan dili mahimong mosobra sa 15 porsiento sa gibug-aton sa lawas [sa estudyante],” matud sa mayor sa Cantù, usa ka lungsod sa lalawigan sa Como, amihanang Italya. Ang mayor nabalaka bahin sa kapeligrohan sa scoliosis. Ang mga ginikanan sa mga bata nga molapas sa maong balaod pabayron ug 400,000 lira [$250, T.B.] nga multa ug hangtod sa unom ka bulan nga pagkabilanggo. Aron ipasundayag nga siya wala magtiaw, gipadala sa mayor ang mga polis sa siyudad, nga nagdalag mga timbangan, sa pagtukod ug mga checkpoint gawas sa mga eskuylahan, nagtaho ang Corriere della Sera. Duha lamang ka estudyante nga gipahunong sa polis panahon sa unang pagsusi ang wala mosobra sa limitasyon. Ngani, usa ka batang lalaki nga nagtimbang ug 34 kilos nagdalag bag nga may gibug-atong 12 kilos. Ang iyang mga kaubanan sa eskuylahan miprotesta sa pagdepensa kaniya, nga nagreklamo nga ang mga libro sa anthology ug sa matematika lamang motimbang na ug lima ka kilo, ug kinahanglang magdala sila ug mga libro sa labing menos upat ka subject kada adlaw. Gibasol sa mayor ang mga magpapatik, kansang interes mao “ang pagbaligyag mas bug-at ug mas mahal nga mga libro.” Siya misugyot nga sila magpatik ug mga tun-anang libro nga seksiyon por seksiyon.
Komendasyon Pangontra sa Tensiyon
Matag tuig ang mga atake sa kasingkasing nagakuha sa mga kinabuhi sa 200,000 ka tawo sa Alemanya. Unsa ang pangunang hinungdan? “Tensiyon,” nagkanayon ang mantalaang Süddeutsche Zeitung, sanglit ang pagtrabaho sa Alemanya nagkinahanglag “bug-os nga panaad, kanunayng tensiyon.” Ang tensiyon diha sa trabahoan miresulta sa daghang pagpalta tungod sa sakit ug mahimong mosangpot sa burnout. Ang matag 50 porsiento sa mga nars nag-antos sa mga simtoma sa tensiyon, ug 1 sa 3 ka magtutudlo moretiro ug sayo, kadaghanan tungod sa “tensiyon sa nerbiyo.” Ang mga kompaniya sa seguro sa panglawas nagtuon kon unsaon sa pagkunhod sa tensiyon diha sa trabahoan. Ang usa ka pagtuon, nga gihimo taliwala sa gatosan ka dili-kaayo dagkong mga kompaniya, nagpunting sa ginaingong mao ang nakaamot nga hinungdan: Taliwala sa mga trabahante nga gisurbi, 44 porsiento ang wala gayod makadawat ug bisan unsang komendasyon sa trabahoan.
Nanglayas nga Kabataan
Matag tuig 98,000 ka bata sa Britanya nanglayas sa balay, nag-ingon ang mantalaang The Independent. Daghan ang mokagiw aron makaikyas sa kapintasan sa pamilya. Kapin sa 10,000 ang nangalagiw labing menos sa napulo ka beses sa dili pa sila mag-16 anyos. Kay bata pa kaayo aron makadawat ug mga benepisyo sa gobyerno, daghan niining mga nanglayas modangop sa krimen ug pagpamampam. Kon dili nato tagdon ang problema, nagpasidaan si Ian Sparks, hepeng ehekutibo sa Children’s Society, kining mga bataa modako nga mahimong “mga hamtong nga walay-balay nga nabulag gikan sa katilingban.” Kon ang “katilingban sa katibuk-an” naghatag pa ug dugang pagtagad sa pagpaluyo ug pagtabang sa mga ginikanan, siya miingon, nan “ang daghang problema dili gayod unta motungha.”
Makapakurat nga Pagnihit sa Tubig
“Ang Habagatang Aprika nagaatubang ug krisis sa tubig sa makapakurat nga sukod,” nagtaho ang mantalaang The Star. Gawas kon gamiton ang kapiliang mga tuboran, ang mga tuboran sa tubig sa pagkakaron mahurot “sulod sa mosunod nga 15 ka tuig.” Usa ka hinungdan mao ang kusog nga pagdaghan sa populasyon. Ang nihit nga ulan, nga mga katunga sa aberids sa gidaghanon sa ulan nga madawat sa tibuok kalibotan, mao ang laing hinungdan. Ang talagsaong kusog nga pag-alisngaw nagpasamot sa problema. Ang kinadak-ang pundohanan-sa-tubig nga dam sa nasod nahutdan sa aberids nga 130,000,000 ka galon tuigtuig tungod sa pag-alisngaw. Ang kalidad sa naglungtad nga tubig nagkamenos usab ingong resulta sa polusyon. Ang The Star nag-ingon: “Adunay 12 milyones ka tawo karon ang walay hinlo nga tubig ilimnon ug kapin sa 20 milyones walay igong sanitasyon (nga nagagamit-ug-tubig).”
Polusyon sa Kabanha
Labing menos 10 porsiento sa populasyon sa kalibotan ang nag-antos sa pipila ka sukod sa pagkadili-makadungog. Ang magasin sa Brazil nga Globo Ciência nagpatin-aw nga “ang dalunggan sa tawo wala gidesinyo nga makaarang sa pagdawat sa kabanha nga gipahinabo sa sibilisasyon.” Ang adlaw-adlaw nga pagkaladlad sa gikusgon sa mga kabanha mahimong makaamot usab sa pagkadili-makabug-os sa pagtagad, menos ug trabahong mahimo, pagkamasuk-anon, ug mga aksidente sa trabaho.
Nagtubo ang Gidaghanon sa Binilanggo
Samtang nagtubo ang krimen sa kalibotan, nagtubo usab ang gidaghanon sa binilanggo. Ang Rusya karon adunay binilanggo nga 558 sa matag 100,000 ka tawo, nga gisundan sa Tinipong Bansa nga 519 sa matag 100,000. Ang sunod mao ang Habagatang Aprika nga may 368, ang Singapore nga may 229, ug ang Canada nga may 116. Sukad nga nabungkag ang kanhing Unyon Sobyet, ang mga pagpatay ug ubang mga krimen midaghan kaayo sa Rusya, ug ang gidaghanon sa nabilanggo didto mas daghan pa kay sa Tinipong Bansa, ang nanguna niadto. Nganong daghang tawo ang nabilanggo sa mga nasod sa Uropa sa gidaghanon nga usa sa unom ka bahin nianang sa Tinipong Bansa? “Usa ka pagpatin-aw mao nga bisag ang gidaghanon sa krimen sa tanang matang diyutay rag diperensiya tali sa tanang nasod, ang kapintasan mas kaylap sa Tinipong Bansa, Rusya ug Habagatang Aprika,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. “Kon unsa may mga katarongan, ang diperensiya sa gidaghanon sa binilanggo lagmit motubo.”
Kabataan nga Mas Maayong Mobasa ug Mosulat
“Ang pagbasa ngadto sa kabataan mopauswag sa mga kahanas sa pagsulat,” nagtaho ang mantalaan sa Canada nga Globe and Mail. Sumala sa mga resulta sa dili pa dugayng mga eksamin nga gihimo sa Ministry of Education sa Ontario, Canada, ang mga estudyante kinsa miingon nga sila sagad gibasahan ug mga sugilanon samtang sila nagdako nakakuhag dagkong grado sa mga eksamin kay sa kabataan nga talagsa ra o wala gayod basahi ug mga libro. Ang Globe midugang nga “ang mga estudyante nga nakakuhag dagkong grado sa pagbasa dako usab ug grado sa pagsulat” ug nga “ang mga estudyante nga tigbasa gawas sa mga libro sa eskuylahan dagkog grado sa pagbasa ug pagsulat.” Sumala sa presidente sa Teachers Federation sa Ontario, ang mga resulta sa eksamin nagbutyag nga “ang mga estudyante nga dili mobasa o wala mabansay nga basahan hangtod nga mag-edad sila ug 14 dili na gayod mobasa lapas nianang edara.”