Kabos nga mga Nasod Nahimong mga Basurahan sa Datong mga Nasod

SAMA sa usa ka ilo nga sinalikway, ang karga nga makahilo nagbalhinbalhin gikan sa barko ngadto sa barko ug gikan sa pantalan ngadto sa pantalan nga nagpangitag pinuy-anan. Napulog usa ka libong baril nga puno sa makahilong mga salong, mga pamatay sa dangan, ug ubang peligrosong mga kemikal nagtaboktabok gikan sa Djibouti, Aprika, ngadto sa Venezuela ngadto sa Syria ngadto sa Gresya. Sa kataposan ang nag-agas nga mga baril nakakalas ug kinabuhi sa tripulante sa usa sa mga barko. Usa ka tawo ang namatay, ug ang kadaghanan sa uban may sakit sa panit, rinyon, ug respiratoryo nga gikan sa makahilong mga kemikal nga karga sa barko.

Ang mga barko, mga trak, mga tren nga gikargahan ug samang makamatayng mga biya nagkuroskuros sa planeta nga nagpangitag mga lugar nga matawag nga pinuy-anan. Kasagaran kaayo ang mga nasod nga nadaot sa kakabos, kagutom, ug sakit nahimong mga basurahan sa toniladang mga hilo ug hugawng mga biya. Ang mga maglalaban sa kalikopan nahadlok nga mahitabo ang usa ka ekolohikal nga kadaot.

Ang daang mga pintal, pangtunaw nga kemikal, ligid, bateriya, radyoaktibong hugaw, biya nga punog tingga ug PCB, tingali dili maanindot kanimo, apan kini madanihon sa kusog nga nagtubong negosyong industriyal-nga-hugaw. Sa katingalahan, samtang mas estrikto ang kagamhanan sa palibot, mas daghang makahilong hugaw sa mga industriya niini ang ilabay ngadto sa gawas sa nasod. “Duolan sa 20 ka milyong tonelada sa makahilong mga kemikal ginapakarga sa barko tuigtuig nga ilabay ngadto sa kabos nga mga nasod sa walay tanlag” nga mga kompaniya sa industriyalisadong mga nasod, matod sa semanang The Observer sa London. Ang mga lutsanan sa balaod ug luag nga pagpadapat sa balaod nagpasabot nga libolibong toneladang makahilong basura ilabay ngadto sa kayutaan sa Aprika, Asia, ug Latin Amerika.

Dili ikahibulong nga nakita niining mga kompaniyaha nga madanihon ang paglabayg basura! Mamenosan ug dako ang gasto kon hustong lugar ang gamiton. Ang pananglitan niini mao ang depasaherong barkong United States, nga sa usa ka higayon mao ang gipasibantog nga flagship sa panon sa depasaherong barko sa Amerika. Kini gipalit niadtong 1992 nga giayo aron himoong maluhong barko sa lulinghayaw. Kini tingali ang may kinadaghanag asbestos kay sa bisan unsang ubang barko nga naglawig. Ang pagtangtang sa asbestos mobalor ug $100 milyones sa Tinipong Bansa. Ang barko giguyod ngadto sa Turkey, diin didto mahimo kini nga trabaho sa kantidad nga $2 milyones. Apan mibalibad ang gobyerno sa Turkey​—hilabihan kaayo ka peligroso ang pagtugot sa kapin sa 46,000 ka milya kuwadradong makakanser nga lanot sa asbestos nga tangtangon diha sa ilang nasod. Ang barko sa kataposan giguroy ngadto sa pantalan sa laing nasod, diin ang mga sukdanan labot sa kalikopan dili kaayo estrikto.

Makamatayng Pagresiklo

Ang mga negosyo sa kasadpan diha sa nagakaugmad nga mga nasod tingali maghunahuna sa ilang kaugalingon ingong mga maghahatag sa kabos. Si Harvey Alter sa U.S. Chamber of Commerce nag-ingon nga “ang pag-eksportar sa biya ug ang industriya sa pagresiklo nagpataas sa mga sukdanan sa pagkinabuhi niining mga nasora.” Apan ang pagrepaso sa pipila ka batasan sa ilang negosyo sa ubang nasod nakakaplag nga sa kadaghanang kaso, imbes magpataas sa mga sukdanan sa kinabuhi, kining mga kompaniyaha “malagmit namayad ug suweldo nga sama ra sa lokal nga kinaubsang suweldo, nga naghugaw sa palibot ug namaligyag mga produkto nga sa pila ka kaso peligroso ug malimbongong gibaligya.”

Nagpahayag si Papa Juan Paulo II sa iyang kabalaka diha sa dili pa dugayng edukasyonal nga programa bahin sa polusyon diha sa nagakaugmad nga kalibotan. Ang papa miingon: “Grabe na nga pag-abuso kon pahimuslan sa datong mga nasod ang mahuyang nga mga ekonomiya ug balaod sa mas kabos nga mga nasod pinaagi sa pagbaligyag hugawng mga teknolohiya ug mga biya nga magdaot sa kalikopan ug panglawas sa populasyon.”

Usa ka komon nga pananglitan makita sa habagatang Aprika, nga pinuy-anan sa labing dakong tigresiklo sa kalibotan sa mga biya sa mercury. Sa gitawag nga “usa sa labing grabeng mga eskandalo sa polusyon sa kontinente,” ang makahilong mga biya nakapatayg usa ka trabahante, ang lain na-coma, ug un-tersiya sa mga trabahador gitaho nga nag-antos sa usa ka matang sa pagkahilo sa mercury. Ang mga gobyerno sa pipila ka industriyal nga mga nasod nagdili o nagpugong sa paglabay sa pipila ka biya sa mercury. Ang mga barko sa mga korporasyon sa labing menos sa usa niining mga nasora nagdala niining maong peligrosong mga karga ngadto sa Aprika. Nakita sa pundok sa tig-inspeksiyon ang 10,000 ka baril nga mga biya sa mercury gikan niining tulo ka langyawng mga kompaniya nga gipundo diha sa planta.

Ang pagpadalag mga materyal ngadto sa nagakaugmad nga kanasoran alang sa pagresiklo mas maarang-arang nga pamation kay sa paglabayg mga biya diha kanila. Kini magpatunghag bililhong mga produkto, makahatag ug mga trabaho, ug magpauswag sa ekonomiya. Apan ingon sa gipakita sa taho sa ibabaw gikan sa habagatang Aprika, mahimong mohatag usab kinig makadaot nga mga resulta. Ang pagresiklo sa bililhong mga produkto gikan niini nga mga substansiya magpagawas ug makamatayng mga kemikal nga mopahinabog polusyon ug sakit ug usahay kamatayon sa mga trabahante. Ang magasing New Scientist nag-ingon: “Walay duhaduha nga ang pagresiklo gamiton usahay ingong pasumangil sa paglabayg basura.”

Ang estratehiya gihubit sa U.S.News & World Report: “Ang bakak nga pagmarka sa produkto, mga lutsanan sa balaod ug kakulag kahibalo naghimo sa nagakaugmad nga mga nasod nga sayon nga mga target sa agresibong mga negosyante sa biya nga namaligyag makahilong lapokong hugaw ingong ‘organiko nga abuno’ o karaan nang mga pamatay sa dangan ingong ‘tabang alang sa uma.’”

Ang langyawng gipanag-iyang maquiladoras, o mga pabrika, nanungha sa Mexico. Ang pangunang tinguha sa langyawng mga kompaniya mao ang pag-ikyas sa estriktong mga sukdanan sa polusyon ug sa pagpahimulos sa hilabihan ka daghang gamayg-suweldong mga trabahante. Tinagpulo ka libong mga Mexikano nagpuyo sa mga barongbarong tapad sa lapokong mga kanal nga may hugawng tubig. “Bisan ang mga kanding dili moinom niana,” miingon ang usa ka babaye. Usa ka taho sa American Medical Association nagtawag sa utlanan nga dapit nga “usa ka awasanan sa hugaw ug sanayanan sa makatakod nga sakit.”

Dili Lamang mga Dangan ang Nagakamatay

“Sa unsang paagi makahimo ang usa ka nasod sa pagdili sa hilo sa iyang kaugalingong nasod ug bisan pa nagagama ug nagbaligya niini ngadto sa ubang mga nasod? Hain ang moralidad niini?” nangutana si Arif Jamal, usa ka agronomista ug eksperto sa pamatay sa dangan gikan sa Khartoum. Iyang gipakita ang mga letrato sa mga baril nga gimarkahan: “Wala marehistro aron gamiton”​—diha sa industriyal nga nasod nga gigikanan niini. Kini nakit-an diha sa reserbang lugar alang sa kahayopan sa Sudan. Sa duol mao ang mga kamada sa patayng mga mananap.

Usa ka datong nasod “tuigtuig namaligyag duolan sa 227 ka milyong kilo sa mga pamatay sa dangan nga gidili, giestriktohan o wala hatagig lisensiya alang sa lokal nga gamit,” mitaho ang The New York Times. Ang heptachlor, usa ka makakanser nga ig-agaw sa DDT, gidili nga gamiton diha sa pananom niadtong 1978. Apan ang kompaniya sa kemikal nga nag-imbento niana nagpadayon sa paggama niana.

Nakaplagan sa usa ka surbi sa HK nga kaylap nga mabatonan ang “makahilo kaayong mga pamatay sa dangan” diha sa labing menos sa 85 ka nagakaugmad nga mga nasod. Halos usa ka milyong tawo ang nag-antos sa grabeng pagkahilo matag tuig, ug tingali 20,000 ang nangamatay tungod sa mga kemikal.

Ang industriya sa tabako tingali mahimong matawag nga pananglitan sa makamatayng kahakog. Diha sa usa ka artikulo sa Scientific American nga nag-ulohang “Ang Globonhong Epidemiya sa Tabako” nag-ingon: “Ang sukod sa nalangkit-sa-tabako nga mga sakit ug mga kamatayon sa tibuok kalibotan dili mahimong ikaingon nga paghinobra.” Ang aberids nga edad sa nagsugod pa sa pagpanabako nagkaubos pa, ug ang gidaghanon sa mga babayeng tigtabako midaghan sa hilabihan. Ang gamhanang mga kompaniya sa tabako nga nakigkombuya sa malalangong mga tigpaanunsiyo malamposong nakabihag sa dakong baligyaan sa kabos nga mga nasod. Ang agi sa patay ug nangadaot-sa-sakit nga mga lawas nagpasad sa ilang dalan ngadto sa bahandi.a

Hinunoa, ikaingon nga dili tanang kompaniya walay pagtagad sa kaayohan sa nagakaugmad nga kanasoran. Adunay ubang mga kompaniya nga naningkamot sa pagpalakawg makataronganon ug responsableng negosyo diha sa nagakaugmad nga kanasoran. Pananglitan, usa ka kompaniya naghatag ug mga benepisyo sa pagretiro ug sa panglawas ug nagbayad sa mga trabahante niini ug tulo ka pilo sa gikinahanglang suweldo. Laing kompaniya adunay lig-ong baroganan labot sa tawhanong mga katungod ug nagkanselar ug daghang kontrata tungod sa mga pag-abuso.

Salingkapawng Pagbalik sa Naandan

Niadtong 1989 usa ka kasabotan sa HK ang gipirmahan sa Basel, Switzerland, sa pagkontrol sa kalihokan sa peligrosong basura taliwala sa mga nasod. Kini napakyas sa pagsulbad sa problema, ug ang New Scientist nagtaho sa ulahi nga tigom sa mao gihapon nga mga nasod, nga gihimo niadtong Marso 1994:

“Sa pagtubag sa masabtang kasuko sa nagakaugmad nga mga nasod, ang 65 ka nasod nga nakigbahin sa Kombensiyon sa Basel mihimog hinungdanong lakang sa dihang mihukom sila sa paglugway sa kombensiyon pinaagi sa pagdili sa pag-eksportar sa peligrosong basura gikan sa OECD [Organization for Economic Cooperation and Development] ngadto sa dili-OECD nga mga nasod.”

Apan ang ugmad nga mga nasod wala malipay niining kinaulahiang desisyon. Mipahayag ang New Scientist sa kabalaka niini: “Busa makapabalaka ang balita nga ang TB, Britanya, Alemanya ug Australia tanan karon naningkamot sa pagdaot sa desisyon. Ang mga dokumento nga nakalusot gikan sa gobyerno sa TB nagpadayag sa ‘hilom’ nga diplomatikong mga paningkamot niini sa ‘pagbag-o’ sa pagdili una pa kini mouyon nga aprobahan ang kombensiyon.”

Adlaw sa Pagpanudya sa Hakog

“Karon, kamong mga tawong sapian, panahon na sa inyong paghilak ug pagminatay tungod sa kagul-anan nga taliabot kaninyo!” nagpasidaan ang Bibliya sa Santiago 5:1. (The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Ang panudya moabot sa kamot sa usa nga makatul-id sa tanang butang: “Si Jehova nagabuhat ug mga butang nga matarong ug hudisyal nga mga paghukom alang sa tanan nga ginalimbongan.”​—Salmo 103:6.

Kadtong karon nagkinabuhi sa tumang kakabos makabatog kalipay, sa pagkahibalo nga sa dili madugay ang mga pulong sa Salmo 72:​12, 13 matuman: “Iyang luwason ang kabos nga nagpangayog tabang, ug ang usa nga sinakit ug ang bisan kinsa nga walay magtatabang. Siya maluoy sa usa nga timawa ug sa usa nga kabos, ug ang mga kalag sa mga kabos iyang pagaluwason.”

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

Makamatayng Basura nga Dili Mahanaw

“Nagkatumpitumpi ang Makamatayng Nukleyar nga Basura nga Walay Klarong Kasulbaran.” Maoy mabasa sa ulohan sa balita sa lindog sa siyensiya sa The New York Times niadtong miaging Marso. “Ang labing simpleng kapilian,” nagkanayon ang artikulo, “mao ang paglubong niini. Apan kana gisaway samtang nagdebate ang mga siyentipiko, ug gitun-an sa Pederal nga mga ahensiya, kon ang giplanong basurahan sa ilalom sa yuta sa Nevada basin sa ngadtongadto mobuto sa usa ka nukleyar nga pagbuto nga dala sa biya sa plutonium.”

Ang mga siyentipiko nagsugyot ug daghang plano aron kuhaan ug sobrang plutonium ang kalibotan, apan ang gastos, mga kontrobersiya, ug mga kahadlok naghimo sa plano nga wala na balebaleha. Ang usa ka ideya nga wala kaangayi sa kadaghanan mao ang paglubong niini sa ilalom sa dagat. Usa pa ka mas mahandurawon nga sugyot mao ang pagpabuto niini ngadto sa adlaw. Ang lain pang solusyon, paggamit ug mga reactor sa pagsunog niini. Apan kini gisalikway, sanglit mokabat ug “ginatos o libolibong katuigan” aron mahimo kini.

Si Dr. Makhijani sa Institute for Energy and Environmental Research miingon: “Ang matag maayong solusyon sa teknikal nga paagi adunay politikal nga mga kiliran nga makahahadlok, ug ang matag maayong solusyon sa politikal nga paagi daw dili husto sa teknikal nga paagi. Walay tawo ang adunay maayong pangatibuk-ang solusyon niini nga kagubot, apil na kita.”

Aron katagan-an ug koryente ang 60 ka milyong balay​—20 porsiento sa koryente sa nasod​—ang 107 ka reactor sa mga planta sa nukleyar nga koryente sa Tinipong Bansa nagpagawas ug 2,000 ka toneladang biya nga sugnod tuigtuig, ug sukad niadtong 1957 ang biya nga sugnod temporaryong gipundo diha sa nukleyar nga mga planta. Sa daghang dekada naghulat ang mga tawo sa walay kapuslanan sa kagamhanan sa pagpangitag paagi sa paglabay niini. Siyam ka presidente ang nakapangatungdanan na, ug 18 ka Kongreso ang nagtanyag ug mga plano ug nagtudlog kataposang petsa aron makabaton ug dapoganan ang radyoaktibong basura diha sa mga pasilidad sa ilalom sa yuta, apan ang kataposang desisyon labot sa makamatayng basura nga kinahanglang bantayan sa libolibong katuigan wala pa madesisyoni.

Sa kasukwahi, ang trilyontrilyong pagbuga sa mga hurno nga gipaandar ni Jehova nga Diyos sa halayong mga bituon sa uniberso dili hulga, ug ang usa nga iyang gipaandar sa atong adlaw nagpaposible sa kinabuhi sa yuta.

[Credit Line]

HINIUSANG KANASORAN/​IAEA

[Hulagway sa panid 7]

Gihugawan sa makahilong mga kemikal ang tubig nga gigamit alang sa pag-inom ug paglaba

[Hulagway sa panid 7]

Mga bata nagdula sa tunga sa peligroso o makamatayng basura