Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Pagpangawat sa Simbahan sa Britanya
“Ang mga dapit sa pagsimba wala na isipang sagrado kaayo,” nagtaho ang The Sunday Times sa London. Ang mga kandila, mga lingkoranan sa obispo, mga atril nga tumbaga, mga sudlanag bino sa edad medya, ug karaang mga benditahan gipangawat sa mga simbahan sa Inglaterra ug gibaligya ingong mga dayandayan sa tanaman. Kining ilegal nga negosyo maoy internasyonal, kawaton kining karaang mga butang kon may order. Usa ka binulokang bildong bintana nga nawala nakit-an sa restawran sa Tokyo. Ang tinuig nga alkansi sa mga simbahan mokantidad ug duolan sa $7 ka milyon. Karon gitaod na ang modernong mga gamit sa pagbantay ug nagsuhol ug mga kompaniya sa seguridad sa pagguwardiya sa lugar.
Daghang Aborsiyon sa Canada
Usa ka taas nga rekord nga 104,403 ka aborsiyon gihimo sa Canada sa 1993, nga maoy 2.3-porsientong pag-usbaw kay sa miaging tuig. Sumala sa The Toronto Star, “kana mokabat ug 26.9 ka aborsiyon sa matag 100 ka buhing gipanganak.” Nganong may pag-usbaw? Samtang kini gipasangil sa pipila sa pagdaghan sa pribadong mga klinika nga naghimog aborsiyon sa nasod, ang mga opisyal sa Planned Parenthood Federation sa Canada nagpunting sa kapit-os sa panalapi ingong “ang numero unong hinungdan sa paghulog sa gisabak.” Si Anna Desilets, ehekutibong direktor sa Alliance for Life, usa ka pundok nga dapig-sa-kinabuhi, nagtuo nga ang “dali nga paghimo sa aborsiyon moagak sa mga tawo sa paggamit niini ingong pagkontrol sa pagpanganak, sa kadaot sa mga tigbayad ug buhis.”
Mga Batang Adunay AIDS
Ang gidaghanon sa mga bata sa Venezuela nga adunay AIDS miusbaw sa makahahadlok nga gikusgon, nagtaho ang El Universal sa Caracas. “Sa miagi mga duha ug unom ka bata ang gitaho kada tuig nga adunay AIDS,” nag-ingon ang usa ka eksperto, “apan karon kita adunay duha ngadto sa unom ka kaso kada semana.” Ang porsentahi sa natakdang mga babaye, kinsa sa baylo nagpasa sa virus ngadto sa ilang mga masuso, nagkadaghan kada adlaw. “Importante nga hinumdoman,” mihinapos ang taho sa mantalaan, “nga ang kaihapan nga gidumala sa Ministri sa Panglawas nagpabanaag lamang sa gamayng bahin niini.”
Nagkadaghan ang Mapintas nga mga Babaye
“Ang mga babaye mas kanunay nang nalangkit sa kapintasan kay sa miagi,” miadmiter si Tom Gabor nga kriminologo sa University of Ottawa. “Ang kapintasan,” nagtaho ang mantalaang The Globe and Mail, “dugang ug dugang gihimo sa mga babaye nga nanguna, inay kay sa ikaduhang papel lamang. Dili sila mga luyoluyo sa usa ka lalaking daotan nga utokan.” Ang mga sumbong sa mapintas nga krimen batok sa hamtong nga mga babaye miuswag gikan sa 6,370 sa 1983 ngadto sa 14,706 sa 1993. Apan, ang kadaghanan sa mapintas nga mga krimen gihimo gihapon sa mga lalaki. Sumala sa Globe, “sa 1993, 88.6 porsiento sa mga hamtong ug 76.3 porsiento sa mga batan-ong gisumbong tungod sa mapintas nga krimen maoy mga lalaki.”
Mga Pari ug Kaminyoon
Ang mantalaan sa Australia nga The Sydney Morning Herald nagtaho nga ang nagtubong gidaghanon sa impluwensiyadong mga Katoliko nangatarongan nga ang “pagtapos sa pinugos nga pagkadili-makaminyo sa pari makasanta sa pagkawala sa mga pari.” Ang pagkadili-makaminyo gilantaw ingong dakog babag sa batan-ong mga lalaki sa pagsulod sa pagkapari. Nagpasiugda sa problema, ang Herald naghatag ug pipila ka makapakurat nga gidaghanon. Ang pangunang sentro nga bansayanan sa mga pari sa New South Wales may aberids nga kinatas-ang 60 ka entrante sa usa ka tuig gikan sa 1955 ngadto sa 1965. Apan ang katumbas nga gidaghanon tali sa 1988 ug 1994 maoy siyam ka entrante lamang sa usa ka tuig. Ang deputado nga direktor sa laing bansayanan sa mga pari nga kolehiyo sa Sydney nag-ingon nga, sa iyang hunahuna, ang pagtugot sa mga klero nga magminyo tingalig mao ang “dali” nga solusyon apan dili ang taas ug abot nga sulbad sa grabeng kakulangan ug mga pari sa Australia.
“Mapailobong mga Mamumuno”
Ang Hiniusang Kanasoran naningkamot nga makapatunghag $75 ka milyones aron sugdan ang pagkuha sa gibanabanang 110 ka milyong mga mina sa yuta sa 64 ka nasod, nagtaho ang International Herald Tribune. Mokantidad lamang ug $3 ang paggamag antipersonnel (AP) nga mina nga ingon ka dako sa usa ka pakete sa sigarilyo. Apan ang pagpangita ug pagkuha sa mina diha sa yuta mokantidad ug mga $300 ug $1,000. Ang pagkuha sa mga mina mabalda sa laing suliran. Miingon ang tigpamaba sa Hiniusang Kanasoran: “Matag tuig 2 ka milyong bag-ong AP nga mina ang gipahimutang dugang pa niadtong kapin sa 100 ka milyong napahimutang na.” Ang mga eksperto miuyon nga mokabat kinig daghang dekada sa paghinlo sa kalibotan nianang gihubit sa usa ka heneral sa Cambodia ingong “mapailobong mga mamumuno nga dili gayod mosipyat.”
Mga Paghikog sa Taytayan
Kapin sa usa ka libong tawo ang naghikog pinaagi sa paglukso sa iladong Golden Gate Bridge sa San Francisco sukad nga gibuksan kini niadtong 1937. “Ang paghikog pinaagi sa paglukso sa Golden Gate Bridge adunay pagkaromantiko, usa ka lamat. Maanindot kaayo didto. Adunay partikular nga pantasiyang nalangkit,” nag-ingon ang eksperto sa paghikog nga si Richard Seiden. Diyutay lamang sa mga milukso ang nabuhi sa pag-asoy sa sugilanon, nga dili ikatingala sanglit sila mahagsa sa tubig sa 120 kilometros por ora ug sagad mabusdik ang mga bahin sa lawas sa sulod. Usa ka pagtuon sa 500 ka tawo nga naaghat sa dili paglukso miingon nga walay 5 porsiento naghikog ra sa ulahi.
Mga Kamatayon nga Nalangkit sa Trapiko
Uban sa 26 ka kamatayon sa matag 100,000 ka molupyo, ang Argentina karon nanguna sa kalibotan sa gidaghanon sa nalangkit sa trapiko nga mga kamatayon, sumala sa mantalaang Clarín sa Argentina. Niadtong 1993 dihay 8,116 sa ingon niana nga mga kamatayon sa nasod. Ang gidaghanon misaka sa 9,120 sa 1994. Apan sulod sa unang unom ka bulan sa 1995, dihay kapin na sa 5,000 ka kamatayong nalangkit sa trapiko. Sa 1994 duolan sa 25 porsiento sa mga biktima maoy mga maglalakaw. Sa probinsiya lamang sa Buenos Aires, ang nangamatay sa aksidente sa trapiko misaka sa 79 porsiento. Usa ka dakong porsentahi sa mga aksidente maoy tungod sa kapakyasan sa mga drayber sa pagkalkulo ug maayo sa dihang moagi sa ubang mga sakyanan.
Kabataan Nanigarilyo
Usa ka 1993/94 nga taho nagpakita nga nagkadaghan ang kabataang nagtabako sa Britanya. Ang gidaghanon sa mga hinabako nga 11 ngadto sa 15 anyos ang edad misaka gikan sa 10 ngadto sa 12 porsiento. Kini nga pagsaka midoble sa gidahom sa mga opisyales sa panglawas sa gobyerno sa 1994, nag-ingon ang mantalaang Independent. Bisag may pagkunhod sa pagtabako sa mga hamtong, mga 29 porsiento sa mga lalaki sa Britanya ug 27 porsiento sa mga babaye ang nagtabako gihapon. “Ang mas dakong pagkunhod sa pagtabako sa mga hamtong tingali gikinahanglan sa dili pa maapektohan ug dako ang mga tinamdan sa mga tin-edyer,” mihinapos ang taho.
Hinlong Baba Alang sa mga Tigulang
“Ang hinlong baba mahimong usa ka butang nga nalangkit ang kinabuhi ug kamatayon sa mga tigulang,” nag-ingon ang Asahi Evening News. Ang mga siyentipikong Hapones mihinapos nga ang “mga tigulang makapakunhod sa risgo sa pulmoniya pinaagi sa pagsepilyo lamang sa ilang mga ngipon.” Sa pagtuon sa 46 ka tigulang, usa ka grupo sa 21 gisepilyohan ug maayo sa mga nars ang ilang mga ngipon kada adlaw inighuman ug paniudto. Gipasusi usab sa dentista ang ilang ngipon duha o tulo ka beses sa usa ka semana. Human sa tulo ka bulan nakaplagan nga ang 21 namenosan ug ubos sa napulo ka adlaw nga hilanat kay sa 25 nga wala mosunod sa rotina. Ang mas maayong panglawas giangkon nga maoy tungod sa pagkawalay bakterya sa baba. Usa ka miaging pagtuon mihinapos nga ang “laway o mga kiki nga aksidenteng mahingos ngadto sa mga baga sagad mopahinabog pulmoniya,” nag-ingon ang mantalaan.
Baligya nga Imortalidad?
“Sa $35, Imortalidad Maangkon Nimo,” matod pa sa Register-Guard sa Eugene, Oregon, T.B.A. Ang mikrobiyologo nga si James Bicknell nagtanyag sa pagtipig sa imong DNA aron nga, sama sa pagkapadayag niini sa mantalaan, “sa mga umaabot nga siglo, usa ka mahigugmaong kaliwat ang makagamit sa biyolohikal nga impormasyon diha sa DNA aron himoan ka ug kopya.” Namaligya si Dr. Bicknell ug DNA kit nga adunay duha ka pirasong esterilisadong gasa ug usa ka gamay nga sudlanan sa likido. “Ibagnos ang gasa sa sulod sa imong mga aping,” matod niya, “ituslob ang gasa sa likido, ug ipadala kini kanako.” Dayon kuhaon niya ang DNA gikan sa mga selula nga namilit sa gasa ug ibutang ang DNA diha sa usa ka papel nga pangsala. Unya tagoan ang papel diha sa tubo sa usa ka gamayng aluminum nga kahon nga nakulitan sa imong ngalan aron ikadispley nimo kon buot nimo. Nag-ingon ang Guard: “Siya mihinapos nga magtago ang mga tawo ug mga abo sa namatay, mga pungpong sa buhok ug mga pinutol nga kuko. Ang kahon sa DNA maoy usa ka butang nga ikabilin sa imong mga apo.”
Gisaway ang Terapiya sa Gene
Dako ang mga gidahom sa miaging unom ka tuig sa dihang gisugdan ang gene therapy diha sa tawo. Ang mga siyentipiko naglaom, nga sa ulahi, matambalan ang dala-sa-pagkatawong henetikong mga sakit pinaagi sa pag-indeksiyon sa pangtul-id nga mga gene diha sa ilang mga pasyente. Naglaom usab sila sa pag-indeksiyon sa henetikong sangkap nga magpahimo sa makadaot nga mga selula, sama sa mga selula sa kanser, sa paglaglag sa kaugalingon. Apan, human sa dakong kadasig sa pagpanukiduki, ang terapiya gisaway. Nag-ingon ang International Herald Tribune: “Sa tanang kadasig, wala pa gayoy napatik nga taho bahin sa usa ka pasyente nga natabangan sa gene therapy.” Nahadlok ang pangunang mga siyentipiko nga ang panukiduki gidalidali pag-ayo sa pagduso tungod sa komersiyal ug personal nga mga interes, imbes sa kabalaka alang sa mga pasyente. Usa ka problema mao nga ang mga selula nga gitambalan pinaagig gene therapy mahimong atakehon ug laglagon sa sistema sa imyunidad sa lawas, nga maglantaw niini nga dili bahin sa lawas.