Hain ang Nasod nga Walay Krimen?

Ang paglubong kaniya maoy usa sa kinadak-an nga nakita sa Moscow sa daghang tuig. Libolibong tawo ang naglinya sa kadalanan aron pagpadayag sa ilang kataposang pagtahod sa batan-ong Ruso kansang kinabuhi kalit nga gihunos niadtong Marso 1, 1995, pinaagi sa mga bala sa mga malipotong tigpatay. Nga gipusil hangtod namatay halos diha sa iyang hagdan, si Vladislav Listyev, nga giilang manunulat ug balita sa tuig sa 1994, maoy usa ka popular kaayong personalidad sa telebisyon.

WALAY tulo ka semana human niadto, sa Marso 20, ang sistema sa subwey sa Tokyo diha sa kasagaran nga puliking takna niini sayo sa buntag sa dihang kini giatake sa makahilong gas. Ubay-ubayng tawo ang namatay; daghan pa ang grabeng nadaot.

Unya sa Abril 19, ang Oklahoma City nahimong sentro sa mga tumatan-aw sa telebisyon sa tibuok kalibotan. Sila nalisang nga nagtan-aw samtang ang mga tigtabang naghulbot sa gusbat nga mga lawas gikan sa kagun-oban sa usa ka pederal nga tinukod nga bag-o pang naguba tungod sa bomba sa usa ka terorista. Ang namatay maoy 168.

Sa ulahing bahin sa Hunyo niining tuiga, ang laing ingon nianang pag-atake, duol sa Dhahran, Saudi Arabia, nagpatay sa 19 ka Amerikano ug nagsamad sa mga 400.

Kining upat ka hitabo naghulagway nga ang krimen may bag-ong mga dagway. Ang “normal” nga krimen mausbawong gidugangan ug mapintasong mga buhat sa terorismo. Ug ang tanang upat ka hitabo​—matag usa sa linaing paagi niini​—nagpakita nga nahimong huyang kaayo ang tanan sa kriminal nga pag-atake. Kon kaha anaa ka sa balay, sa trabahoan, o sa dalan, ang krimen makaabot kanimo aron mahimo kang usa sa mga biktima niini. Sa pagkatinuod, ang usa ka Britanikong surbi nagpadayag nga halos tres-kuwarto sa mga Britaniko naghunahuna nga mas lagmit silang mabiktima sa krimen karon kay sa napulo ka tuig kanhi. Ang kahimtang sa dapit nga imong gipuy-an basin pareho.

Ang mga lungsoranon nga masinundanon sa balaod nangandoy sa usa ka kagamhanan nga dili lamang kay mokontrolar sa krimen. Buot nila ang usa ka kagamhanan nga aktuwal nga magwagtang niini. Ug bisan pag ang di-absolutong mga sukod sa krimen tingali magpaila nga ang pipila ka kagamhanan mas epektibo sa pagsanta sa krimen kay sa uban, ang katibuk-ang hulagway nagpakita nga ang tawhanong kagamhanan nagakapildi sa pakigbisog niini batok sa krimen. Bisan pa, dili kay di-realistiko o mithianon ang pagtuo nga ang kagamhanan sa dili madugay magwagtang sa krimen. Apan unsang kagamhanana? Ug kanus-a?

[Kahon/Mapa sa panid 4, 5]

USA KA KALIBOTAN NGA PUNOG KRIMEN

UROPA: Usa ka Italyanhong libro (“Ang Kahigayonan ug ang Kawatan”) miingon nga sa usa ka mubong yugto, ang gidaghanon sa mga krimen batok sa propiedad sa Italya “nakaabot sa kinatas-ang mga ihap nga kaniadto giisip nga imposible.” Ang Ukraine, usa ka republika sa kanhing Unyon Sobyet, mitahog 490 ka krimen matag 100,000 nga populasyon sa 1985 ug 922 pagka-1992. Ang gidaghanon nagpadayon sa pagtubo. Dili katingad-ang ang usa ka Rusyanhong mantalaan (“Mga Argumento ug mga Kamatuoran”) misulat: “Kita nangandoy nga magkinabuhi​—nga magpabiling buhi—​nga makalabang-buhi niining makahahadlok nga yugto sa panahon . . . kahadlok nga mosakayg tren​—mahimong madiskaril o gub-on kini; kahadlok nga mosakayg ayroplano​—subsob ang mga pagtulis sa ayroplano o ang ayroplano mahimong mahagsa; kahadlok nga mosakay sa tren sa ilalom sa yuta​—tungod sa mga panagbangga o mga pagbuto; kahadlok nga molakaw sa kadalanan​—mahimong masakpan ka sa pinusilay o tulison, lugoson, bunalan, o patyon; kahadlok nga mosakay sa kotse​—kini mahimong silaban, pabuthon, o kawaton; kahadlok nga mosulod sa mga agianan sa apartment, sa mga restawran, o sa mga tindahan​—ikaw mahimong maangol o mapatay diha sa bisan hain kanila.” Ang Hungarianhong magasing HVG nagtandi sa usa ka siyudad nga sanag ang adlaw sa Hungaria ngadto sa “hedkuwarter sa Mafia,” nga miingon nga sa miaging tulo ka tuig, kini nahimong “puntong sugdanan sa matag bag-ong matang sa krimen . . . Ang katay nga reaksiyon sa kahadlok nagdako samtang makita sa mga tawo nga ang kapolisan dili andam nga makigbugno sa mga Mafia.”

APRIKA: Ang Daily Times sa Nigeria mitaho nga ang “mga institusyon sa taas nga edukasyon” sa usa ka nasod sa Kasadpang Aprika nakaagom ug “sunodsunod nga kalisang, nga gipahinabo sa mga membro sa sekretong mga kulto: halos sa punto nga gihunong ang pagpangagpas sa bisan unsang makahuloganong akademikanhong pagbansay.” Nagpadayon kini: “Ang sunodsunod nga hitabo nagakakaylap, nga giubanan sa kapildihan sa mga kinabuhi ug mga propiedad.” Ug bahin sa laing nasod sa Aprika, ang The Star sa Habagatang Aprika mitaho: “Adunay duha ka matang sa kapintasan: sulod-komunidad nga panag-away, ug ordinaryong kriminal nga kapintasan. Ang una mikunhod pag-ayo, ang ikaduha misulbong.”

OCEANIA: Ang Institute of Criminology sa Australia nagbanabana nga ang krimen didto mokostar ug “labing menos $27 bilyon matag tuig, o halos $1600 alang sa matag lalaki, babaye ug bata.” Kini maoy “mga 7.2 porsiyento sa gross domestic product.”

KAYUTAAN SA AMERIKA: Ang The Globe and Mail sa Canada mitaho sa usa ka pagtubo sa mapintasong krimen sa Canada sa bag-o pa nga yugto sa 12 ka sunodsunod nga katuigan, nga ang tanan “bahin sa kiling nga nakapatunghag 50-porsiyentong pagtubo sa kapintasan sa miaging dekada.” Kasamtangan, ang El Tiempo sa Colombia mitaho nga sa Colombia, 1,714 ka pangidnap ang nahitabo sa usa ka bag-o pang tuig, “usa ka numero nga labaw sa doble sa tanang pangidnap nga natala sa ubang bahin sa kalibotan sulod sa samang yugto.” Sumala sa Departamento sa Hustisya sa Mexico, usa ka seksuwal nga krimen nahimo diha sa iyang kaulohan matag upat ka oras sa usa ka bag-o pang tuig. Usa ka babayeng tigpamaba mipunting nga ang ika-20ng siglo gitiman-an sa pag-us-os sa bili sa mga indibiduwal. “Nagpuyo kita sa usa ka kaliwatan nga mogamit ug produkto ug dayon ilabay kini,” siya mihinapos.

TIBUOK-KALIBOTAN: Ang librong The United Nations and Crime Prevention nagmatikod “sa mapinadayonong pag-usbaw sa tibuok kalibotan sa kriminal nga buhat sa katuigang 1970 ug 1980.” Nag-ingon kini: “Ang gidaghanon sa natala nga mga krimen miusbaw gikan sa mga 330 milyon sa 1975 ngadto sa halos 400 milyon sa 1980 ug gibanabana nga nakaabot ug tunga sa bilyon sa 1990.”

[Picture Credit Line]

Mapa ug globo: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.

[Picture Credit Line sa panid 3]

Yuta sa panid 3, 6, ug 9: Letrato sa NASA