Pagpaniid sa Kalibotan

Tabako ug mga Trabaho

“Ang mga kunhod sa pagpanggasto diha sa mga produkto sa tabako magpadaghan sa trabaho” diha sa pipila ka dapit sa Tinipong Bansa, matod sa usa ka taho sa The Journal of the American Medical Association. Ang mga pagbanabana sa kompiyuter gigamit aron ipakita kon sa unsang paagi ang salapi nga sa nangagi gigasto sa tabako mahimong gastohon sa ubang mga butang, nga may paninugdang uswag sa mga trabaho sa tibuok nasod. Ang taho nag-ingon usab nga ang mga rehiyon nga nagtanom ug tabako dili kawad-an ug sama ka daghang trabaho sumala sa mga banabana sa industriya sa tabako. “Ang pangunang kabalaka bahin sa tabako angayng mao ang pagkadako sa pagdaot niini sa kahimsog ug dili ang epekto niini sa panarbaho,” nag-ingon ang taho. Ang American Medical Association miawhag usab sa mga tigpamuhonan sa stock market nga ibaligya ang ilang mga aksiyones sa 13 ka kompaniya sa tabako, sumala sa Los Angeles Times. Si Scott Ballin, sa American Heart Association, miingon: “Angay nga dili nato suportahan ang mga kompaniya nga nagpadayon sa pagpamaligyag sakit ug kamatayon niining nasora ug sa gawas sa nasod.”

Kinatas-ang mga Tinukod sa Kalibotan

Sa unang higayon sa kapin sa siglo, ang kinatas-ang tinukod sa kalibotan dili makaplagan sa Tinipong Bansa. Ang Konseho sa Tag-as nga mga Tinukod ug Puy-anan sa Siyudad, ang internasyonal nga maghuhukom sa mga tag-as nga tinukod, nagganti sa maong dungog ngadto sa Petronas Twin Towers sa Kuala Lumpur, Malaysia. Ang nangaging maghuhupot sa rekord, ang Sears Tower sa Chicago, mao gihapon ang kinatas-an kon iapil ang mga torre sa telebisyon niini. Ugaling, gihukom sa konseho nga ang maong mga torre dili tinuod nga bahin sa arkitektura sa tinukod. Ang pagpanukod ug tag-as nga mga tinukod sa lainlaing mga nasod sa Asia giisip sa mga tigpaluyo ingong usa ka simbolo sa katingalahang pag-usbaw sa ekonomiya sa maong dapit. Sa pagkatinuod, ang Petronas Twin Towers ngadtongadto mawad-an sa ilang madungganong titulo nga moadto sa World Financial Center, nga gitakdang matapos sa Shanghai, Tsina, sa kataposan sa dekada.

Pagluwas sa Langgam sa Dagat?

Sa dihang mahitabo ang usa ka dakong pagkayabo sa krudo sa dagat nga duol sa mamala, ang epekto diha sa ihalas nga kahayopan mahimong makatalagmanon. Usahay ang mga organisasyon​—nga daghan gipalihok sa boluntaryong mga trabahante​—molihok gilayon sa pagbuhat sa ilang maarangan. Usa sa unang mga priyoridad mao ang paghinlo sa naputos-sa-krudong mga langgam sa dagat. Apan unsa ka epektibo ug malungtaron ang maong aksiyon? Ang panukiduki karon nagpaila nga sa linibo nga gihinloan ug giuli sa ilang puy-anan, kadaghanan mamatay sulod sa napulo ka adlaw. Ngano? Gawas sa kakurat sa pagkupot sa tawo, ang mga langgam nakakaon ug diyutayng krudo sa dihang naningkamot sa pagtusiktusik sa ilang balhibo aron mahuping, ug kini sa ngadtongadto magpatay kanila. Aron mapukgo kini, ang mga langgam nga gihinloan sa Britanya ginapakaon ug sinagol nga kaolin, uling, ug glucose sa paninguha nga makuhaan sila sa mga hilo. Bisan pa niana, diyutay ra kaayong langgam ang mabuhig taastaas aron makasanay, ug ang paghinlo kinahanglang isipon nga “hapawhapaw nga kalihokan,” mihinapos ang usa ka ekologo nga gikutlo sa The Sunday Times sa London.

Tipo-C nga Hepatitis ug Dugo

Usa ka taho sa French National Network of Public Health mihinapos nga “tali sa 500,000 ug 600,000 ka tawo sa Pransiya ang natakboyan sa hepatitis-C nga virus.” Sumala sa mantalaan sa Paris nga Le Monde, 60 porsiyento sa mga impeksiyon sa tipo-C nga hepatitis nga virus maoy tungod sa mga abono sa dugo o paggamit ug droga agi sa ugat. Dugang pa, ang pipila ka tawo natakboyan panahon sa pagpatambal tungod sa dili-tukmang pagkaesterilisar nga himan. Ang tipo-C nga hepatitis mahimong motultol sa cirrhosis o kanser sa atay.

Inighunong Nimo sa Pagtabako

Sulod sa 20 minutos human mohunong pagtabako ang usa ka tawo, ang lawas mosugod pagkaayo. Ang Reader’s Digest mipatik sa mosunod nga talaan sa maayong mga kausaban nga mahitabo sa tinong mga panahon sa paghunong sa hinabako. Kawhaan ka minutos: Presyon sa dugo ug pitik sa pulso mous-os ngadto sa pagkanormal; temperatura sa mga kamot ug mga tiil motaas ngadto sa pagkanormal. Walo ka oras: Sukod sa karbon monoksido diha sa dugo mous-os ngadto sa pagkanormal; sukod sa oksiheno diha sa dugo motaas ngadto sa pagkanormal. Kawhaag-upat ka oras: Posibilidad sa atake sa kasingkasing mous-os. Kap-atag-walo ka oras: Mga tumoy sa nerbiyos mosugod na usab pagtubo; mousbaw ang katakos sa panlami ug pagpanimaho; mas masayon ang paglakaw. Duha ka semana ngadto tulo ka bulan: Mouswag ang sirkulasyon; ang obra sa baga mouswag ug abot sa 30 porsiyento. Usa ngadto siyam ka bulan: Ang pag-ubo, pagkapuot sa sinus, kalapoy, ug pagkutas mous-os; motubo na usab ang mga buhokbuhok sa baga. Usa ka tuig: Risgo sa pagkadaot sa mga arteriya sa kasingkasing maoy katunga kay sa iya sa hinabako.

Sekso ug Kapintasan nga Gikan sa Librarya

Ang pipila ka librarya sa Connecticut, T.B.A., motugot sa mga bata sa paghulam sa mga pelikula nga naghulagway sa buhat sa gugma ug sa tatawng kapintasan, sumala sa The Advocate, sa Stamford, Connecticut. Usahay, ang mga bata libreng makagamit sa mga kompiyuter sa librarya nga konektado sa Internet. Kini nagpatunghag dugang nga mga pangutana kon unsang materyala ang mabatonan sa mga bata. Daghang ginikanan ang nagpahayag ug kakurat, apan ang opisyales sa librarya nagbaton sa punto de bista nga ang mga ginikanan lamang ang dunay katungod ug responsabilidad sa pagbantay kon unsay gikuha sa ilang mga anak gikan sa librarya. “Lisod kini nga kahimtang,” mikomento ang libraryan nga si Renee Pease, nga mipahayag nga “daghang tinumotumong mga basahon mahimong dili angay sa mga bata.”

Pag-abis sa Kinatawo sa Babaye

Usa ka batan-ong Aprikana nga nakadawat ug panalipod sa Tinipong Bansa nakadanig bag-ong pagtagad sa pag-abis sa kinatawo sa babaye, nagtaho ang The New York Times. Ang babaye miingon nga iyang gilayasan ang pag-abis ingong usa ka kondisyon sa usa ka pinugos nga kaminyoon. Sa daghang nasod sa Aprika, ang mga bahin sa kinatawo sa usa ka babaye ginaabis, sa pagkabata pa o ingong pagsulod sa pagkadalaga. Kini sagad nga ginahimo nga walay anestesya o mga panagang alang sa kahinlo. Gawas sa emosyonal nga kadaot, ang mga resulta mahimong impeksiyon kaha, pagdugo, pagkadili-makaanak, ug kamatayon. (Tan-awa ang Abril 8, 1993, isyu sa Pagmata!, mga panid 20-4.) Sumala sa mantalaan, gibanabanang gikan sa 80 milyon ngadto 115 milyong babaye ang gipaagom sa maong kostumbre. Gihimo na ang aksiyon aron himoon kining ilegal sa Tinipong Bansa.

Pagsubay sa Agi sa mga Putyukan

Ang kinagamyang mga radar antenna sa kalibotan, nga 16 milimetros lamang ang kataas, gipatapot sa mga bukobuko sa pipila ka Britanikong mga putyukan. Ang mga antenna maoy mga himan nga makasubay sa agi sa mga putyukan. Gilaomang ang eksperimento motultol sa paggamag gagmay pang mga antenna, nga sa ngadtongadto ikapatapot sa Aprikanhong mga langawng tsetse sa pagsubay sa mga paagi sa paglupad sa mga insekto. Kini makapauswag sa pagpukgo sa sleeping sickness nga ginapasa sa maong mga langaw. Dili na kinahanglan ang mga baterya aron moobra ang mga antenna, kay sila adunay katakos sa pagdawat sa tanang enerhiya nga ilang gikinahanglan gikan sa nagaabot nga mga signal sa pagsubay. Ingong dugang nga benepisyo, gilaoman sa mga siyentipiko nga modako ang ilang kahibalo bahin sa mga batasan sa mga putyukan, nga nagapanglantaw sa pagkaplag nga mas epektibo sa mga balay sa putyukan.

TV Gilangkit sa Patol

Ang pagsulod sa satelayt TV sa India, nga motugot sa pagtan-aw sulod sa 24 ka oras sa usa ka adlaw, misangpot sa pagdaghan sa mga suliran sa utok sa mga bata. Kining pangangkon gihimo sa pangunang mga neurologo sa All India Neurology Update​—1996 nga komperensiya. Ang pangulo sa departamento sa neurolohiya sa Amritsar Medical College, si Dr. Ashok Uppal, miingon: “Ang mga bata karon magyampungad sa pagtan-aw ug telebisyon sa daghang oras, nga mosangpot sa pag-usbaw sa gitawag sa mga neurologo nga ‘photo-stimulus sensitive epilepsy’ o patol nga gipahinabo sa telebisyon.” Si Dr. Uppal nagtambag sa mga ginikanan nga kutohan ang pagtan-aw sa telebisyon sa ilang mga anak o papahulayon sila nga panapanahon sa tagdugay nga mga pagtan-aw.

Mamumuno Nailhan

Bisan pag diyutay rang Mexicanong kababayen-an ang motabako, daghan nga kapin sa edad nga 40 nag-antos sa mga sakit sa baga nga kasagarang gilangkit sa pagtabako, nagtaho ang pulyetong Health InterAmerica. Ang hinungdan? “Pagluto pinaagi sa mga sug-ang,” ang mga tigdukiduki nag-ingon karong bag-o pa. Sumala ni Peter Paré, usa ka propesor sa medisina, ang suliran wala kaayo matagad tungod kay “ang aso sa sugnod nga kahoy sagad wala ilha nga dakong risgo sa panglawas. Ang kamatayon kasagarang gidayagnos nga paghunong sa pitik sa kasingkasing, sa dihang ang tinuod nga tinubdan sa suliran mao ang sobrang pagkaladlad sa aso sa sugnod nga kahoy.” Ang World Health Organization nagbanabanang 400 milyong tawo sa tibuok kalibotan nameligro, kadaghanan mga babayeng taga-banika nga nagagamit ug mga sug-ang diha sa gagmayng mga tinukod nga dili maayog bentilasyon. Ang mga panghaw sa tinukod makatabang, apan sumala ni Dr. Paré, “ang labing dakong hagit mao ang pagkombinsir sa mga tawo sa pag-usob sa paagi nga sila nagkinabuhi sa kasiglohan.”