Pagkamatinugoton—Gikan sa Usa ka Paghingapin Ngadto sa Lain
ANG maanindot nga talan-awon sa Walog sa Kashmir nagtukbil sa ika-16-nga-siglong pilosopo sa pag-ingon: “Kon adunay paraiso sa bisan unsang dapit, kini ania dinhi!” Tin-aw, siya walay ideya sa kon unsay mahitabo sa ulahi nianang bahina sa kalibotan. Sulod sa miaging lima ka tuig, labing menos 20,000 ka tawo ang nangamatay didto gumikan sa panaggubatay tali sa mga gerilya ug Indianhong Kasundalohan. Ang mantalaang Aleman nga Süddeutsche Zeitung karon naghubit sa rehiyon ingong usa ka “walog sa mga luha.” Ang Walog sa Kashmir nakahatag ug yano apan hinungdanong leksiyon: Ang pagkadili-matinugoton magdaot sa lagmit usa ka paraiso.
Unsay ipasabot sa pagkamatinugoton? Sumala sa Collins Cobuild English Language Dictionary, “kon ikaw matinugoton, imong tugotan ang ubang mga tawo nga makabaton ug ilang kaugalingong mga tinamdan o mga pagtulon-an, o mogawi sa usa ka partikular nga paagi, bisan kon ikaw dili moangay o mouyon.” Pagkamaayong hiyas nga ipakita! Sa pagkatinuod mobati kitag kahayahay uban sa mga tawong motahod sa atong mga pagtulon-an ug mga tinamdan, bisan kon kini lahi sa ilaha.
Gikan sa Pagkamatinugoton Ngadto sa Pagkapig-ot ug Hunahuna
Ang kaatbang sa pagkamatinugoton mao ang pagkadili-matinugoton, nga may ubay-ubayng matang sa gibug-aton. Ang pagkadili-matinugoton mahimong magsugod sa kahiktin-ug-pangisip nga dili pag-angay sa pamatasan sa uban o sa paagi sa pagbuhat sa mga butang. Ang pagkahiktin-ug-pangisip magtuok sa kalipay sa kinabuhi ug magtak-op sa hunahuna sa usa ngadto sa bag-ong mga ideya.
Pananglitan, ang usa ka estrikto kaayong tawo mahimong dili makaangay sa pagkalihokan sa usa ka bata. Ang usa ka batan-on tingalig laayan sa mapalandongong mga paagi sa usa nga mas edaran kay kaniya. Hangyoa ang usa ka mapanagan-ong tawo nga makig-uban ug trabaho sa usa nga mapamasinon, ug sila parehong maglagot. Nganong dili makaangay, laayan, ug maglagot? Sanglit, sa matag kahimtang, ang usa nalisdan sa pagtugot sa mga tinamdan o pamatasan sa uban.
Sa dihang maugmad ang pagkadili-matinugoton, ang pagkahiktin-ug-pangisip mahimong modako ngadto sa pagkamapihigon, nga maoy pagkontra sa usa ka grupo, rasa, o relihiyon. Ang mas grabe kay sa pagkamapihigon mao ang pagkapig-ot ug hunahuna, nga ikapakita mismo sa mapintas nga pagdumot. Ang sangpotanan maoy kaalaotan ug pag-ula ug dugo. Palandonga kon unsay ipahinabo sa pagkadili-matinugoton sa panahon sa mga Krusada! Bisan karon, ang pagkadili-matinugoton maoy hinungdan sa mga panag-away sa Bosnia, Rwanda, ug sa Tungang Sidlakan.
Ang pagkamatinugoton nagkinahanglan ug pagkatimbang, ug ang paghupot ug hustong pagkatimbang dili sayon. Kita sama sa pendulo sa usa ka relo, nga naglabyog gikan sa usa ka kiliran ngadto sa lain. Usahay, ipakita nato ang diyutay ra kaayong pagkamatinugoton; usahay, sobra kaayo.
Gikan sa Pagkamatinugoton Ngadto sa Imoralidad
Posible ba nga mahimong sobra ka matinugoton? Si Senador Dan Coats sa T.B., nga namulong sa 1993, naghubit “sa usa ka panaglalisay sa kahulogan ug pagbatasan sa pagkamatinugoton.” Unsay iyang gipasabot? Ang senador nagmulo nga tungod sa pagkamatinugoton, ang pipila “nagsalikway sa pagtulon-an sa moral nga kamatuoran—sa maayo ug daotan, sa husto ug sayop.” Ang maong mga tawo mibati nga ang katilingban walay katungod sa paghukom kon unsa ang maayo ug daotang pamatasan.
Niadtong 1990, ang politiko sa Britanya nga si Lord Hailsham misulat nga “ang labing makamatay nga kaaway sa moralidad dili ang ateyismo, agnostisismo, materyalismo, kadalo ni ang bisan unsang ubang gidawat nga mga hinungdan. Ang matuod nga kaaway sa moralidad mao ang nihilismo, nga sa literal mao ang pagkawalay-gituohan.” Dayag, kon kita walay gituohan, kita walay mga sukdanan sa maayong pamatasan ug ang tanang butang mahimong katugotan. Apan husto ba nga tugotan ang tanang matang sa panggawi?
Usa ka prinsipal sa hayskul sa Denmark naghunahuna nga dili. Siya misulat ug usa ka artikulo sa mantalaan sayo sa katuigang 1970, nga nagreklamo bahin sa mga pahibalo diha sa prensa sa pornograpikong mga salida nga nagpakita sa seksuwal nga pakighilawas tali sa mga hayop ug mga tawo. Kini nga mga pahibalo gitugotan tungod sa “pagkamatinugoton” sa Denmark.
Sa tin-aw, ang mga problema motungha gumikan sa pagpakitag diyutay kaayong pagkamatinugoton apan gumikan usab sa pagpakita ug sobrang pagkamatinugoton. Nganong lisod likayan ang mga paghingapin ug magpabilin sa hustong pagkatimbang? Palihog basaha ang sunod nga artikulo.
[Hulagway sa panid 3]
Ang sobrang reaksiyon sa mga sayop sa mga bata mahimong makadaot kanila
[Hulagway sa panid 4]
Ang pagtugot sa tanan nga himoon sa mga bata dili mag-andam kanila sa mga responsabilidad sa kinabuhi