Pagpanalipod sa mga Kagawasan—Sa Unsang Paagi?
SA GAMAYNG lungsod sa Rengasdengklok, Indonesia, ang etnikong mga pundok nagpuyo nga magkauban diha sa kalinaw sulod sa katuigan. Apan, ang maorag pagkamatugoton natapos sa Enero 30, 1997. Ang kapintasan miulbo sa dihang hapit nang mag-alas tres sa kadlawon sa usa ka relihiyosong adlaw sa pista, usa ka magtutuo misugod sa pagtambol. Misanong sa kasaba, usa ka tawo sa laing relihiyon ang mipaulan ug insulto sa iyang silingan. Nagsininggitay ug nagbinatoay. Mibanagbanag na, ug ang kagubot misamot sanglit ang uban miapil sa away. Pagkatapos sa adlaw, duha ka templo sa Budhista ug upat ka simbahan sa Kakristiyanohan ang nangaguba. Ang mantalaang International Herald Tribune nagtaho niining hitaboa ubos sa ulohang “Ang Pagkadili-Matugoton Nagpahinabog Etnikong Kagubot.”
Sa daghang nasod, ang etnikong mga minoriya kansang mga katungod gipanalipdan sa balaod kasagarang maoy gipuntirya sa pagkadili-matugoton. Ang paggarantiya sa balaod ug kagawasan tin-aw nga wala magwagtang sa lintunganayng mga hinungdan sa pagkadili-matugoton. Ang kamatuoran nga ang pagkadili-matugoton wala madayag wala magpasabot nga wala kini maglungtad. Kon sa usa ka umaabot nga panahon mausab ang mga kahimtang ug tingali motultol ngadto sa usa ka espiritu sa pagkamapihigon, ang nahikatulog nga pagkadili-matugoton dali rang mapukaw. Bisan pag ang mga tawo dili laktod nga gilutos, sila tingali gikasilagan o tingali dili sila makapatugbaw sa ilang hunahuna. Sa unsang paagi kini masanta?
Pagtugkad sa Lintunganay sa Pagkadili-Matugoton
Kita kinaiyanhong mokiling sa pagsalikway o pagduda sa usa ka butang nga lahi o talagsaon, ilabina sa mga panglantaw nga lahi sa atoa. Nagpasabot ba kini nga imposible ang pagkamatugoton? Ang publikasyon sa HK nga Elimination of All Forms of Intolerance and Discrimination Based on Religion or Belief naglista sa kawalay-alamag ug kakulang sa pagsabot ingong “lakip sa labing hinungdanong lintunganayng mga hinungdan sa pagkadili-matugoton ug diskriminasyon may kalabotan sa relihiyon ug tinuohan.” Apan, ang kawalay-alamag, ang lintunganay sa pagkadili-matugoton, mapakigbisogan. Sa unsang paagi? Pinaagi sa timbang nga edukasyon. “Ang edukasyon mao tingali ang pangunang paagi sa pagpakigbugno sa diskriminasyon ug pagkadili-matugoton,” matod sa usa ka taho sa Komisyon sa Tawhanong mga Katungod sa HK.
Unsay angayng tumong niining maong edukasyon? Ang magasing UNESCO Courier nagsugyot nga inay kay ipasiugda ang pagsalikway sa relihiyosong mga kalihokan, “ang pag-edukar alang sa pagkamatugoton kinahanglang itumong sa pagsukol sa mga impluwensiya nga motultol sa kahadlok ug pagsalikway sa uban, ug kinahanglang motabang sa mga batan-on sa pag-ugmad ug mga katakos alang sa independenteng pagpanghukom, mainampingong panghunahuna ug moral nga pagpangatarongan.”
Dayag, ang palaumagian sa balita mahimong magdula ug hinungdanong bahin diha sa pagpasiugda sa “mainampingong paghunahuna ug moral nga pagpangatarongan.” Daghang internasyonal nga organisasyon ang nag-ila sa gahom sa palaumagian sa balita sa paghulma sa mga hunahuna ug sa pagdasig ug pagsinabtanay. Apan, aron ikapasiugda sa palaumagian sa balita ang pagkamatugoton inay kay ipasiugda ang pagkadili-matugoton ingon sa gibuhat sa pipila, gikinahanglan ang responsable, dili-madapigdapigong pagsulat. Usahay, ang mga magsusulat kinahanglang mosupak sa popular nga gidawat nga opinyon. Kinahanglang gamiton nila ang dili-madapigdapigong pag-analisar ug dili-mapihigong mga obserbasyon. Apan igo na ba kana?
Ang Labing Maayong Paagi sa Pagpakigbugno sa Pagkadili-Matugoton
Ang pagkamatugoton wala magpasabot nga ang tanan kinahanglang managsama ug mga ideya. Ang mga tawo dili tingali magkauyonay sa usag usa. Ang uban tingali kusganong mobati nga ang mga tinuohan sa laing tawo sayop kaayo. Tingali mosulti pa gani sila sa publiko bahin sa ilang dili-pagsinabtanay. Apan, basta dili sila magpakaylap ug mga bakak aron sulayan pagpukaw ang pagpihig, kini dili pagkadili-matugoton. Ang pagkadili-matugoton madayag sa dihang ang usa ka pundok gilutos, gipuntirya sa linaing mga balaod, gipakaubos, gidili, o sa ubang paagi gibabagan sa pagsunod sa ilang mga tinuohan. Sa kinagrabehang dagway sa pagkadili-matugoton, ang uban mopatay ug ang uban kinahanglang mamatay tungod sa ilang mga tinuohan.
Sa unsang paagi makapakigbugno sa pagkadili-matugoton? Mahimo kining iyagyag sa publiko, maingon nga si apostol Pablo nagyagyag sa pagkadili-matugoton sa relihiyosong mga lider sa iyang adlaw. (Buhat 24:10-13) Apan, kon posible ang kinamaayohang paagi sa pagpakigbugno sa pagkadili-matugoton mao ang pagpanagana—pagpasiugda sa pagkamatugoton, nga mao, pag-edukar sa mga tawo nga mas masinabtanon sa uban. Ang taho sa HK bahin sa pagwagtang sa pagkadili-matugoton nga gihisgotan sayosayo pa nag-ingon: “Maingon nga ang tanang dagway sa pagkadili-matugoton ug diskriminasyon nga gipasikad sa relihiyon o tinuohan nahimugso diha sa hunahuna sa tawo, busa diha sa mga hunahuna sa tawo nga ang aksiyon itumong sa sinugdan.” Ang maong edukasyon mahimong magtultol pa gani sa mga indibiduwal sa pagsusi sa ilang mga tinuohan.
Si Federico Mayor, direktor-heneral sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, misulat: “Ang pagkamatugoton maoy hiyas sa tawo nga dunay kombiksiyon.” Nagsulat sa magasing Réforme, ang Dominikanong pari nga si Claude Geffré nag-ingon: “Ang tinuod nga pagkamatugoton nahasandig sa lig-ong kombiksiyon.” Ang usa ka tawo nga tagbaw sa iyang mga tinuohan lagmit kaayong dili mobating gihulga sa mga tinuohan sa uban.
Ang mga Saksi ni Jehova nakakaplag nga ang ekselenteng paagi sa pagpasiugda sa pagkamatugoton mao ang pagpakigsulti sa uban nga lahi ug mga tinuohan. Ang mga Saksi nag-isip nga ugdang sa tagna ni Jesus nga “kining maayong balita sa gingharian igawali sa tibuok gipuy-ang yuta ingong usa ka pagsaksi ngadto sa tanang kanasoran,” ug sila ilado tungod sa ilang publikong pag-ebanghelyo nga ministeryo. (Mateo 24:14) Niining buluhatona, sila dunay kahigayonan sa pagpaminaw sa mga tawo nga lainlaig relihiyon—maingon man sa mga ateyista—nga magpatin-aw sa ilang mga tinuohan. Sa baylo, ang mga Saksi andam sa pagpatin-aw sa ilang mga tinuohan ngadto niadtong buot mamati. Busa sila nagpasiugda ug pagtubo sa kahibalo ug pagsabot. Ang maong kahibalo ug pagsabot nagpasayon sa paglambo sa pagkamatugoton.
Pagkamatugoton ug Saylo Pa
Bisan pa sa kinamaayohang mga tinguha sa daghan ug sa hiniusang mga paningkamot sa pipila, ang relihiyosong pagkamatugoton tin-aw nga nagpabiling usa ka suliran karon. Aron dunay tinuod nga kausaban, labaw pa ang gikinahanglan. Ang Pranses nga mantalaang Le Monde des débats nagpasiugda sa suliran: “Ang modernong katilingban kasagaran kaayong nag-antos sa emosyonal ug espirituwal nga kahaw-ang. Ang balaod makagarantiya ug kagawasan gikan niadtong naghulga niana. Kini makagarantiya ug kinahanglang mogarantiya ug kasamahan ilalom sa balaod, nga walay dili-makataronganong diskriminasyon.” Ang librong Democracy and Tolerance miangkon: “Dangtan pag dugay una kita makakab-ot sa tumong sa paghimo sa pagsinabtanay ug pagtinahoray nga usa ka tibuok-kalibotang sukdanan sa panggawi.”
Ang Bibliya nagsaad nga sa dili-madugay ang katawhan mahiusa sa pagsimba sa bugtong tinuod nga Diyos. Kini nga paghiusa moresulta sa tinuod tibuok-kalibotang panag-igsoonay diin ang pagtahod alang sa uban molungtad. Ang mga tawo dili na mailalom sa kawalay-alamag, sanglit ang Gingharian sa Diyos magtudlo sa mga tawo sa mga dalan ni Jehova, sa ingon magtagbaw sa ilang intelektuwal, emosyonal, ug espirituwal nga mga panginahanglan. (Isaias 11:9; 30:21; 54:13) Ang tinuod nga kasamahan ug kagawasan molukop sa yuta. (2 Corinto 3:17) Pinaagi sa pagbaton ug tukmang pagsabot sa mga katuyoan sa Diyos alang sa tawo, imong masumpo ang kawalay-alamag ug pagkadili-matugoton.
[Kahon/Hulagway sa panid 11]
Relihiyon Nameligro
Sa di pa dugayng katuigan ang mga awtoridad misulay sa pagpugong sa mga Saksi ni Jehova sa Pransiya pinaagi sa paghikaw kanila sa mga kaayohan nga madawat sa ubang mga relihiyon. Di pa dugay, ang mga donasyon nga nadawat ingong pagsuportar sa relihiyosong mga kalihokan sa mga Saksi gipangayoan ug dagkong mga buhis. Ang Pranses nga mga awtoridad dili-makataronganong nagpahamtang ug buhis nga $50 milyon (buhis ug mga multa), sa dayag nga tumong nga paluyahon kining pundoka sa 200,000 ka Kristohanon ug ilang mga tigpaluyo sa Pransiya. Kini maoy dayag kaayong buhat sa relihiyosong pagpihig nga kasumpaki sa tanang prinsipyo sa kagawasan, panag-igsoonay, ug kasamahan.
[Hulagway sa panid 10]
Ang pagkadili-matugoton kasagarang motultol sa kapintasan
[Mga hulagway sa panid 12]
Bisan pa sa relihiyosong mga kalihokan sa mga Saksi ni Jehova, ang pipila ka Pranses nga mga opisyal nag-angkon nga sila dili usa ka relihiyon!