Popocatepetl—Ang Matahom, Peligrosong Bolkan sa Mexico

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MEXICO

GUSTO ba nimong mopuyo duol sa usa ka matahom apan peligrosong bolkan? Tingali hunahunaon nimo pag-ayo kana. Bisan pa niana, mao kini ang tinuod nga kahimtang alang sa linibong tawo nga nagpuyo sa mga lungsod palibot sa matahom nga bolkang Popocatepetl, sa Mexico.

Kasaysayan sa Bolkan

Ang ngalan niini sa Nahuatl nagkahulogang “Bukid” o “Bungtod nga Nag-aso.” Kini may gihabogong 5,452 ka metros ug nahimutang sa kabukiran sa Sierra Nevada, sa estado sa Puebla, duol sa mga utlanan sa mga estado sa Mexico ug Morelos. Kini adunay anindot ug matahom nga konikong porma nga may yelo sa tayuktok sa tibuok tuig. Sa paglabay sa katuigan, kining madanihong bolkan nagbungkag sa mga kinabuhi sa mga molupyo sa banika sa maong dapit pinaagi sa pagbuto ug mga 16 ka beses tali sa 1347 ug 1927. Apan, walay usa niining maong mga pagbuto ang hinungdanon.

Ang bolkan nahimutang tali sa duha ka dagkong siyudad: ang siyudad sa Puebla, nga nahimutang 44 kilometros pasilangan ug ang siyudad sa Mexico, nga nahimutang mga 70 kilometros paamihan-kasadpan. Dugang pa, sa estado sa Puebla, adunay 307 ka lungsod, nga may total nga populasyon nga 400,000, nga duol sa bolkan. Bisan pag tinuod nga dili tanan niining mga tawhana nahimutang sa mga dapit nga peligroso kaayo, ang ekonomikanhon ug katilingbanong epekto diha kanila sa usa ka dakong pagbuto sa Popocatepetl makapalisod pag-ayo sa maong dapit.

Sa pagkatapos sa 1994, dihay igoigong pag-uswag sa pagkaaktibo sa bolkan​—sa gilapdon nga ang alarma gipalanog ug ang mga tawo gisugdan dayon sa pagpabalhin. Sa Disyembre 21, 1994, labing menos tulo ka lungag ang nakita sa punoan sa baba, nga niana ang gas ug alisngaw mihungaw. Ang pag-ulan ug abo, nga miabot hangtod sa siyudad sa Puebla, mikabat ug mga 5,000 ka tonelada. Ang gobyerno niadtong tungora nag-implementar ug programa sa pagpabalhin sa mga 50,000 ka tawo, 30,000 kanila gipahiluna sa mga dangpanan.

Ang mga Saksi ni Jehova misanong usab pinaagi sa pagtaganag puy-anan niadtong nanginahanglan. (Itandi ang Buhat 4:​32-35.) Ang taho gikan sa komite sa hinabang sa mga Saksi nag-ingon: “Bisan pa sa oras ug sa kadinalian sa kahimtang, ang sanong sa mga igsoon diha sa siyudad sa Puebla ug sa mga kanait niini maoy talagsaon. Ang mga kahikayan gihimo sa pagpasaka sa kapin sa 600 ka tawo. Usa ka estasyonan sa telebisyon mikomento: ‘Ang mga Saksi ni Jehova milihok dihadiha. Ila dayong gibalhin ang ilang mga igsoon gikan sa dapit nga peligroso.’”

Ang Bolkan Nahigmata

Sumala sa opisyal nga impormasyon, sa Martes, Marso 5, 1996, sa 3:​50 s.b., namatikdan ang usa ka kalit nga pag-uswag sa sesmikong kalihokan sa bolkan, lagmit nga nalangkit sa pagkaabli sa dagkong mga lungag nga gibuksan sa gas ug alisngaw gumikan sa pag-aktibo sa bolkan niadtong Disyembre 21, 1994. Ang mga letrato ug mga impormasyon nga nakuha nagkompirmar nga kining maong mga lungag nasampongan sa abo, nga nagpahinabog pag-uswag sa presyur sa sulod sa bolkan. Kining maong presyur, sa baylo, sa kataposan nag-abli-pag-usab sa mga lungag.

Ang mantalaang El Universal, sa Martes, Abril 9, 1996, mikomento: “Nagbaha ug laba diha sa baba sa Popocatepetl, busa ang siyentipikanhong komunidad ug ang mga awtoridad gikan sa Civil Protection Agency nagmabinantayon, tungod sa pag-uswag sa pagkaaktibo sa bolkan.” Ang taho nag-ingon nga ang mga kausaban “nagpormag ‘simboryo,’ nga magpuno sa ‘mga agianan’ sa Popocatepetl sulod sa pipila ka bulan, nga mopahinabog pag-awas.”

Sa Huwebes, Mayo 2, 1996, sa usa ka miting sa siyudad sa Puebla, ang kalihokan sa bolkang Popocatepetl sa bag-ong hugna niini gihisgotan. Si Dr. Servando de la Cruz Reyna, usa ka membro sa Institute of Geophysics sa National Autonomous University sa Mexico, mikomento: “Natural, kini makapabalaka kaayo . . . Anaa kanunay ang posibilidad nga ang bolkan mahimong mas bomubuto. Mahimo kining mahitabo, ug dili gayod nato kana ilimod.”

Ang mga pagsaway gipahayag nga bisan tuod ang gobyerno naghisgot mahitungod sa mga programa sa pagpabalay ug pagpabakwet ug naghimog mga tigom aron hatagag direksiyon ang katawhan, ang kamatuoran mao nga ang mga tawo nga nagpuyo sa maong dapit mibati nga sila wala makadawat ug tin-awng giya kon unsay buhaton kon mobuto ang bolkan. Pananglitan, sa nahisgotang tigom, ang nagkalainlaing mga hawas gikan sa mga lungsod nga duol sa bolkan miprotesta nga wala sila mahibalo kon haing dangpanan o mga dangpanan ang ilang adtoan kon mahitabo ang katalagman.

Ang mga pasidaan nga gipagula sa bolkan kinahanglang tagdon pag-ayo. Ang maalamong mga tawo sa walay duhaduha mohimo sa kon unsay posible sa pagpanalipod sa ilang mga kinabuhi, bisan isakripisyo ang materyal nga mga butang. Ang mga Saksi ni Jehova nga nagpuyo sa maong dapit nangandam sa pagbiya sa dapit kon gikinahanglan. Ang usa ka komite sa hinabang giasayn sa pagduaw nga regular sa mga Saksi sa maong dapit, nga naggiya kanila kon unsay ilang buhaton kon may katalagman. Ang pipila nga nagpuyo duol sa peligrong dapit giawhag sa pagbiya sa maong dapit samtang may panahon pa, sanglit ang mga bolkanologo tin-awng nagpasidaan nga ang bolkan maoy nagasingabot nga kapeligrohan. Dayag, ang maong desisyon anaa ra sa matag pamilya.

Sa pagkakaron, ang mga tawo nga nagpuyo sa silinganan sa bolkan nagkinabuhing normal. Bisan pa niana, ang maayong panghukom nagdiktar nga ang mga tawo magmabinantayon sa bisan unsang pasidaan gikan sa bolkan o gikan sa mga awtoridad nga mahimong magpakita ug emerhensiyang kahimtang. Dili maalamon nga magpabiling dili magtagad sa mga pasidaan sa matahom apan peligrosong bolkang Popocatepetl.

[Kahon sa panid 20]

Mga Sugyot Engkasong May Katalagman

Ang Nasodnong Sentro sa Pagpanalipod sa mga Katalagman nagtagana ug usa ka listahan sa mga lakang nga angayng himoon sa dili pa motungha ang katalagman:

• Sayra ang imong ruta sa pagbakwet. (Pangita ug tag-as nga mga dapit, dili mga lupa diin ang laba, tubig, o lapok mobaha)

• Andama ang maleta nga may personal nga mga papeles, mga medisina, tubig, ilisan (mas maayo ang sininang baga nga motabon sa tibuok lawas), kalo, panyo aron isap-ong sa ilong ug baba, plaslayt, radyo, mga baterya, ug habol

• Paghimog mga kahikayan uban sa mga paryente nga makatagana ug kapiliang sak-anan ug sa ingon malikayan ang paggamit sa publikong mga dangpanan

• Dad-a lamang ang hinungdanong mga butang. Ayaw dad-a ang mga ginalam nga hayop o ubang mga hayop

• Sayra kon unsaon pagtultol sa publikong mga dangpanan

• Palonga ang elektrisidad, gas, ug tubig

• Magpabiling kalmado