Balik sa Karaang Paagi sa Pagpakig-away sa Malarya
Uban ang pagtagad sa kalibotan nga nasentro sa mga gubat sibil, krimen, pagkawalay-trabaho, ug ubang mga krisis, ang nangamatay sa malarya wala kaayo hatagig pagtagad sa balita sa telebisyon sa panahong daghan ang manan-aw. Bisan pa niana, halos katunga sa populasyon sa kalibotan, nag-ingon ang World Health Organization (WHO), nagkinabuhi karon ubos sa hulga sa malarya, ug mga 300 milyones ngadto sa 500 milyones ka tawo ang natakboyan niana matag tuig, nga naghimo sa malarya nga mao “ang labing kaylap sa tanang tropikanhong mga sakit ug usa sa labing makamatay.” Unsa ka makamatay?
Matag 20 ka segundo adunay usa nga mamatay sa malarya. Kanang gidaghanona sa nangamatay mokabat ug kapin sa 1.5 milyong mga biktima matag tuig—usa ka gidaghanon nga katumbas sa bug-os nga populasyon sa Aprikanhong nasod sa Botswana. Siyam sa napulo sa nangamatay sa malarya nahitabo sa tropikal nga Aprika, diin ang kadaghanang biktima maoy kabataan. Sa mga nasod sa Amerika, ang WHO naglista nga ang lugar sa Amazon mao ang kinadaghanang natakboyan ug malarya. Nagkadaghan ang biktima sa malarya tungod sa pagpamuril sa kalasangan ug ubang kausaban sa ekolohiya nianang bahina sa kalibotan. Diha sa ubang mga komunidad sa Amazon sa Brazil, ang problema migrabe na kaayo nga kapin sa 500 gikan sa matag 1,000 sa mga molupyo ang natakboyan.
Sa Aprika man, sa mga nasod sa Amerika, Asia, o bisan diin, ang malarya mohampak ilabina sa kabos kaayong mga pundok sa populasyon. Kining mga tawhana, matod pa sa WHO, “wala kaayoy mabatonang mga serbisyo sa panglawas, walay ikasarang sa pagpanalipod sa kaugalingon ug kinalay-an gikan sa organisadong mga kalihokan sa pagkontrolar sa malarya.” Bisan pa, ang kahimtang sa kabos dili kay wala nay paglaom. Sa katuigang dili pa dugay, ang TDR News, usa ka pulyeto bahin sa pagpanukiduki sa tropikal nga sakit, nag-ingon nga ang usa sa labing epektibong mga paagi sa pagsugpo sa kamatay gumikan sa malarya dali nang mabatonan. Ang ngalan nianang makaluwas ug kinabuhi? Binutangag pamatay sa insekto nga moskitero.
Mga Benepisyo sa Paggamit ug Moskitero
Bisan tuod ang paggamit ug mga moskitero maoy balik sa karaan nga paagi nga solusyon, si Dr. Ebrahim Samba, direktor sa opisina sa WHO sa Aprika, miingon sa Panos Features, usa ka pulyeto sa Panos Institute, nga ang mga pagsulay sa pagsusi sa pagkaepektibo sa mga moskitero sa pagpakig-away sa malarya nagpakitag “makapalipay kaayong mga resulta.” Sa Kenya, pananglitan, ang paggamit ug moskitero nga binutangag pamatay sa insekto nga dili makadaot sa kalikopan nakakunhod ug dako sa katibuk-ang nangamatay, dili lamang sa nangamatay sa malarya, taliwala sa kabataan nga ubos sa singko anyos nga untersiya. Gawas nga makaluwas ug kinabuhi, “ang mga moskitero makakunhod ug dako sa palas-anon sa mga serbisyo sa panglawas” tungod kay mous-os ang gidaghanon sa mga pasyenteng magpatambal sa ospital alang sa malarya.
Usa ka problema, hinunoa, ang kinahanglang sulbaron pa: Kinsay mobayad sa mga moskitero? Sa dihang ang mga tawo sa usa ka nasod sa Aprika gihangyo sa pag-amot, ang kadaghanan mibalibad. Ug dili ikahibulong, kay alang sa mga tawo nga nagpuyo sa mga nasod nga nagagasto ug ubos sa $5 (T.B.) sa usa ka tuig sa pag-atiman sa panglawas, bisan ang moskitero—aduna o walay pamatay sa insekto—kaluho na. Apan, sanglit menos man ang magasto sa gobyerno niining paagiha sa pagpanalipod kay sa pagtambal sa pasyenteng gimalarya, ang mga eksperto sa HK nag-ingon nga “madaginoton kaayo kini nga paagi sa paggamit sa nihit kaayog pondo nga gobyerno sa pag-apod-apod ug pagtaganag pondo alang sa mga moskitero nga binutangag pamatay sa insekto.” Tinuod, alang sa mga gobyerno, ang paghatag ug mga moskitero tingali maoy usa ka paagi nga makadaginot ug pondo. Apan, alang sa minilyon sa ilang kabos nga mga lungsoranon, labaw pa kini niini—kini maoy paagi sa pagluwas sa ilang mga kinabuhi.
[Picture Credit Line sa panid 31]
CDC, Atlanta, Ga.