Kilimanjaro—Ang Kinapungkayan sa Aprika

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA

MGA 150 lamang ka tuig kanhi, ang sulod nga bahin sa Aprika nagpabiling walay mapa sa kinatibuk-an. Sa kalibotan sa gawas, kining dakong kontinente wala masuhid ug misteryoso. Lakip sa daghang sugilanon nga anam-anam nga mikaylap sa Sidlakang Aprika, ang usa morag ilabinang katingad-an sa mga Uropanhon. Usa kadto ka taho sa Alemang mga misyonaryo nga ginganlag Johannes Rebmann ug Johann L. Krapf, kinsa nangangkon nga niadtong 1848 nakita nila duol sa ekwetor ang usa ka bukid nga habog kaayo nga ang taluktok niini maoy puti tungod sa niyebe.

Ang sugilanon nga naglungtad sa tropikanhong Aprika ang naputos-sa-niyebe nga taluktok sa bukid giisip nga dili lamang kaduhaduhaan kondili gibiaybiay usab. Bisan pa niana, ang mga asoy bahin sa dako kaayong bukid nagpukaw sa pagkamaukiton ug kaikag sa mga geograpo ug mga manunuhid, ug sila ngadtongadto nagpamatuod sa mga taho sa mga misyonaryo. Diha gayoy naputos-sa-niyebe nga taluktok sa bolkanikong bukid sa Sidlakang Aprika nga gitawag ug Kilimanjaro. Ang pipila ka tawo nakasabot nga kana nagkahulogang “Dako nga Bukid.”

Kinapungkayan sa Aprika

Karong adlawa ang dakong Kilimanjaro ilado sa dayag nga katahom ug makapahinganghang gihabogon niini. Pipila ka esena ang sama ka tahom ug ka halandomon kay sa panon sa nanagsibsib nga mga elepante nga nanagtabok sa mala, abogon nga kapatagan sa Aprika uban sa madanihong talan-awon sa luyo sa naputos-ug-niyebe nga taluktok sa “Kili” nga halangdong nagbuntaog sa halayo.

Ang Kilimanjaro mao ang kinatas-ang bukid sa Aprikanhong kontinente ug lakip sa kinadak-ang dili-aktibong mga bolkan sa kalibotan. Nahimutang kini sa Tanzania, habagatan lamang sa ekwetor ug nait sa utlanan sa Kenya. Dinhi ang yuta nagbuga ug kapin sa upat ka bilyong metro kubiko nga bolkanikong materyal, nga nagporma niining bukira uban sa mga taluktok niini nga miabot sa mga panganod.

Ang hilabihang kadako sa bukid gipasamot sa pagkanalain niini. Nag-inusara ug halayo, kini mituybo gikan sa uga nga kalibonang iya sa mga Masai, nahimutang mga 900 ka metros ibabaw sa lebel sa dagat, sa gihabogong 5,895 ka metros! Dili ikahibulong nga ang Kilimanjaro usahay gihubit nga kinapungkayan sa Aprika.

Ang Kilimanjaro gitawag usab ug “Bukid sa mga Panon,” kay sama sa nagsigang puti nga banwag, ang halapad nga mga natad sa yelo ug mga glacier niini makita gatosan ka milyas sa bisan unsang direksiyon. Sa miaging kasiglohan ang niyebehong tumoy niini sagad naggiya sa mga panon nga mogula gikan sa kasulopan sa sulod nga bahin sa Aprika, nga linuwanan sa mga kargamentong garing, bulawan, ug mga ulipon.

Ang Madanihong mga Taluktok Niini

Ang Kilimanjaro nalangkoban sa duha ka bolkanikong tayuktok. Ang Kibo mao ang pangunang bolkanikong taluktok; ang matahom magkaangay nga pungkay niini maputos kanunay sa yelo ug niyebe. Pasidlakan ang ikaduhang taluktok, nga ginganlag Mawenzi, mituybo ngadto sa 5,354 ka metros ug kini mismo mao ang ikaduhang-kinatas-ang tumoy sa bukid sa Aprika, sunod sa Kibo. Kaatbang sa inanay nga pagkahanayhay sa Kibo, ang Mawenzi maoy bakiliron ug matahom pagkapormang taluktok nga may titip kaayo gansangong mga pangpang nga bato sa tanang kiliran. Ang mga taluktok sa Kibo ug Mawenzi gisumpay diha sa gihabogong 4,600 ka metros pinaagi sa usa ka halapad nga hanayhay diin nagpasad ang dagko linginong mga bato. Sa kasadpan sa Kibo nahimutang ang Shira, nga mao ang nahugno nga nahibilin sa karaang bolkan nga dugay nang nakankan sa hangin ug tubig, karon nagpormag makapahinganghang halapad nga yutang panas 4,000 ka metros ibabaw sa lebel sa dagat.

Usa ka Ekolohikanhong Obra Maestra

Ang ekosistema sa Kilimanjaro gilangkoban sa nagkalainlaing mga sona nga gipalain sa usag usa pinaagi sa gihabogon, ulan, ug pananom. Ang mas ubos nga mga bahin sa bakilid napuno sa wala-matandog-sa-sibilisasyon nga tropikanhong kalasangan diin nagsuroysuroy ang mga panon sa mga elepante ug Cape bupalo. Daghang espisye sa mga unggoy ang nagpuyo sa itaas sa atop-atop sa lasang, ug ang usa ka bisita makakita usahay ug mikilab nga maulawong bushbuck sa bukid ug mga duiker, nga dali rang matabonan sa siot nga kalibonan.

Sa ibabaw sa lasang mao ang sona sa heather. Ang gulang balikong mga kahoy, nga nangabawog gumikan sa kakusog sa hangin ug sa kagulangon, gitabilan sa mga tuhog sa kuwakdop nga morag tag-as ubanong bungot sa tigulang nga mga tawo. Dinhi ang kilid sa bukid madayag, ug ang higanteng heather nagdagsang. Ang hugpong sa mga sagbot nga gisagolan ug mga pungpong sa hayag ug bulok nga kabulakan naghimo sa banika nga matahom tan-awon.

Sa ibabaw sa kakahoyan, makita ang panas nga yuta. Ang mga kahoy gipulihan sa katingad-an tan-awong mga tanom nga gitawag ug higanteng mga groundsel, nga moabot ug 4 ka metros ang gitas-on, ug mga lobelia, nga ingon ug dagkong mga repolyo o mga artichoke. Sa palibot sa dagko linginong mga bato ug nanagtuybong mga bato nanubo ang mga bulak nga everlasting, nga samag uhot ug uga hikapon ug nakadugang ug diyutayng bulok sa medyo samag plata ka abohon nga talan-awon.

Sa ibabaw pa, ang panas nga yuta gipulihan sa alpino nga sona. Ang nawong sa yuta dili maanindot ug bulok nga may mga bulok nga kapehon ug abohon. Diyutay rang tanom ang motubo niining nihit, uga nga palibot. Niining tungora ang duha ka dagkong mga taluktok, ang Kibo ug Mawenzi, gisumpay pinaagi sa dakong tagaytay nga usa ka habog nga desyerto, uga ug batoon. Ang mga temperatura niining dapita maoy hilabihan, nga moabot ug 38 grado Celsius sa maadlaw ug mous-os ubos sa bagtik nga katugnaw sa magabii.

Sa kataposan nakaabot kami sa sona sa tayuktok. Dinhi bugnaw ug presko ang hangin. Kon itandi sa lugom-asul nga langit, ang dagkong mga glacier ug mga natad sa yelo maoy puti ug hinlong tan-awon, nga matahom ang pagkalahi niini sa lugom nga dagway sa nawong sa yuta sa bukid. Ang hangin tubigon ug adunay mga katunga nga gidaghanon sa oksiheno kay nianang makaplagan sa lebel sa dagat. Sa tumoy sa lapad nga tayuktok sa Kibo mao ang baba sa bolkan, nga halos hingpit ang pagkalingin ug adunay diametro nga 2.5 kilometros. Sa ilalom sa baba sa kinauyokan sa bukid anaa ang dakong lungag sa abo nga may gidak-ong kapin sa 300 metros ang diametro ug may giladmong 120 ka metros hangtod sa samag-tutonlan sa bolkan. Ang mainit nga aso sa asupre hinayhinayng mosaka ngadto sa bugnaw kaayong hangin gikan sa gagmayng mga lungag nga agianan sa aso, nga nagpamatuod sa kagubot sa kailadman sa dili-aktibong bolkan.

Ang hilabihang gidak-on sa Kilimanjaro nagtugot niini sa pagpatungha sa kaugalingong klima niini. Ang umogon nga hangin, nga mohuros paingon sa sulod nga bahin gikan sa Indian Ocean latas sa may-pagkaugang kapatagan, mohuros paingon sa bukid ug mosaka diin kini mahimong dag-om ug magpatunghag ulan. Naghimo kini sa mas ubos nga mga bahin sa bakilid nga tabunok alang sa mga tanom nga kape ug makaon nga mga tanom nga nagsustento sa mga tawo nga nagpuyo sa palibot sa tiilan sa bukid.

Pagtungas sa “Kili”

Ang mga tawo nga nanagpuyo duol sa Kilimanjaro matuotuohong nagtuo nga ang mga bakilid niini gipuy-an sa daotang mga espiritu nga modaot ni bisan kinsa nga mosulay sa pagduol sa yelohong tumoy niini. Nagpugong kini sa lokal nga mga tawo sa pagsulay nga abton ang tayuktok niini. Niadto lamang 1889 nga duha ka Alemang mga manunuhid ang mikatkat sa bukid ug mitindog ibabaw sa kinatas-ang dapit sa Aprika. Ang ikaduhang bukid, ang Mawenzi, nga mas lisod katkaton, wala matungas hangtod niadtong 1912.

Karong adlawa ang kasinatian sa pagkatkat sa Kilimanjaro mahimo ni bisan kinsa nga maayog panglawas ug popular kaayo sa mga bisita sa Sidlakang Aprika. Ang mga awtoridad sa parke sa Tanzania adunay maayong-pagkaorganisar nga mga kahikayan alang niadtong buot mokatkat sa bukid. Ang mga sapot ug kahimanan mahimong abangan. Ang nabansayng mga kargador ug mga giya mabatonan, ug daghang abtanan ang nagtagana ug komportableng mga katulganan gikan sa sinugdanan hangtod sa kataposan sa pagkatkat sa bukid. Nahimutang sa bukid ang maayong-pagkatukod nga mga payag sa lainlaing mga gihabogon, nga nagtagana sa tigkatkat ug mga katulganan ug kapasilongan.

Ang pagkakita sa Kilimanjaro sa personal maoy makapahingangha ug nagdasig sa pagpamalandong. Ang usa mouyon dayon sa mga pulong bahin sa Diyos: “Pinaagi sa iyang gahom gipalig-on niya ang mga bukid.” (Salmo 65:6) Oo, habog ug nag-inusara ibabaw sa Aprika, ang Kilimanjaro nagsilbing matahom nga pamatuod sa gahom sa Dakong Maglalalang.

[Mapa sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

APRIKA

Kenya

KILIMANJARO

Tanzania