Usa ka Kamatay nga Katumbas sa Nangamatay sa Gubat
SA DIHANG ang 23-anyos nga si Marilyn miniwang ug mihugo, nagtuo siya nga basin tungod kini sa iyang pagsabak dili pa dugay. Siya nag-ubo usab kanunay, nga iyang gisulti ngadto sa iyang doktor. Ang doktor miingon nga ang iyang pag-ubo maoy tungod sa impeksiyon sa iyang ibabawng bahin sa sistema sa respiratoryo ug giresitahag mga antibiotiko. Dayon, sa dihang pagapanington na siya magabii, si Marilyn nabalaka na gayod. Siya mibalik sa iyang doktor, kinsa mihikay aron ipa-X ray niya ang iyang baga.
Ang timaan nga makita sa hulagway diha sa X ray nagkinahanglag dinaliang aksiyon, apan dili makontak si Marilyn sa telepono. “Nakontak sa doktor ang akong mama ug gisultihan siya nga grabe ang akong sakit,” miingon si Marilyn. “Gipangita ako sa akong mama ug gisultihan ako sa pagpakigkita dayon sa [doktor]. Gipaadto ako sa doktor ngadto sa ospital diin gikuhaan ako ug laing X-ray ug ilang gipaestar ako sa ospital.”
Nakurat si Marilyn sa pagkahibalo nga siya may tesis (TB). Abi niya ug mamatay na siya, apan human matambali sa mga medisina batok sa TB, siya naayo.
Ang kakurat ni Marilyn nga adunay TB masabot. Karon lang bag-o, daghang propesyonal sa panglawas usab nagtuo nga napukan na ang TB diha sa ugmad nang kalibotan. “Abi nako ug namatay na kini uban sa hampak,” miingon ang usa ka luyoluyo sa klinika diha sa sentro sa pagpanambal sa London. “Apan sa miabot ako sa pagtrabaho dinhi, akong nakaplagan nga kini buhi kaayo ug kusog nga nagdaghan diha sa sentro sa siyudad.”
Diha sa mga dapit diin nawagtang na ang TB, kini mibalik; sa dapit nga kini wala pa mawala, kini misamot ka daghan. Imbes mawala, ang TB maoy usa ka mamumuno nga katumbas ang nangamatay sa gubat ug kagutom. Palandonga:
◼ Bisan pa sa katingalahang nakab-ot sa modernong medisina, latas sa nangaging usa ka gatos ka tuig ang TB nakapadalag duolan sa 200 ka milyong tawo ngadto sa lubnganan.
◼ Duolan sa duha ka bilyong tawo—un tersiya sa populasyon sa kalibotan—natakdan na sa TB bacillus, usa ka matang sa kagaw. Dugang pa, laing tawo ang matakdan sa TB matag segundo!
◼ Sa 1995 ang gidaghanon sa mga tawo nga adunay TB maoy duolan sa 22 milyones. Duolan sa tres milyones ang nangamatay, ang kadaghanan kanila sa nagakaugmad nga kalibotan.
Uban sa maisog nga mga tambal nga mabatonan sa pagpakig-away sa TB, nganong kining sakita nagpadayon sa paghampak sa katawhan? Mabuntog pa ba kaha kini? Aduna bay paagi sa pagpanalipod sa imong kaugalingon batok niini? Tubagon sa sunod nga mga artikulo kining mga pangutanaha.
[Picture Credit Line sa panid 3]
New Jersey Medical School—National Tuberculosis Center