Ang Tibuok Kalibotang Pangdani sa Latino nga Musika
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MEXICO
KAPIN sa 400 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan ang nagsultig Espanyol. Sunod sa Mandarin ug Hindi, mas daghang nagsultig Espanyol nga nitibo kay sa bisan unsang pinulongan. Busa, dili ikatingala nga daghang tawo ang pamilyar sa musika sa Latin Amerika. Ang mga tawo sa tibuok kalibotan nalingaw sa pagpaminaw o pagsayaw duyog sa ritmo sa mambo, cha-cha, merengue, o salsa.
Nganong popular kaayo kini nga musika? Sa usa ka bahin tungod kini sa sadya, malipayon nga kinaiya niini. Daghang taga-Latin Amerika moangay ug paspas, tropikanhong mga ritmo. Ang pipila niini nga mga ritmo gipailaila sa mga ulipon sa Kasadpang Aprika ngadto sa Latin Amerika gatosan ka tuig kanhi. Tinuod, ang pipila ka dili-Latino dili moangay sa ubang paspas nga tono uban sa balikbalik nga ritmo niini sa tambol.
Ang Latin nga musika mahimo usab nga hinay, romantiko, ug masulub-on pa gani. Pananglitan, ang bolero sa Latin Amerika kanunay nang nagustohan kaayo sa daghang nasod. Ang bolero kasagarang ipasundayag sa tulo ka tawo ug nailhan pinaagi sa romantiko ug balaknong kinaiya niini. Popular kaayo sa mga tuig sa 1940 ug 1950, karong bag-o nauso na usab ang bolero sa kanta sa batan-ong mga mag-aawit. Ang mga mariachi sa Mexico, nga nagsul-ob sa ilang madanihong mga besti, dagkong mga kalo, ug talagsaong musika, giila usab sa tibuok kalibotan.
Merengue, Salsa, ug Tex-Mex
Napopular pag-ayo ang merengue ug salsa sa daghang nasod. Dili kini bag-o nga mga ritmo. Ang merengue misugod sa Dominican Republic ug Haiti. Gihubit kini ingong ‘paspas kaayo, balikbalik, makatakod, ug nindot kaayo.’ Ang Espanyol nga pulong merengue yanong nagkahulogang meringue, ang dulseng ginama pinaagig kusog kaayong pagbatil sa asukal ug mga puti sa itlog. Human motan-aw sa kusog kaayong mga lihok sa ubang mga mananayaw sa merengue, dali rang masabtan sa tigtan-aw nga mohaom ang ngalan.
Sulod sa matang sa musika nga salsa, dunay nagkadaiyang mga ritmo, nga kasagarang naggikan sa Cuba ug Puerto Rico. Ang Espanyol nga pulong salsa nagkahulogang “sarsa.” Sumala sa uban, ang salsa maoy resulta sa kombinasyon sa musika nga nahitabo sa New York City, diin nagtipontipon ang nagkadaiyang mga tigpasundayag gikan sa tibuok bahin sa Caribeano. Gikan didto mikaylap kini sa tibuok kalibotan.
Ang lipot nga pagpatay kang Selena niadtong 1995, usa ka Katsilang mag-aawit sa Tinipong Bansa, nagpasamot sa pagkapopular sa iyang mga awit kay sa niadtong buhi pa siya. Nailhan siya ingong ang rayna sa Tex-Mex nga musika, nga gihubit ingong kombinasyon sa banikanhong musika sa Amerika ug norteño (amihanang Mexico) nga mga ritmo. Kini nga mga honi giawit sa Iningles, Espanyol, o Espangles, pagsagol sa Espanyol ug Iningles. Kini nga musika napopular kaayo sa mga Latino sa Tinipong Bansa ug Latin Amerika.
Timbang nga Tinamdan sa Musika ug Pagsayaw
Ang musika, sama sa daghang ubang butang nga makalingaw, labing makalipay kon kasarangan. (Proverbio 25:16) Ang mga Kristohanon mapilion sa ilang musika. Ang Bibliya nagtambag: “Padayong magbantay pag-ayo nga ang inyong paglakaw dili ingon sa dili-maalamon kondili ingon sa maalamon nga mga tawo, nga magapalit sa nahiangayng panahon alang sa inyong kaugalingon, tungod kay ang mga adlaw tuman-kadaotan.” (Efeso 5:15, 16) Gibantog nga ang ubang mga awit dunay tampalasan, imoral, o sataniko pa gani nga mga tema. Ang Latino nga musika wala mapahigawas sa maong makapadaot nga mga impluwensiya.
Ang ubang Latinong mga awit nagpasiugda ug malaw-ay nga mga pulong. Ang pipila dunay dobleng kahulogan, samtang ang uban makapukaw sa seksuwal nga pagbati o mapadayganon sa sekso. Ang politikanhong mga isyu, kapintasan, ug pagrebelde dayag usab nga gipasiugda sa pipila ka mga awit. Pananglitan, ang musika sa Mexico nga nailhan ingong corrido dugay nang paborito sa daghang Latino. Apan, dili pa dugay usa ka bag-ong matang sa corrido nga nailhan ingong narco corrido ang nagkapopular. Kini nga mga awit nag-asoy sa mapintas nga mga estorya sa mga tigbaligyag droga, nga naghulagway kanila ingong mga bayani. Ang ubang mga awit nga mariachi nagpasiugda usab ug malaw-ayng mga tema, naghimaya sa paghuboghubog, pagkasuperyor sa kalalakin-an, o nasyonalismo. Naglungtad ang susamang mga kabalaka maylabot sa mga pulong sa merengue, salsa, ug ubang matang sa Latino nga musika.
Ang pipila nga nalingaw sa Latino nga musika dili makasabot sa mga pulong. Makaplagan nila ang ilang kaugalingon nga wala tuyoang nalingaw sa mga awit nga nagpasiugda sa seksuwal nga imoralidad, kapintasan, o bisan sa okulto. Kadtong makasabot ug Espanyol mahimong dili magtagad sa mga pulong sa kaduhaduhaang mga awit samtang nagsayaw duyog sa makaiikag ug sadya nga ritmo niini. Apan, ang dulot nga pagtahod sa mga sukdanan sa Bibliya angayng motukmod kanato nga maampingong susihon ang matag awit nga ipatokar sa atong mga puy-anan ug sa sosyal nga mga pagtipontipon. Magpanalipod kini kanato nga dili maminaw o mosayaw duyog sa kompas sa mga awit nga dunay mga pulong nga mangil-ad sa Diyos.
Angay usab kitang mag-amping nga dili makapandol sa uban tungod sa atong sinayawan. (1 Corinto 10:23, 24) Ang mga Kristohanon mag-amping nga dili mosayaw nga pinatuyang nga makapawala sa ilang dignidad. Dili usab nila buot nga moapil sa tinuyong makapaukyab nga sayaw. Ang mga magtiayon magpakitag maayong paghukom aron ang ilang pagsayaw dili mahimong dili-angayang publikong pasundayag sa kasuod sa kaminyoon.
Ang Kristohanong pagkatimbang nagkinahanglan usab sa pagpadayag nga makasarangon kon bahin sa kakusog sa musika nga ipatokar ug sa kadugayon sa sosyal nga mga pagtipontipon. Tino nga ang mga magsisimba ni Jehova mahimong malingaw sa ilang gipili nga musika nga dili kinahanglang moapil sa “mga hudyaka” nga moabot hangtod sa kaadlawon ug naglakip ug kusog kaayong musika. Ang Bibliya nagtambag: “Igo na ang nangaging panahon sa inyong paghimo sa kabubut-on sa kanasoran sa nanagpadayon kamo diha sa mga buhat sa malaw-ayng panggawi, daotang mga pangibog, mga pagpatuyang sa bino, mga hudyaka, mga palabwanayg inom, ug sa ginadili nga mga idolatriya.”—1 Pedro 4:3.
Bisan pa sa kakaylap sa imoral nga mga elemento sa kalingawan karong panahona, duna gihapoy daghang nagkadaiyang maayong musika nga makalingaw sa usa. Ang musika maoy usa ka nindot nga gasa gikan sa Diyos, ug ang Bibliya nag-ingon nga “dunay panahon sa matag butang o katuyoan ilalom sa langit . . . , panahon sa pagbangotan ug panahon sa pagsayaw.” (Ecclesiastes 3:1, 4, The Amplified Bible) Kon moangay ka ug bibo, makatakod-ang-kasadya nga musika, tino nga malingaw kang maminaw ug mosayaw sa makadaning mga ritmo sa Latino nga musika, nga maghimo sa ingon nga makasarangon ug uban ang Kristohanong pagkatimbang.—1 Corinto 10:31; Filipos 4:8.