Sekretong Tipiganan sa mga Dokumento Gibuksan

SINULAT SA KORESPONSAL SA Pagmata! SA ITALYA

“Ang tipiganan sa mga dokumento sa inkwisisyon gibuksan.” Ingon niini ang pagtaho sa palaumagian sa balita nga ang Batikano nagtugot sa mga eskolar sa pagsusi sa tipiganan sa mga dokumento sa Kongregasyon Alang sa Doktrina sa Tinuohan, nga nailhan hangtod sa 1965 ingong Balaang Opisina.

GIKAINGON nga ang maong tikang kinahanglang konsiderahon “sulod sa konteksto sa usa ka hataas ug organisado kaayong proseso sa makasaysayanhong pagrebisar nga buot kompletohon ni Juan Paulo II una pa ang tuig 2000.”a Nganong dunay dako kaayong interes niini nga tipiganan sa mga dokumento? Unsang mga sekreto ang gihunahunang anaa niini?

Ang Balaang Opisina giestablisar ni Papa Paulo III sa 1542. Kining ahensiya sa papa alang sa pagsumpo sa “pagkaerehes” gitawag usab ug Inkwisisyong Romano, aron sa pagpalahi niini gikan sa Inkwisisyong Katsila nga gisugdan niadtong 1478.b Ang kongregasyon sa mga kardinal nga giestablisar niadtong 1542 maoy “motagad mismo sa butang maylabot sa pagkaerehes diha sa tibuok Kakristiyanohan,” saysay pa ni Adriano Prosperi, usa ka awtoridad bahin sa maong ulohan. Sa mga Inkwisisyon nga naglihok panahon sa ika-16 nga siglo, ang Inkwisisyong Romano lamang ang nagpabiling aktibo, bisan pa sa lahing ngalan ug lahing mga katungdanan.

Ang mga rekord sa Inkwisisyon gitigom. Sa lakat sa panahon, naporma kini nga sekretong tipiganan sa mga dokumento sa Balaang Opisina. Sa 1559 ang tipiganan sa mga dokumento gilungkab sa bahin sa populasyon sa Roma, nga mialsa aron “saulogon” ang kamatayon ni Papa Paulo IV, nga giisip nga maoy pangunang tigpaluyo sa Inkwisisyong Romano. Sa 1810, human sa iyang pagdaog sa Roma, si Napoléon I nagbalhin sa tipiganan sa mga dokumento ngadto sa Paris. Niadtong higayona ug sa panahon sa misunod nga pagpasig-uli niini ngadto sa papa, daghang materyal ang nawala o nadaot.

Unsay Sulod Niini?

Ang kapin sa 4,300 ka dokumento nga naglangkob sa tipiganan sa mga dokumento nag-okupar ug duha ka lawak nga duol sa St. Peter’s Basilica. Sumala pa kang kardinal Joseph Ratzinger​—pangulo niini nga ahensiya sa Batikano​—ang mga butang nga nasulod sa tipiganan sa mga dokumento dili direktang naghisgot sa makasaysayanhong mga isyu kondili “sa kinadak-ang bahin maoy teolohikanhong matang.”

Nagkahiusa ang mga historyano nga ang tipiganan sa mga dokumento dili madahom nga magbutyag ug daghan. Si Propesor Prosperi nagsaysay nga ang mga gihisgotan sa mga tigom sa Inkwisisyong Romano atua didto apan “ang talaan sa mga argumento, mga rekord sa kaso, ug halos ang tanang pamaagi sa husay nawala. Ang kadaghanan nadaot tali sa 1815 ug 1817 sa Paris pinaagi sa pagmando ni Monsenyor Marino Marini, nga gipadala gikan sa Roma aron sa pagbawi sa mga papeles nga gikuha ni Napoléon.”

Ang Batikano nagtugot sa mga eskolar sa pagsusi sa mga dokumento nga natigom una pa sa kamatayon ni Leo XIII niadtong Hulyo 1903. Aron makasusi, ang mga tigdukiduki kinahanglang motunol ug mga sulat sa introduksiyon gikan sa relihiyoso o akademikanhong mga awtoridad.

Pagsaway

Bisan tuod ang balita bahin sa pagbukas sa tipiganan sa mga dokumento gikahinangpan sa kadaghanan, ang pagsaway nadunggan. Namalandong sa mga rason kon nganong ang mga dokumento lamang gikan sa una pa ang 1903 ang gipasusi, ang Katolikong teologo nga si Hans Küng misukna: “Dili kaha nga ang 1903 maoy panahon sa dihang kini nahimong labi pang makapainteres, sanglit sa maong tuig si Papa Pio X, nga mao pay paglingkod sa papadong trono, misugod sa batok-Modernistang kampanya, nga gihimong mga biktima niini ang tanang teologo ug nagmugnag mga kalisdanan alang sa mga obispo sa Italya, Pransiya, ug Alemanya, nga nagpabiya sa daghang tawo gikan sa simbahan?”

Alang sa historyano sa pamalaod nga si Italo Mereu, bisan pa sa ilang pag-usab sa ngalan ug pagbukas sa tipiganan sa mga dokumento, “ang gihimo [sa Kongregasyon Alang sa Doktrina sa Tinuohan] sama ra sa gibuhat sa karaang Inkwisisyon, uban sa karaang mga metodo niini,” sama sa dili pagtugot niadtong giimbestigar sa pagtan-aw sa mga dokumento nga naghisgot kanila.

‘Walay Tinagoan nga Dili Mahibaloan’

Sa katibuk-an, ang mga historyano wala magtuo nga sila makahimog bisan unsang talagsaon kaayong mga kaplag diha sa “tipiganan sa mga dokumento sa Inkwisisyon.” Ugaling, hinungdanon gayod nga ang Katolikong Iglesya mibating obligado nga mopailalom sa paghukom sa publiko.

Bisan pa niana, ang labi pa ka hinungdanong opinyon mao ang iya sa Diyos. Sa hustong panahon iyang ipakanaog ang iyang paghukom maylabot sa usa ka relihiyon nga nag-angkong Kristohanon apan sa kasiglohan naglapas sa mga sugo sa Diyos ug nagsupak sa diwa sa pagtulon-an ni Jesus pinaagi sa paghimog pintas nga mga Inkwisisyon. Niining buhata, daghang inosenteng mga tawo ang makalilisang nga gisakit ug gipatay, tungod lamang kay wala sila modawat sa mga doktrina ug mga tulumanon sa simbahan.​—Mateo 26:​52; Juan 14:​15; Roma 14:12.

Bisan unsa pa ka bug-os ang pagsusi sa mga eskolar sa tipiganan sa mga dokumento, kini kanunay nga magpabiling dili bug-os. Sa laing bahin, ‘walay linalang nga dili dayag sa panan-aw [sa Diyos], apan ang tanang butang hubo ug naladlad nga bukas sa mga mata niya kang kinsa kita manubag.’ (Hebreohanon 4:13) Mao nga si Jesus, sa dihang nagtumong sa relihiyosong mga pangulo nga misupak kaniya, nakaingon ngadto sa iyang mga tinun-an: “Ayaw sila kahadloki; kay walay bisan unsang tinabonan nga dili mabuksan, ug tinago nga dili mahibaloan.”​—Mateo 10:​26.

[Mga footnote]

[Picture Credit Lines sa panid 12]

Palasyo sa Balaang Opisina, Roma, Italya

Mga dibuho: Gikan sa librong Bildersaal deutscher Geschichte