Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Indulhensiya sa Papa

Sa pagsaulog sa milenyo, si Papa Juan Paulo II nagproklamar sa tuig 2000 nga Balaang Tuig ug nagtanyag ug mga indulhensiya niadtong moduaw sa Roma isip peregrino, nagtaho ang L’Osservatore Romano. Ang indulhensiya maoy paagi nga ang mga Katoliko mapahigawas sa silot tungod sa sala. Ang mantalaan sa Batikano nag-ingon: “Ang matag maayong buhat nga nahimo ilalom sa giya sa Diyos takos sa ganti.” Ugaling, ang maong mantalaan nag-ingon nga ang maong buhat nagpatungha usab ug pipila ka makaiikag nga mga pangutana, sama sa, “Kon ang mapasayloong grasya sa Diyos itanyag sa tanan, nganong mohatag pa man ang Simbahan ug mga indulhensiya?” ug, “Kon ang Simbahan makahatag ug bug-os [absoluto] nga mga indulhensiya, nganong maghasolhasol pa man siya sa paghatag ug dili-absolutong mga indulhensiya?”

Hilom nga Sakit

Ang osteoporosis maoy hilom nga sakit nga “nagpameligro sa kapin sa 28 ka milyong Amerikano ug duolan sa 1.4 ka milyong Canadiano,” nagtaho ang mantalaang Toronto Star. Kini nag-apektar sa mga lalaki ug mga babaye, bata ug tigulang, ug “mahitabo sa dihang ang gulanggulang nang mga selula sa bukog mas daling madaot kay sa mailisan ug bag-ong bukog.” Kadtong duna nianang sakita wala tingaliy makitang ebidensiya niana hangtod nga mabalian silag bukog. Ang mga eksperto nagtuo nga ang sobrang pagdiyeta sa nagkadaghang tin-edyer ug mga atleta sa kolehiyo “nagadaot sa bukog nga angay nilang palig-onon alang sa pagkahamtong na. Ang batan-ong mga tigdiyeta kasagarang dili mokaon sa mga pagkaon nga gikinahanglan sa pagpalig-on sa ilang mga bukog.” Sumala sa taho, “mga 90 porsiyento sa kinatas-ang gibug-aton sa bukog makab-ot sa edad nga 18; ang mga hamtong makaabot sa ilang kinatas-ang gibug-aton sa edad nga 30.” Ang taho nagsugyot nga aron mabatonan ang kinatas-ang gibug-aton sa bukog, ang tanan kinahanglang ‘dunay igong kalsiyum ug bitamina D, mag-ehersisyo kanunay, ug likayan ang pagtabako ug paghubog.’

Magubtanong mga Tigsakayg Ayroplano

Ang “kasuko diha sa ayroplano”—walay-pugong nga panggawi sa mga pasahero sa ayroplano—“miuswag ug 400 porsiyento sa milabayng lima ka tuig,” matod pa sa magasing Business Traveler International. Unsay nakaingon sa kalit nga pag-usbaw? Ang kapit-os mao ang pangunang hinungdan. Ang nalangan o nakanselar nga mga paglupad, paghuot, ug kahadlok sa paglupad ngatanan nagpatunghag kahingawa, nga, sa baylo, motultol sa mga pagsilaob sa kasuko. “Ang mga kompaniya sa ayroplano nagpasiugda sa pagbiyahe sa kahanginan ingong tulin ug hapsay nga palakaw, ug dili kana ingon niana,” matod ni Stuart Howard, sa International Transport Workers’ Federation. Usa ka pangunang hawas sa kompaniya sa ayroplano nagtuo nga ang pagsugod sa mga biyahe diin gidili ang pagtabako maoy laing hinungdan sa kasuko diha sa ayroplano. Sumala sa taho, “ang nahigawad nga mga tigtabako maoy nakaingon sa kapin sa katunga [sa] mga hitabo sa magubtanong panggawi sa pasahero” diha sa usa ka kompaniya sa ayroplano sa 1997. Ang laing hinungdan mao ang pag-inom ug alkoholikong ilimnon, nga ang mga epekto niana mahimong mosamot sa taas nga mga altitud. Unsay gisugyot sa taho kon saba ang kaubang pasahero? “Ayawg tawga ang tripulante. Hinunoa, biya sa imong lingkoranan ug sa maampingong paagi ipahibalo kanila ang problema.” Kini nagsugyot usab: “Panalipdi ang imong kaugalingon gikan sa posibleng mga pagkapikal pinaagi sa pagdala ug daling-masabtan nga basahon o pagpaminaw sa makahupay nga musika” diha sa madaladala nga stereo.

Nagkamahal nga Galastohan sa Paglubong

Nagkadaghang tawo ang midangop sa pagsunog sa patayng lawas aron makunhoran ang galastohan sa paglubong. Sumala sa National Funeral Directors Association, ang aberids nga galastohan sa naandang paglubong sa Tinipong Bansa maoy $4,600 sa 1996. Sa kasukwahi, “ang pagsunog sa patayng lawas mokostar ug tali sa $500 ug $2,000,” nag-ingon ang Chicago Sun-Times, “depende sa matang sa lungon nga gipili alang sa pagsunog sa patayng lawas mismo ug sa urna nga maoy sudlan sa abo.” Dugang pa, ang pagsunog sa patayng lawas wala magkinahanglan ug lote sa sementeryo ug lapida, nga makadugang ug laing 40 porsiyento sa galastohan sa naandang paglubong. Ang mantalaan nag-ingon nga sa Tinipong Bansa sa 1997, ang pagsunog sa patayng lawas gihimo sa 23.6 porsiyento sa tanang patay, ug ang gidaghanon gidahom nga makaabot ug 42 porsiyento sulod sa mosunod nga napulo ka tuig.

Nameligrong mga “Fossil”

Ang mga nahimutangan ug fossil nga nagpabilin sulod sa libolibong katuigan nameligro sa kawat, bandalismo, ug masiboton kaayong mga turista, nagtaho ang New Scientist. “Gustong ibalhin sa ubang mga geologo ang kadaghanang bililhong mga fossil ngadto sa mga museyo o did-an ang mga bisita sa pagduaw sa maong mga dapit,” matod sa magasin. Hinunoa, ang uban nagpunting sa katungod sa publiko sa pagtan-aw niining maong mga fossil sa kinaiyanhong nahimutangan niini. Sa paningkamot nga masulbad ang suliran, ang International Palaeontological Association nagsugod sa paghimog listahan sa nameligrong mga dapit sa tibuok kalibotan. Apan hangtod karon, mga 50 lamang ka lokasyon ang nalista.

Walay-Sakit nga Pagpatambal sa Dentista?

Gusto sa daghang pasyente nga dunay depekto sa ngipon nga mawala na ang naandang barina sa dentista. Sumala sa FDA Consumer, sa usa ka sukod basig mahitabo na kana sa dili madugay. Ang Food and Drug Administration sa T.B. di pa dugayng nag-aprobar sa paggamit sa erbium: YAG laser alang sa pag-opera sa ngipon. Inay kay kuhaon ang daot sa ngipon pinaagi sa gamitoyng barina, ang mga dentista makagamit na karon ug laser sa pagkuha niana, nga magpaalisngaw sa nadaot nga tisyu sa ngipon, matod sa magasin. Ang laser dunay daghang kaayohan kay sa ordinaryong mga barina. Usa niana, ang pagtambal pinaagi sa laser kasagarang walay-sakit. Busa, daghang pasyente ang dili na magkinahanglan ug anestesya o ineksiyonan ug anestesya. Ikaduha, sanglit ang dentista dili na kinahanglang maghulat nga maminhod ang imong baba, mahimong sugdan dayon ang pagtambal. Dugang pa, ang makapikal nga mga pagkurogkurog sa kusog-moandar nga barina mahanaw. Apan, ang usa ka dakong disbentaha mao nga ang laser dili magamit sa ngipon nga gipastahan na.

Nukleyar nga Biya

Sukad sa katuigang 1960, kapin sa 200,000 ka metrikong tonelada nga nagamit nga aseite ang ginalabay sa industriya sa nukleyar nga enerhiya sa kalibotan, nagtaho ang magasing New Scientist. Ug kada tuig laing 10,000 ka tonelada ang idugang sa nagtipun-og nga biya. Asa paingon kining makamatayng mga biya? “Ang kadaghanan tipigan lamang diha sa mga nahimutangan sa reaktor,” matod sa magasin. Apan, kining mga dapita gidisenyo aron sudlan sa radyoaktibong biya sulod lamang sa pipila ka dekada. Busa moabot ang panahon nga ang nukleyar nga biya kinahanglang ibalhin ngadto sa mga labayanan nga molungtad ug dugaydugay. Apan ang suliran mao nga walay nasod ang malamposong nakatukod ug hilwas nga pasilidad sa ilawom sa yuta nga tipigan sa radyoaktibong biya niini. Ingong resulta, “ang nukleyar nga industriya nabitik sa kaugalingong laang,” matod sa New Scientist.

Pagkompas sa Hustong Pulong

“Ang bag-ong panukiduki nagpakita nga ang mga kompas kasagarang motabang sa mga mamumulong sa paghinumdom sa mga pulong gikan sa ilang mga panumdoman,” nagtaho ang Newsweek. Bisan tuod ang mahubitong mga kompas kasagarang gigamit sa pagpasa sa gidak-on o porma sa usa ka butang, ang ubang mga kompas, sama sa “pagkompas nga daw nagtadtad sa hangin duyog sa gisulti sa usa,” dunay lahi nga obra. Si Robert Krauss, usa ka propesor sa sikolohiya sa Columbia University, nag-ingon nga kining matanga sa mga kompas “motabang sa mga tawo sa paghinumdom sa lisod hinumdomang mga pulong” pinaagi sa pag-abli sa iyang gitawag nga “lexical nga panumdoman.” Ang mga tigdukiduki nagtandi sa maong panumdoman sa mahitabong pagbalhin ngadto sa mga signal sa dihang ang usa ka baho, lami, o tingog ikonektar ngadto sa usa ka hitabo. Pananglitan, maingon nga ang alimyon sa usa ka agwa makapahanduraw nimo sa imong lola, ang pagkompas mahimong mag-abli ug susamang “pultahan” ngadto sa usa ka pulong, sumala sa siyentipiko sa utok nga si Brian Butterworth.

Mga Nangamatay Tungod sa Trabaho

Sa tibuok kalibotan, 3,000 ka tawo ang nangamatay kada adlaw ingong resulta sa mga aksidente nga nalangkit sa trabaho, nagtaho ang Pranses nga mantalaang Le Monde. Sumala sa International Labour Bureau, dunay mga 250 ka milyong empleyado nga nangaangol kada tuig, nga miresulta sa kapin sa usa ka milyong nangamatay. “Ang gidaghanon sa mga nangamatay tungod sa trabaho mas taas kay sa aberids sa gidaghanon sa nangamatay kada tuig gumikan sa mga aksidente sa kadalanan (990,000), mga gubat (502,000), ubang kapintasan (563,000), ug AIDS (312,000),” nag-ingon ang mantalaan.

Epidemya sa Kanser sa Baba

Sa Delhi, India, ang gidaghanon sa kanser sa baba maoy upat ka pilo nianang sa Los Angeles, California, nagtaho ang The Indian Express. Sa pagkakaron, 18.1 porsiyento sa tanang bag-ong mga kanser taliwala sa mga lalaki sa Delhi maoy kanser sa baba—hangtod sa 10 porsiyento sa 1995. Ang pangunang mga hinungdan sa kanser sa baba mao ang pagmaskada, pag-usap ug bidis (sigarilyo sa India), ug pan masala (usa ka sinagol sa tabako, dinugmok nga bunga, ug ubang mga sangkap), nga puston ug dahon ug mamaon. Giisip sa mantalaan nga makakurat ang nagkadaghang gigamit nga pan masala sa walay-kalibotang mga bata nga nagtungha. Usa ka eksperto nagpasidaan nga ang tibuok India nagapadulong sa “usa ka epidemya sa kanser sa baba.”