Mga Gustog-Paukyab—Nganong Maikagon Kaayo Silag Dula nga Makamatay?

SA KARAANG arena sa Roma, ang naghinamhinam nga mga tawo​—50,000 ang gidaghanon​—wala mahimutang sa ilang mga lingkoranan. Naghakabhakab ang ilang ginhawa sa daghang adlaw tungod sa paanunsiyong makita bisan asa nga nagpahibalo nga ang mga dula nga himoon “kulbahinam kaayo nga dili angayng sipyaton pagtan-aw.”

Bisan pag ang mga pasundayag maylabot sa madyik, mga pantomime, payaso, ug pagpakatawa makapadugok gihapon ug daghang tawo diha sa lokal nga mga teatro, ang mga dula sa arena lahi kaayo. Ang kagahi sa mga lingkoranan ug ang mga problema makalimtan sa dili madugay diha sa kulba kaayong mga paukyab nga ipasundayag atubangan mismo sa mga tumatan-aw.

Karon migula ang mga mag-aawit, nga gisundan sa saserdote nga nagkapa. Dayon ang mga tigdalag insenso nanguna sa prosesyon sa mga idolo nga naglarawan sa mga diyos ug mga diyosa, nga gialsa aron makita sa tanan. Tungod niini ang okasyon morag gibendisyonan konohay sa diyos.

Mga Mananap Gipamatay

Karon hapit nang magsugod ang pangunang mga bahin sa kalingawan. Una, ang mga ostrich ug giraffe, nga pipila lang sa mga tumatan-aw ang nakakita, gibuhian diha sa arena nga walay kalutsan. Gipamatay sa daghang haniti nga mga magpapana nga nagdalag mga pana ug udyong ang makaluluoyng mga mananap, hangtod namatay ang kataposang mananap, nga nakalingaw pag-ayo sa gustog-paukyab nga mga tumatan-aw.

Ang sunod nga gipasundayag ngadto sa nag-abiba nga mga tawo mao ang kinabuhi-ug-kamatayon nga bugno sa duha ka dagkong elepante kansang mga sungo gibutangan ug taas, hait nga puthawng mga suyak. Dihay makabungol nga pagpamakpak sa dihang ang usa sa dakong mananap natumba nga namatay diha sa nabasa sa dugo nga balas. Kini nga talan-awon nakapukaw ug samot sa gana sa mga tawo sa pagtan-aw sa pangunang pasundayag nga magsugod sa pipila na lamang ka minutos.

Ang Pangunang Pasundayag

Ang gustog-paukyab nga mga tawo nanindog sa dihang nanungha ang mga gladyador diha sa arena, samtang nagpadayon kining mapagawalong pasundayag. Ang uban nagdalag mga espada ug mga taming ug puthawng mga helmet o nagdalag mga baraw, ug ang uban gamay rag dalang armas ug walay panagang nga sapot. Manomano sila nga nagsangka, nga kasagaran hangtod mamatay ang usa o ang duha samtang ang mga tumatan-aw namakpak. Ang mga rekord nagpakita nga sa usa ka dula 5,000 ka mananap ang gipamatay sulod sa 100 ka adlaw. Diha sa laing dula 10,000 ka gladyador ang gipamatay. Bisan pa niana, ang mga tawo naninggit nga gusto pang motan-aw ug dugang.

Ang mga kriminal ug mga piniriso sa gubat maoy gipamaon kanunay alang sa mga dula. Apan, ang usa ka tuboran nag-ingon, “lahi sila gikan sa grupo sa maayong-laking mga gladyador nga makigsangka nga may mga hinagiban, nga dagkog kita, ug wala kapahamtangi ug sentensiya sa pagkahimong gladyador sa tibuok nilang kinabuhi.” Diha sa ubang mga lugar ang mga gladyador nagtungha sa espesyal nga mga tunghaan aron matudloan sa arte sa manomano nga pagpakig-away. Kay mobukal ang dugo, sila madala sa lalim nga pagbati nga ipatungha sa dula ug sa pagkamakapaikag kaayo niini bisag makamatay. Ang dakong tinguha nga makig-away na usab maoy mopatigbabaw. “Malamposon gayod ang usa ka gladyador nga makaabot ug singkuwenta ka away una pa siya moretiro,” miingon ang usa ka basahon.

Toreyo

Sa atong panahon, ang kalibotan misulod ug bag-ong milenyo. Apan tin-aw nga maikagon gihapon kaayo ang daghang tawo sa mga dula nga peligroso, ilabina sa mga dula nga makamatay. Pananglitan, ang pagpakig-away ug torong baka maoy popular nga dula sa Amerika del Sur ug Mexico sa daghang siglo. Karon, kini popular na sa Espanya, Latin Amerika, ug Portugal.

Gikataho nga dunay duolan sa 200 ka arena sa Mexico ug kapin sa 400 sa Espanya. Ang usa ka arena sa Mexico makapalingkod ug 50,000 ka tawo. Daghan niini nga mga arena maghuot sa mga tawo nga motan-aw sa mga magdudula nga makigtakos sa ilang kaisog batok sa talihasmag nga mga toro. Ang bisan unsang lihok nga nagpakita nga nahadlok ang magdudula makapasuko sa mga tawong nanghugyaw.

Karon ang babayeng mga magdudula nahimong mga matador, nga mokitag milyonmilyong dolyares sa pagpatay ug mga toro. Usa ka babayeng matador nga giinterbiyo sa telebisyon miingon nga walay makapatagbaw sa iyang pagkagustog-paukyab gawas sa pag-atubang ug talihasmag nga mananap, bisan pa sa kapeligrohang sungagon hangtod mamatay.

Pagpadagan sa mga Toro

“Ang upat ka laray sa mga tawo naglumbay diha sa Sixto sa Calle Estafeta sa Pamplona, ug banha kaayo,” nag-ingon ang usa ka report. “Lainlaing mga pinulongan ang madunggan diha sa panagsultihay​—Basque, Castilian, Catalan, Iningles.” Sayo nga nagpundok ang mga tawo aron sa pagtan-aw sa dula. Ang mga toro nga gitagana alang sa toreyo ibutang diha sa mga koral nga tunga lamang sa milya ang gilay-on gikan sa arena.

Mabuntag panahon sa mga away, ang mga ganghaan sa koral buksan aron makagawas ang unom ka toro, dugang pa sa usa nga gitagana, nga makig-away nianang gabhiona. Naglinya ang mga bilding diha sa karsada, ug gialihan ang nagkuros nga mga karsada. Busa dili maglisod ang mga toro sa pagdagan deretso sa arena, nga daganon nila ug mga dos minutos kon walay makasabal.

Sa mga katuigang miagi, ang mga tawo magpagukod sa mga toro aron masulayan ang ilang mga abilidad bisag peligroso kaayo. Tuigtuig dunay pipila nga mosulay gihapon niana. Sa ngadtongadto kini nahimong usa ka internasyonal nga dula. Daghan ang nangasamdan ug grabe sa mga toro, ang uban nangamatay tungod kay nasungagan. “Kon nagtuo ka nga dili ka nila maapsan,” matod pa sa usa ka tigpagukod, “sayop ka.” Sa 20-ka-tuig nga yugto, sumala pa sa Red Cross sa Espanya, sa “aberids usa ang masamdan matag adlaw tungod kay nasungagan.” Laing 20 ngadto sa 25 ka tawo usab ang ginatambalan adlaw-adlaw tungod kay nasamdan.

Nganong makapaikag kaayo kini bisag makamatay? Mitubag ang usa ka tigpagukod: “Kanang mga segundo nga anaa ka mismo uban sa mga toro, nga nag-abay pagdagan uban nila, makapanimaho kanila, makadungog sa tinaguktok sa ilang mga siki, ug pagtan-aw sa mga sungay nga kasungagon pila ka pulgada ang gilay-on​—kining matanga sa kaukyab mao gayoy nagpawili kanila nga magpagukod.” Ang mga tigpagukod giaghat sa nag-abibang mga tawo. Ang uban ba mahigawad kon sila dili makakita nga may mamatay nga nasungagan o usa ka magpagukod nga maitsa diha sa abaga sa 1,500 ka libra nga nagdasdas nga toro? Ang pagbanaw sa dugo makaikag ba kaayo alang sa pipila kanila sama sa kaikag sa mga tawo diha sa mga arena sa Roma?

Naghagit-hagit sa Kamatayon

Dayon adunay mga tawo nga gustong maghagit-hagit sa kamatayon sa ubang mga paagi. Adunay mga stuntman sa motorsiklo nga maghagit-hagit sa kamatayon ug sa grabeng pagkaangol pinaagi sa paglukso sa ibabaw sa 50 ka sakyanan nga gitapad pagparking o sa ibabaw sa ubay-ubayng depasahero nga bus o sa tuktok sa usa ka dakong dalama. Usa ka stuntman miingon nga nabalian siya ug 37 ka bukog sa iyang lawas ug na-coma sulod sa 30 ka adlaw. Siya miingon: “Kanunay akong mabalian ug mga bukog o mga bukton. . . . Nakaagi ako ug napulog-duha ka dagkong operasyon sa bukog. Kanang disdison ka ug butangag gamayng pirasong metal o twirka ang bukog. Tingali mga trayentay-singko o kuwarenta ka twirka ang nataod sa sulod nako, aron masumpay ang mga bukog. Kanunay lang akong maospital.” Kas-a sa dihang siya nabalian ug bukog samtang nagbansaybansay ug wala makahimo sa iyang pagsulay sa paglukso sa ibabaw sa daghang sakyanan sakay sa motorsiklo, gisuliyawan siya sa mga tawo aron sa pagpakita sa ilang kahigawad.

Daghan niadtong gustog-paukyab moapil sa peligrosong matang sa mga dula, lakip sa makamatayng mga kalaki sama sa pagkatkat sa kilid sa mga bungbong sa habog kaayong mga bilding sa siyudad nga walay mga gamit alang sa kahilwasan, pagpadailos pinaagig snowboard diha sa titip kaayong 6,000 ka metros nga mga bukid, pag-bungee jumping sa habog kaayong mga torre ug mga taytayan, paglukso gikan sa mga ayroplano nga magparakyot samtang nahigot diha sa bukobuko sa laing tiglukso, o pagkatkat sa titip nga kimba nga naputos sa yelo nga walay dala gawas lamang sa gamayng mga piko. “Maaninaw ko nga mamatyan ug tulo o upat ka higala sa usa ka tuig,” magul-anong miingon ang usa ka tigkatkat ug bukid nga naputos sa yelo. Kini maoy pipila lamang sa makamatayng mga kalaki nga napopular sa kalibotan sa mga dula. “Ang purohan nga madisgrasya maoy naghimo sa peligrosong mga dula nga makapadani pag-ayo,” miingon ang usa ka magsusulat.

“Bisan ang peligroso sa ngatanan nga matang sa mga dula nagkapopular,” nagsulat ang magasing U.S.News & World Report. “Ang paglukso gikan sa ayroplano, diin ang maayong laking mga tigparakyot magsirkosirko ug motindog diha sa surfboard nga gama sa graphite samtang magpatighulog gikan sa 4,000 ka metros, dili pa uso niadtong 1990; karong panahona kini nakadani ug libolibong sumusunod. Ug usa ka dula nga nailhang BASE jumping (alang sa mga Building, Antenna, Span, ug Earth), nga gisugdan niadtong 1980, karon nakadani ug ginatos, kinsa magparakyot​—kasagaran sa ilegal nga paagi ug sa magabii​—diha sa dili-matarog nga mga tinukod sama sa mga transmiter sa radyo o mga taytayan.” Daghang kinabuhi ang nakalas na niining dulaa. “Wala kaayoy mangaangol sa BASE jumping,” miingon ang usa ka beteranong tiglukso. “Duha lang ang dangatan, mahimong mabuhi ka o mamatay.”

Ang pagkatkat ug bato sa titip nga mga kilid sa bukid nga walay gamit gawas sa tudlo sa kamot ug sa mga tiil nakadani ug libolibo. Bisan ang mga komersiyal sa telebisyon ug magasin nagpaanunsiyo ug tanang butang gikan sa mga trak ngadto sa mga tambal alang sa labad sa ulo nga nagpasundayag sa mga tigkatkat nga nagbitay sa titip nga mga pangpang sa bukid nga ginatos ka metros diha sa kahanginan, nga gihigot lamang sa usa ka nipis nga pisi. Gikataho nga niadtong 1989 duolan sa 50,000 ka tawo sa Tinipong Bansa ang nangarisgo sa pag-apil niining dulaa; karon lang bag-o gibanabana nga tunga sa milyon ang nadani sa kamakapaikag niini bisag makamatay. Sa tibuok kalibotan ang gidaghanon nag-usbaw.

Sa Tinipong Bansa, “nagkadaghang ‘ordinaryong’ mga lalaki ug babaye ang nangamatay o nangaangol tungod sa pagdulag makuyaw o peligrosong mga dula,” nagreport ang magasing Family Circle. “Ang pag-surf diha sa mga sakyanan”​—pagkatkat agi sa bentana sa nagdagan nga sakyanan paingon sa atop ug pagtindog samtang nagdagan ang sakyanan​—o pagtindog ibabaw sa nagdagan nga elebetor o sa atop sa nagdagan nga tren sa subwey nakakalas ug batan-ong mga kinabuhi.

Bisan ang habog kaayong Mount Everest mas labaw nang nalangkit. Ang mga tigkatkat nga kulang ug pagbansay mobayad ug kutob $65,000 aron madala ngadto sa tuktok sa bukid ug sa paglugsong na usab. Sukad sa 1953, kapin sa 700 ka tigkatkat ang nakaabot sa tuktok. Daghan ang wala na makabalik pagkanaog. Ang ubang patayng mga lawas atua pa gihapon didto. “Ang mga tigkatkat karon moapil sa bangga aron marekord ingong kinabatan-onan, kinatigulangan, o kinapaspasan nga mikatkat sa Everest,” nag-ingon ang usa ka magsusulat. “Dili sama sa ubang dula,” matod pa sa lain, “kadtong moapil niini kinahanglang andam nga mamatay.” Kinahanglan bang hagiton ang disgrasya aron pamatud-an ang kaisog? “Dili kinahanglang magbuhat ug mga binuang aron lang ipakita ang kaisog,” nagpasidaan ang usa ka beteranong tigkatkat. Apil sa iyang gilista nga “mga binuang,” mao ang “‘pagpangarisgo sa pagkatkat’ sa tuktok sa Mount Everest sa dili ekspertong mga tigkatkat.”

Ang kahimtang nagpadayon sama sa gihubit. Ang gidaghanon ug matang sa naghagit-hagit sa kamatayon nga mga dula nga nahimong ordinaryo sa tibuok kalibotan maoy sama ka walay limitasyon sa handurawan niadtong andam sa pagmugnag bag-ong mga dula. Usa ka sikologo nanagna nga ang peligroso kaayong mga dula, diin temporaryong ipameligro sa mga entrante ang ilang kinabuhi pinaagi sa paghimog kuyaw nga mga kalaki, nga “mahimo na unyang kinadak-ang dula sa ika-21ng siglo nga daghan ang motan-aw ug moapil.”

Nganong Moapil Sila Niini?

Depensahan sa daghang maikagon sa peligrosong mga dula ang ilang pag-apil sa naghagit-hagit sa kamatayon nga mga kalaki ingong pag-ikyas gikan sa kalaay. Kay gilaayan sa mga trabaho nga balikbalik, gibiyaan sa uban ang ilang trabaho ug misulod ug bag-ong karera diha sa kalibotan sa peligroso kaayong mga dula. “Nagsugod ako sa pag-apil sa bungee jumping aron mobati ug kalalim, ingong usa ka paagi sa pagkalimot sa akong mga problema ug sa pagbag-o sa akong kinabuhi,” miingon ang usa. “Ako molukso ug ako mobati nga morag wala gayod akoy problema.” “Siya maoy usa ka beterano nga nakalukso nag 456 ka beses, apil ang paglukso gikan sa El Capitan sa Yosemite, sa San Francisco Bay Bridge, ug sa kinatas-an sa kalibotan nga trambiya sa Pransiya,” nagtaho ang usa ka magasin.

Miingon ang laing entrante sa peligrosong mga dula: “Morag ang oras wala magdagan. Dili ka magbalebale kon unsa nay nahitabo sa kalibotan.” Dunay lain nga miingon: “Ang among ginahimo agig lingawlingaw [diin alang sa daghan naglakip ug premyo nga salapi], dili himoon sa kadaghanang tawo bisan pag tionan nimog pistola ang ilang mga ulo.” Ang magasing Newsweek mikomento: “Silang tanan porsigidong makatilaw ug hingaping kaukyab.”

Ang pipila ka sikologo nakahimog dakong panukiduki maylabot sa pagpangitag paukyab. Giklasipikar sa usa ka sikologo ang tigpangitag paukyab ingong usa ka matang sa personalidad nga gustog-paukyab. ‘Sila ganahan kaayong mangarisgar, ganahang mangitag paukyab.’ Siya miingon: “May mga tawo nga gusto ug kasegurohan sa kinabuhi​—sa mga lagda, sa mga tradisyon. Ang matang sa mga tawo nga gustog-paukyab dili gusto ug kasegurohan sa kinabuhi. Silay nagmugna ug ilang kaugalingong kinabuhi.” Siya nag-ingon nga nakaplagan diha sa pagtuon nga ang matang sa mga tawo nga mangarisgar maoy duha ka pilo nga maaksidente sa haywey kay sa uban. “Ang mga aksidente mao ang pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga tin-edyer, tungod kay kasagarang ilang gibutang ang ilang kaugalingon diha sa peligrosong kahimtang aron sa pagtagbaw sa ilang pagkagustog mga paukyab.”

Ang mga siyentipiko ug mga sikologo miadmitir nga dili-normal sa tawo ang pagpangitag mga dula nga dako kaayog purohan nga makamatay. Ang panghitabo nga daghan ang grabeng nag-antos sa makamatayng mga pagkaangol, nga human nga maayo gikan sa ilang pagkaospital ug sa mga sentro sa rehabilitasyon, magpadayon na usab sa ilang makamatayng pangagpas, nagpakita lamang nga may diperensiya ang ilang mga pangutok. Bisan pa niana, kasagaran sila tingali maoy intelihente kaayong mga tawo.

Ang mga eksperto wala mahibalo kon unsay nakadani sa mga gustog-paukyab nga ipameligro ang kinabuhi ug ang ubang bahin sa lawas. Ang mga tubag, sila nag-ingon, tingali makita diha sa utok. “Dili ka makapahunong nianang gustog-paukyab,” matod pa nila, “apan mosulay ka sa pagpugong kanila sa pagpangarisgo sa ilang kinabuhi. Labing menos, buot nimo nga mohunong na sila sa pagpameligro sa kinabuhi sa ubang tawo.”

Ang Kristohanong Panglantaw

Ang mga Kristohanon naglantaw sa kinabuhi nga usa ka bililhong gasa nga gikan ni Jehova nga Diyos. Kon tinuyo nga ipameligro sa usa ka tawo ang iyang kinabuhi pinaagi sa walay-hinungdang pagpamasin aron lang ipakita ang iyang kaisog​—ang iyang pagkalalaki​—o sa pagpaukyab sa mga tawo o pagtagbaw sa iyang kaugalingong kagustohan nga makasinati ug lalim kaayong pagbati, siya, sa ingon, nagpakita nga nagtamay sa katingalahang gasa nga kinabuhi nga gihatag sa Diyos kanato. Si Jesus nagpakitag lalom nga pagtahod sa iyang kinabuhi ug wala kana ipameligro sa walay hinungdan. Siya midumili sa pagsulay sa Diyos.​—Mateo 4:​5-7.

Maingon man, ang mga Kristohanon dunay obligasyon sa pagpakitag pagtahod sa kinabuhi. “Nakakatkat ako kaniadto ug titip kaayong pangpang nga bato ug nakita ko ang akong kaugalingon nga dili na makalihok,” misulat ang usa ka Kristohanon. “Hangtod karon mangurog ako sa paghunahuna nga diriyot akong mamatay. Pagkawalay hinungdan unta kadto nga kamatayon!”

‘Diha sa akong gipuy-an,’ misulat ang usa ka Kristohanong batan-on, ‘ang mga batan-on moentra niining daghang matang sa mga dula nga makapaukyab. Kanunay nila akong danihon sa pag-apil kanila. Apan, diha sa mga balita kanunay akong makakita ug mga report sa mga tawong nangamatay o grabeng nangaangol tungod sa ginaingong mga dulang makalingaw nga ipang-estorya sa mga batan-on kanako. Akong naamgohan nga dili-maalamong ipameligro nako ang kinabuhi nga gihatag ni Jehova nga Diyos kanako, alang sa maong daklit nga kaukyab.’ Hinaot nga ikaw may ingon niana nga maayong panghunahuna ug panghukom.

[Picture Credit Line sa panid 21]

© Reuters NewMedia Inc./CORBIS

[Picture Credit Line sa panid 24]

Steve Vidler/SuperStock