Nganong ang Pipila Maisog ug ang Uban Buotan
Sa dili pa dugayng mga bulan ang mga irong pit bull nahimong mga ulohan sa balita sa Tinipong Bansa. Gikahadlokan sila sa kadaghanan ingong mga iro nga nagaatake, makaangol, ug usahay mopatay ug tawo. Sila ba sa kinaiyanhon maisog, o gihimong maisog sa ilang maisog nga mga agalon? Ang mga iro ba maisog o buotan tungod sa pagsanay o tungod sa pagbansay? Tingali sama sa mga tawo, ang kombinasyon niining mga butanga ang nakapahimo kanila kon unsa sila.
ANG rekord mabasa nga daw sa usa ka mabangis nga akusasyon sa mga irong pit bull. Sa California ang dos-anyos nga si James Soto gigukod sa pit bull sa silingan ug gipaak sa nawong ug liog hangtod nga namatay. Sa Florida mikamang ang pit bull sa kuna sa natulog nga bata ug gipatay kana. Sa Georgia napatay sa tulo ka pit bull ang kuwatro anyos nga batang lalaki dihang miagi siya sa lagwerta sa silingan. Ang 16 ka bulang batang babaye sa Oklahoma nakaabot sa hiniktang pit bull—ang binuhi sa pamilya—ug namatay tungod sa grabeng mga samad sa liog. Sa Michigan ang 20 ka bulang si Kyle Corullo, samtang nagdula sa lagwerta sa iyang apohan sa likod sa balay, gitake sa pit bull. Misukol sa inahan sa bata, giguyod niini ang bata sa bakanteng lote ug gikuniskunis siya hangtod nga namatay. Usa ka pit bull nga nagbantay sa tanom nga marijuana sa California nakapatay sa dos-anyos ug tunga nga batang lalaki. Gidugmok sa binuhi sa pamilya ang ulo sa duha ka bulang masuso. Sa kalit lamang, gihasmagan sa binuhing pit bull ang batang si Melissa Larabee ug gipatay siya sa usa ka nagkagobkob nga paak sa liog.
Nahimong mga biktima usab ang mga hamtong. Usa ka 67-anyos nga luyoluyo sa nars sa Kansas giatake diha sa iyang lagwerta, bun-og ang iyang lawas, ug ang iyang bagolbagol natangtang. Ang duha ka pit bull gibansay sa pag-atake kang bisan kinsa nga may hinagiban—siya nagdalag linukot nga mantalaan sa iyang kamot. Siya namatay sa ospital. Sa Ohio usa ka 67-anyos nga retiradong doktor napatay sa duha ka pit bull diha sa pag-atake nga milungtad ug 25 minutos. Giatake sa pit bull ang walay-trabahong tawo samtang nagtan-aw siya sa mga kuwites diha sa Rochester, New York. Siya namatay sa ospital.
Ang Humane Society sa Tinipong Bansa miingon nga sukad sa 1983, nakapatay ang mga pit bull ug 21 sa 29 ka tawo nga napatay sa mga iro—72 porsiento gipatay sa 1 porsiento sa mga iro sa nasod. Si Randall Lockwood, eksperto sa Humane Society sa mabangis nga mga iro, miingon: “Kining mga mananapa maoy mga buaya sa mga iro. Sila dunay mangitngit ug madugoong kasaysayan.”
Human nga gidili ang pagpaaway sa iro ug turo ug iro ug uso sa Inglaterra sa 1835, gipasanay sa mga magmiminag karbon sa Staffordshire ang ilang mga iro alang sa away sa iro. Ang mga pit bull karong adlawa kagikan sa mga iro niadtong panahona—busa nadawat nila ang ilang presenteng ngalan, American Staffordshire terriers. Gitawag usab silang American pit bull terriers.
May pandakon, maskuladog mga lawas ug samag puthawng mga baba nga may kusog nga 130 kg por sentimetro kuwadrado, ang mga pit bull maoy kusgang mga makinang pang-away. Sa kasagaran hilom silang moatake, bisag dili hilabtan, ug moukob ang ilang mga baba sa ilang biktima ug mowataswatas ug mokuniskunis samag iho. Mga sakop sa pamilya ang kadaghanang mga biktima. Apan ang usa ka malipayong tag-iyag tulo ka pit bull midayeg kanila ingong ‘maunongon ug maanindot kaayong mga binuhi, ilabina sa mga pamilyang may mga anak.’ Apan, gipaak sa usa sa iyang maunongong mga binuhi ang iyang bukton ug naospital siya sa tulo ka adlaw.
Sa miaging tuig ang tumatan-aw sa telebisyon sa nasod nga nagtan-aw sa balita sa gabii nakasaksi ug makalilisang nga pag-atake sa opisyal sa pagpitol sa mananap sa Los Angeles nga si Florence Crowell. Ang pit bull nga ginganlag Benjamin midasmag sa pultahan sa balay nga may iskren ug gidugmok ang usa sa iyang mga kamot ug grabeng pagkasamad ang pikas kamot. Gibunalan ang iro apan mihasmag pag-usab ug gipahit ang iyang wala nga dughan. Miadto siya sa balay aron sa pagsusi sa unang pag-atake sa iro. Naospital si Crowell sa lima ka adlaw. Ang hulagway ni Benjamin makita sa panid 23, nga gikulong sa Los Angeles Department of Animal Regulation. Gikiha ang tag-iya ni Benjamin tungod sa pag-atake ginamit ang makamatayng hinagiban.
Sa dili pa dugayng mga tuig, ang listahan niadtong nasamdan sa mga pag-atake sa pit bull miabot nag libolibo. Tungod niini, gibuhian sa mga tag-iya ang gatosgatos ka pit bull diha sa kadalanan o gihatag kini sa silonganan sa mga mananap aron patyon. Gibati sa daghang mga tag-iya nga dili sila luwas, ug ang uban dili gustong moatubang sa mga sumbong batok sa batasan sa ilang iro. Ang ubang mga ahensiya sa seguro dili modawat sa pagpaseguro sa mga pit bull, sa Doberman, o German shepherd.
Samtang gitawag ni Randall Lockwood ang mga pit bull nga “buaya sa mga iro,” siya miingon usab: “Ang makasubo mao nga dili tanan niining mga iroa peligroso. Dili tanan sa pit bull mga bomba nga naghulat lang nga mobuto.” Ug siyempre dili ang higalang iro sa mga artistang bata diha sa Our Gang nga pakatawang salida! Kadto maoy pit bull nga gitawag Pete, diin itom ang palibot sa usa ka mata niini.
Ang usa sa manlalaban sa pit bull mao si Sara Nugent sa Houston, Texas. Siya nakapasanay ug nakapadako kanila sulod sa 22 ka tuig. “Ang problema dili sa mga iro, kondili sa mga tag-iya niini,” siya miingon. Hinunoa, siya miingon nga “mas malisod kining iroa nga buhion kay sa uban, ug dili angay magbaton ug usa ang tanan niini.” Si Andy Johnson sa United Kennel Club miingon: “Kon gusto kang magbuhi ug pit bull, mabatonan mo ang usa sa labing maanindot nga binuhi nga imong mahanduraw.” Si Roy Carlberg, kalihim nga ekehutibo sa American Kennel Club, mas maampingon. Siya miingon nga ang ‘ubang mga pit bull kasaligan, samtang ang uban dili makapugong sa ilang mapintas nga temperamento ug superyor nga kusog.’
Si Samuel McClain, imbestigador niadto sa SPCA (Society for the Prevention of Cruelty to Animals) sa Philadelphia, milig-on sa hunahuna ni Nugent nga ang tag-iya ang mabasol: “Adunay bag-ong matang sa pit bull nga nagatungha—mapintas, maisog, dili-makontrolar. Imong maila sila sa mga ngalan—Mamumuno, Kurta, Buangong Pete. Nagpasanay sila nianang among gitawag nga buangong mga iro, amahan ug anak nga baye, inahan ug anak nga laki.” Dili lamang pagpasanay ang nakadaot sa iro kondili ang pagbansay usab nga makuha niini. Sayisenta porsiento sa 3,000 ka pit bull sa Philadelphia gigamit alang sa pagpaaway sa iro. Aron sa pagpaisog kanila samtang itoy pa, hatagan ang uban ug mga iring nga gamay ug itoy aron kuniskunison kini.
Ilegal ang pagpaawayg iro sa tanang 50 ka estado ug usa kini ka krimen diha sa 36 ka estado, apan ‘makakita kag away sa iro sa bisan unsang hinapos sa semana diha sa bisan hain sa 50 ka estado,’ miingon si Eric Sakach sa Humane Society sa Sacramento, California.
Ang mga pit bull mao Ang Iro sa mga bugoy sa dalan. Ang ilang kahuyang nagkinahanglag pagpalig-on sa pagkalalaki nga ilang makuha gikan niining mga iroa nga ilang gipaisog. Ang mapintas nga mananap maoy ekstensiyon sa ilang kaugalingon—“Isog kami, ayaw gayod kamig hilabti!” Ipasundayag sa mga tin-edyer sa Chicago ug sa Philadelphia ang ilang mabangis nga mga pit bull sama sa ilang pagwarawara sa kurta o sa posil. Nagadaladala niining mga iroa ang tigpamaligyag mga droga ug diha sa ubang dagkong mga siyudad, may mga ngalan kini sama sa Pagbuno, Hitler, ug Ulaton ug Nawong. Diha sa ilang gilusoklusokag metal nga kolyar gitago ang cocaine ug ang kinitaan sa tibuok adlaw. Ginatago sa mga sakop sa mga gang sa motorsiklo ang ilang mga droga sa ilalom sa mga balay sa ilang mga pit bull.
Nahimo ang mga krimen pinaagi sa paggamit ug mga pit bull ingong mga hinagiban. Dihang gisugo sa usa ka tawo sa New Jersey ang iyang pit bull sa pag-atake sa polis, gipahamtangan siyag sala sa pagbaton ug makapatayng hinagiban. Dihang gisugo sa kawatang si Shabu Copper ang iyang pit bull sa pag-atake sa usa ka polis, gikiha siya nga migamit ug makapatayng hinagiban. Gikiha ang taga Michigan sa pag-atake ug makapatayng hinagiban dihang giatake sa iyang pit bull ang 12-anyos nga batang babaye.
Gidili sa kadaghanang mga munisipalidad ang mga pit bull. Apan, ang mga ordinansa nga nagatarget sa espisipikong matang sa pit bull, wala dawata sa korte. Ang mga balaod nga nagaklasipikar sa “mabangis nga mga iro” ang ginadawat. “Kinahanglang ipakanaog ang epektibong balaod may labot sa mabangis nga iro,” miingon si Sherl Blair sa eskuylahan sa pagpanambal sa mga hayop sa Tufts University. Gawas pa, dili lang pit bull ang maisog nga iro nga nagaatakeg tawo. Ang mga German shepherd, Doberman, Rottweiler, Akitas, ug chow sad-an usab. Ug libolibong mga pit bull, nga tukmang pagkasanay ug pagkabansay, buotan.
“Sa pagkatinuod, diha sa responsableng mga pamilya,” miingon ang artikulo diha sa Wall Street Journal, “mahimong buotang mga binuhi ang mga pit bull. Ang ilang madulaong kinaiyahan daling mapukaw sama sa ubang mga matang. Dili daling mangatangtang ang ilang balahibo ug daling limpiyohan. Ug dili na kinahanglang isulti pa nga maayong magbabantay ang mga pit bull.”
Kining paghisgot ug magbabantayng mga iro nakabangon ug pangutana niadtong naghunahuna sa pagbaton ug iro ingong tigpanalipod sa pamilya. Unsang matanga kaha sa iro? Usa ka propesyonal nga tigbansay ug iro ang giinterbiyo alang sa mga sugyot.
Unsang matanga sa iro ang imong isugyot alang sa proteksiyon sa pamilya?
“Una, makaingon ako nga niining puntoha daghang tawo maghunahuna ug usa ka nabansayng irong tig-atake o irong tigbantay. Kining mga iroa peligrosong batonan diha sa balay. Gibansay sila nga matahapon ug moreaksiyon dayon. Sama sila sa posil diha sa balay—ang resulta sa kasagaran katalagman inay proteksiyon. Sa masubsob, kining matanga sa iro nakasamad o kaha nakapatay ug mga bata diha sa kasilinganan, ug usahay mga membro pa sa ilang kaugalingong pamilya. Ug kon ang imong iro nabansay sa pag-atake ug nakapaak, mameligro ka. Kon dalhon sa korte, ikaw ang manubag. Ang mga korte mapihigon sa mga iro nga gibansay sa pagpaak. Ang nabansay sa pag-atake o tigbantayng iro diha sa balay dili gayod maalamon.
“Kon nakahukom ang pamilya sa pagbaton ug iro ingong proteksiyon, mas maayong magbaton sila nianang gitawag nga irong tigtukaw—usa nga mopaalisto kanimo sa kasamok ug mopaghot. Ang labing maayong iro alang niini mao ang dakong iro nga may magahob ug daw kumakaong tingog ug mopahadlok sa mga kawatan, apan wala bansaya ang iro sa pagpahit. Kining iroa maoy maayong depensa, apan dili peligroso sa pamilya ug sa silingan.”
Maayo bang konsiderahon ang temperamento?
“Kinahanglang konsiderahon ang temperamento. Dunay dakong kalainan tali sa usa ka iro ug sa lain, bisag samag matang. Ang German shepherd nga gamiton ingong mga iro nga tiggiya gipasanay alang sa temperamento. Kinahanglang malumo sila nga iro, maampingong mga iro, mga iro nga magamit diha sa daghan sa nagkalainlaing mga tawo. Ang lahing temperamento ang kinahanglan alang sa German shepherd nga pagabansayon ingong irong tig-atake—matahapon, maisog, agresibo. Ang kinaiya sa tigtukaw nga iro may kombinasyon sa—malagsik apan dili daling mapukaw, kalmado ug mabinantayon apan dili hadlokan.
“Maayo usab nga magbaton ug iro sa itoy pa, laki kun baye—ang ulahi mas sayon nga kontrolahon. Padak-a siya uban sa pamilya. Niana mobati siya nga siya ang tag-iya sa pamilya. Kini iyang pamilya, ug dihang modako siya, mapanalipdanon kaayo siya niana. Hinungdanong hatagan usab siyag pagbansay sa pagsunod. Labing menos tudloi siyag pila ka sukaranong mga sugo, sama sa Pundo, Lingkod, Balintong, Dali diri, ug Hapa. Sugdi samtang itoy pa siya, sa mga walo ka semanang edad. Nianang edara dali siyang mosugot sa imong gusto ug bug-os nga masaligon kanimo ug maikagon sa imong pagdawat ug pagdayeg.”
Komosta ang bahin sa pagbadlong, dihang kinahanglan?
“Ang kombinasyon sa pagbadlong ug ganti mas epektibo kay sa pagbadlong lamang. Ang iro ginadayeg sa maayong batasan, ug sa samang higayon ginabadlong siya sa daotang batasan. Sa akong pag-ingong pagbadlong, wala ako magpasabot nga bunalan. Binaba nga pagbadlong, sama sa ‘Ayaw! Malditong iro!’ Makamatikod siya sa imong dili-pag-uyon gikan sa tuno sa imong tingog. Lig-ona ang maayong batasan pinaagig mga ganti—dili gagmayng pagdayeg kondili pagdayeg pinaagi sa mga pikpik sa pag-uyon. Mas epektibo kana kay sa pagkasaba. Ug ayaw gamita ang ngalan sa imong iro dihang magdisiplina—imong gisilotan ang iyang batasan, dili siya.”
Karon, mobalik kita sa pangutana nga gibangon sa sinugdanan niining artikuloha. Ang pagsanay nagaapekto sa temperamento sa mga iro ug mapihong daan ang pagkaagresibo ug kalumo. Apan may dakong bahin usab ang palibot. Ang malulotong pagtratar makakunhod sa pagkaagresibo ug modugang ang kalumo. Ang mabangis nga pagtratar makadugang sa kinaiyanhong pagkaagresibo ug makabungkag sa espiritu sa maluloton ug kinaiyang iro. Ang samang pagkasanay nga iro mapasanay ug mabansay sa pag-agak sa buta o sa pag-atake sa manunugok. Ang kombinasyon sa kinaiyahan ug pag-alima nagaobra. Apan ang kinaiyahan sa iro anaa kanunay, ug ilalom sa pila ka mga kahimtang, kini motungha. Ang malisod nga kahimtang mopahimo sa agresibong disposisyon sa pagsilaob nga dili madahom o mopahimo sa sobra ka malumong iro sa pag-atras dihang angay unta niyang panalipdan ang iyang pamilya.
Aniay pasidaang pulong bahin sa mga katalagman sa pagpaaway sa iro: Ang usa ka madasigong tigpaawayg iro miingon mahitungod sa iyang pit bull nga “ang pakig-away mao ang hangin sa kinabuhi kanila.” Siya miingon nga ang pagpaaway dili kapintas kondili kaluoy. Sila mamatay nga malipayon, malamposon, nagatuman sa katuyoan sa pagsanay ug pagbansay kanila, siya miingon. Miuyon niining katingalahang sentimento, ang laing sadistikong dumadasig sa ilegal nga pagpaaway sa iro mihatag niining mangilngig nga komento: “Ang akong mga iro nangamatay nga nagtindog ug nagkitiwkitiw ang mga ikog.”
Nangamatay usab sila nga may nangabaling mga bukog, nangatabtab nga mga dalunggan, nangapaknit ang mga panit, ug nag-agos nga mga dugo. Ang bugno moabot ug usa ngadto sa tulo ka oras. Sila magbugno hangtod sa kamatayon. Si Randall Lockwood midugang niining makantalitahong tuno: “Nadunggan na karong mga adlawa ang mga iro nga migula sa lugar nga awayanan ug nangatake sa mga tumatan-aw. Ang pipila sa among mga tigsusi nakakita niana.” Ang polis sa San Diego nga si Blackwood miingon: “Kami nakakita kanila, nga nangabali ang duha ka tiil sa atubangan, ug gidusdos ang kaugalingon sa pikas nga ring aron makig-away.” Kining bang mga iroa nangamatay usab nga nagtindog ug nagkitiwkitiw ang mga ikog?
Katingad-anan ang kaisog ug kusog sa mga pit bull. Pagkatalamayon, pagkamakasubo, nga ang maong kaisog ug kusog gigamit sa mapintas ug sadistikong paagi—mga iro nga gipaisog sa mas mapintas nga mga tawo! Sa kataposan, gisaway ni Lockwood kining kabangisan ug ang sangpotan niini: “Ang pagpaawayg iro mao ang labing dakong kahiwian sa espesyal nga relasyon nga naglungtad tali sa mga tawo ug sa mga iro. Ang mga tawo ang nagpailalom sa mga iro sa tagsaong kabangisan. Ug karon kana nagpahimo sa mga iro sa pagpatay ug mga tawo.”
Ikaw matingala, ang mga pit bull ba nakahatag dugang kadaot sa mga tawo, o ang mga tawo ba ang nakahatag dugang kadaot sa mga pit bull? Pagkatukma sa mga pulong sa Bibliya diha sa Proverbio 12:10: “Ang usa ka tawong matarong nagamahal sa kinabuhi sa iyang mananap, apan ang malumong mga kaluoy sa mga tawong daotan mao ang kabangis.”
[Blurb sa panid 24]
“Kining mga mananapa maoy buaya sa mga iro”
[Mga Letrato sa panid 23]
Maisog nga Benjamin . . .
[Tinubdan]
City of Los Angeles. Department of Animal Regulation
. . . ug buotang Neha
[Mga Letrato sa panid 26]
Ibabaw: Siberian husky
Tuo: Akita
Halayong tuo: Samoyed