Murchison Falls—Talagsaong Bahin sa Nile sa Uganda

“Kini ang kinanindotang busay sa Nile.”—Sir Samuel White Baker, Ingles nga eksplorador.

ANG busay makadani gyod ug makapahingangha sa mga tawo. Ang makapakalma nga tingog sa nagbusagak nga tubig ug ang bugnawng pinisik makaparelaks sa mga turista.

Ingon niana ang Murchison Fallsa sa Uganda. Ang Nile River may gitas-ong kapin sa 6,400 kilometros, ug kini nga busay gitawag sa uban nga labing matahom nga bahin sa Nile. Tinuod, kini dili sama ka habog sa Angel Falls sa South America o sama ka daghan ug tubig sa Victoria Falls sa Africa o sa Niagara Falls sa North America. Apan ang katahom ug pagbusagak sa tubig niini dili gayod mapala sa panumdoman.

Kasaysayan sa Murchison Falls

Ang Murchison Falls maoy bahin lang sa 3,841 kilometro kuwadrado nga Murchison Falls National Park. Kini nahimutang sa amihanan-kasadpang Uganda ug nahimong parke niadtong 1952. Si Baker nakaadto sa busay sa unang bahin sa mga tuig sa 1860. Sa iyang librong The Albert N’yanza, iyang giasoy ang una niyang pagkakita sa busay.

“Pagliko namo,” siya misulat, “gisugat kami sa nindot kaayong talan-awon. . . . Ang samag-niyebe nga kaputi sa nagbusagak nga tubig milutaw tungod sa kaitom sa pangpang sa suba, ug ang naglubay-lubayng mga palma ug punoan sa saging nakadugang sa katahom sa palibot. Kini ang kinanindotang busay sa Nile.” Ginganlan ni Baker ang busay ug Murchison Falls isip pasidungog sa presidente sa Royal Geographical Society.

Pagtan-aw sa Busay sa Lainlaing Puwesto

Usa sa maayong paagi sa pagtan-aw niini mao ang pagsakay ug lansa. Ang biyahe sa lansa manukad sa Paraa ug ang mga turista makaeksperyensiya sa paglawig diha sa Nile samtang manan-aw ug ihalas nga mga mananap diha sa tampi. Kasagaran, makakita kag mga hippopotamus, dagkong elepante, buaya, ug mga bupalo. Tungod kay makalingaw kaayo ang mga mananap, malimot ang mga turista nga busay diay ang ilang gustong tan-awon. Apan sa dihang makita na sa turista ang samag-niyebe kaputi nga busay nga nagbul-og gikan sa bato, makasabot siya kon nganong ginindotan kaayo si Baker niana.

Bisan tuod daghang turista ang ganahang motan-aw sa busay gikan sa lansa, lahi usab ang katahom niini kon tan-awon gikan sa ibabaw. Gani para sa uban, mao kana ang kinanindotan. Kon dinhi ka magtan-aw, imong makita ang tubig sa 49-metros nga gilapdong suba nga nagbul-og diha sa luna nga 6 metros lang, ug dayon mohagsa sa gitas-ong 40 metros. Kini gihubit nga “usa sa kinakusgang bul-og sa tubig sa tibuok kalibotan.” Mabati sa mga turista ang pagkurog ug diyutay sa yuta sa dihang mobuhagay ang tubig.

Giasoy ni Baker kon unsay anaa sa iyang hunahuna sa wala pa niya makita ang busay. Siya miingon nga nakadungog siyag mga dinahunog usa ka buntag niana samtang naglakaw-lakaw. Abi niyag dalugdog ang iyang nadungog apan nakurat siya kay dinahunog diay kadto sa busay.

Tuig-tuig, sama kang Baker, linibo ang mangadto sa pagtan-aw sa talagsaong katahom ug kakusog sa bul-og sa busay. Ang talan-awon sa nagbul-og nga tubig samtang nagbusagak kini sa ubos dili gayod mapala sa imong panumdoman. Tinuod gayod nga ang Murchison Falls maoy talagsaong bahin sa Nile.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 17]

Murchison Falls National Park

Sa senso niadtong 1969, dihay mga 14,000 ka hippopotamus, 14,500 ka elepante, ug 26,500 ka bupalo sa maong parke. Sa misunod nga katuigan, mius-os pag-ayo ang ilang gidaghanon. Apan ning bag-o pa, tungod sa mga programa sa pagprotektar kanila, midaghan na usab sila. Karon, ang kalasangan puy-anan usab sa mga unggoy ug amo, ug ang kabalilihan maoy sibsibanan sa mga mananap sama sa giraffe ug Jackson’s hartebeest. Gani, kapin sa 70 ka matang sa sus-ang mananap ug kapin sa 450 ka matang sa langgam ang makita sa maong parke.

[Picture Credit Line sa panid 16]

All photos pages 16 and 17: Courtesy of the Uganda Wildlife Authority