A Kon Watte Minne Jiowa A Kutta Senikich?
“Met a mochen pwe kopwe fori? A mochen pwe kopwe fori mine a pwung o eani kirikiroch, kopwe pwal tipetekison fan mesen om we Kot?”—MIKA 6:8.
1. Ifa ewe popun ekkoch rese angang ngeni Jiowa?
JIOWA a kutta och mettoch seni noun kkewe aramas. Nge, mwirin om alleani ekkena kapas asan seni an Maika we oesini, kopwe ekieki pwe minne Kot a mochen sipwe fori a chok murinno. Iwe nge, chommong rese angang ngeni ach we Chon Forata mi Lapalap, me ekkoch mi fen angang ngeni rese chuen fori. Pwata? Ra ekieki pwe minne Kot a kutta senikich a kon watte. A ina ussun? Are a mwaal ekiekin emon ussun minne Kot a kutta seni? Och porausen uruwo epwe alisikich.
2. Io ena Naaman, me ifa ewe mettoch noun Jiowa we soufos a era pwe epwe fori?
2 Ewe meilapen sounfiu seni Siria, itan Naaman, a uri ewe semmwen rupun pwotur, nge a fen rong pwe emon soufosun Jiowa lon Israel a tongeni awesi an semmwen. Iwe, Naaman me noun kewe aramas ra feilo Israel me ra tori imwen ewe soufos Elisa. Elisa ese towu seni lon imwan pwe epwe chuuri ewe chon wasola mi tekia, nge a chok tiinalo noun we chon angang pwe epwe ereni Naaman: “Kopwe feila o tutu fan fisu lon ewe chanpupu Jortan. Iwe, inisum epwe kilioch o limoch.”—2 King 5:10.
3. Ifa ewe popun Naaman ese akkom mochen fori met Jiowa a apasa?
3 Ika Naaman a fori minne Kot a kutta seni me ren ewe soufos, epwe chikar seni an semmwen mi chou. Iwe, a kon watte minne Jiowa a kutta seni Naaman? Aapwi. Nge Naaman ese mochen fori minne Jiowa a ereni i. A anini, “Ifa usun, ekewe chanpupu Apana me Farpar mi nom lon Tamaskus resap murina seni ekewe chanpupun Israel meinisin? Ifa usun, usap tongeni tutu lor o limoch?” Iwe, a feilo lon an lingeringer.—2 King 5:12.
4, 5. (a) Ifa feiochun an Naaman alleasochi, me met a apasa lupwen a kuna feioch? (b) Met sipwe ekieki ussun iei?
4 Met a aosukosuka Naaman? Minne Kot a kutta seni ese kon weires. Noun Naaman kewe chon angang ra kapas potete ngeni, ra apasa: “Semem, are ewe soufos epwe urenuk pwe kopwe fori och mi weires, ifa usun, kosap fori? Nge pwota kosap mochen apwonueta alon, lupwen a apasa, pwe kopwe chok tutu pwe kopwe limoch?” (2 King 5:13) Ekiekin Naaman a mwaal. A meefi pwe ewe soufos ese pwarata nafochun sufol mi fich ngeni me a ereni Naaman pwe epwe fori och mettoch mi asau me lamot-mwaal ngeni. Iwe nge, a fori minne noun kewe chon angang mi kapas potete ngeni ra ereni me a tulong lon ewe Chanpupu Jorotan fan fisu. Ekieki ifa me watteen an chengel lupwen “inisin Naaman a kilioch me limoch usun chok inisin eman monukol”! A fokkun watte an kilisou. Pwal och, Naaman a apasa pwe seni chok ena fansoun feffeilo, epwe fel ngeni Jiowa chok.—2 King 5:14-17.
5 Lon uruwoon aramas, Jiowa a kutta seni aramas ar repwe alleasochisi sokkopaten alluk. Ekkekieki ekkoch me leir. Atun om ekkekiekiir, kopwe pwisin eisinuk ifa ussun kopwe polueni ika Jiowa epwe awiisa ngonuk ekkena mettoch. Mwirin, sipwe ekieki ussun minne Jiowa a kutta senikich iei.
Met Jiowa A Kutta Seni Aramas Me Loom
6. Ewe aewin peaan aramas ra wiisen fori met, me ifa ussun om foffor me ren ekkena kapasen emmwen?
6 Jiowa a ereni ewe aewin pean aramas, Atam me If, pwe repwe nounou, tumunu ewe fonufan, me nemeni ekkewe man. A watte feiochur ren leenier mi lingoch. (Keneses 1:27, 28; 2:9-15) Nge mei wor eu alluk. Resap tongeni mongo seni efoch chok me lein ekkewe ira meinisin mi ukkuwa lon ewe malamalen Ichen. (Keneses 2:16, 17) Ese kon watte minne Jiowa a kutta seniir, ika met? Ika fen en, kesap pwapwaiti om kopwe apwonueta ena wiis, me eani apilukulukun manau mi unusoch tori feilfeilo chok? Inaamwo ika a wor emon chon otuputup lon ewe malamal, nge kesap poutalo an we poraus? Iwe, kesap pwal tipeeu pwe a wor an Jiowa pwuung an epwe forata ena eu chok alluk mi mecheres?—Keneses 3:1-5.
7. (a) Ifa wiisen Noa, me met a aweiresi an apwonueta? (b) Met om ekiek ussun minne Kot a kutta seni Noa?
7 Mwirin, Jiowa a ereni Noa pwe epwe falei efoch waaimw pwe epwe amanaua aramas me man atun epwe fis ewe noter won unusen fonufan. Pokiten watteen ewe waaimw, ese mecheres ei angang me aramas ra u ngeni me esiita an we angang. Iwe nge, a ifa me watteen aucheaan ewe wiis a awisa ngeni Noa pwe epwe amanaua chon le imwan kewe pwal chommong man! (Keneses 6:1-8, 14-16; Ipru 11:7; 2 Piter 2:5) Ika a awisa ngonuk ena wiis, kopwe ita angang weires le apwonueta? Are kopwe ekieki pwe a kon watte minne Jiowa a kutta sonuk?
8. Met Eperiam a wiisen fori, me ifa ewe mettoch a liosutiu ren an foffori?
8 Kot a kutta seni Eperiam och mettoch mi fokkun weires lupwen a ereni i: “Kopwe angei Aisek noum aleman, ka echeni o feila won ewe fanu Moria. Ikenan kopwe eani asoren kek ngeniei won eu chuk upwe aiti ngonuk.” (Keneses 22:2) Pokiten Jiowa a pwonei pwe epwe wor noun Aisek kewe nge atewe esaamwo nounou, a sotuni an Eperiam luku pwe Kot a tongeni amanaua Aisek. Lupwen Eperiam a sotun asoresini Aisek, Kot a tumunu ewe anuwol. Ena foffor a pwarata ifa ussun Kot epwe asoresini pwisin Noun we fan iten aramas meinisin me mwirin, epwe amanauasefalli i.—Keneses 17:19; 22:9-18; Jon 3:16; Fofor 2:23, 24, 29-32; Ipru 11:17-19.
9. Met popun ese kon watte minne Jiowa a kutta seni Eperiam?
9 Ekkoch ra ekieki pwe a kon watte minne Kot a kutta seni Eperiam. Nge a kon watte? Ewe Chon Forikich mi tongeni amanauata aramas seni malo a ita nafangau an tong pokiten an kutta senikich ach sipwe alleasochisi inaamwo ika epwe tongeni efisi ach malo lon eu fansoun mi aukuk? Jises me noun kewe chon appiru loom rese eani ena ekiek. Ra fen tipeeu ngeni ar repwe kuna riaffou mwaal, are pwal mwo nge malo, ren ar repwe apwonueta letipen Kot. (Jon 10:11, 17, 18; Fofor 5:40-42; 21:13) Kopwe fori ussun we chok ika epwe toruk ena sokkun osukosuk? Ekieki mwo ekkoch ekkewe mettoch Jiowa a fen kutta seni ekkewe aramas mi fen wiliiti noun kewe aramas.
An Jiowa Alluk Ngeni Israel
10. Io kewe ra pwon pwe repwe fori mettoch meinisin Jiowa a kutta seniir, me met Jiowa a ngeniir?
10 Mwirimwirin Eperiam seni noun we Aisek me noun, noun Jekop, are Israel, ra wiliiti muun Israel. Jiowa a amanaueer seni ar kichiniwel lon Isip. (Keneses 32:28; 46:1-3; 2 Samuel 7:23, 24) Mwirin, ra pwon pwe repwe fori minne Kot a mochen repwe fori ese lifilifil. Ra apasa: “Meinisin mine ewe Samol mi Lapalap a apasa aipwe fori.” (Ekistos 19:8) Pokiten Chon Israel ra mochen pwe Jiowa epwe nemeniir, Jiowa a awora lap seni 600 alluk, kapachelong ekkewe Alluk Engol. Lo, lo, lo, ra eiten ngeni ena pwin alluk seni Kot ren Moses, ewe Alluk.—Esra 7:6; Luk 10:25-27; Jon 1:17.
11. Ifa eu popun a kawor ewe Alluk, me ikkefa ekkoch ekkewe alluk mi alisata pwonuetaan?
11 Iei eu popun a fen kawor ewe Alluk, pwe epwe tumunu Chon Israel ren ekkewe alluk mi nemeni foffor lefilen mwan me fefin, foffor lon pekin sopai, me tumunun semirit. (Ekistos 20:14; Lifitikos 18:6-18, 22-24; 19:35, 36; Tuteronomi 6:6-9) Mei wor alluk mi emmweni foffor lefilen aramas me ifa ussun aramas repwe tumunu nour kewe man. (Lifitikos 19:18; Tuteronomi 22:4, 10) Ekkewe alluk mi weneiti ekkewe fetellap me ar kewe fansoun mwichfengen ra awora tumun lon pekin ngun.—Lifitikos 23:1-43; Tuteronomi 31:10-13.
12. Ifa popunlapen ewe Alluk?
12 Paul a makkei ussun eu popun mi fokkun lamot ewe Alluk: “A chok kapach ngeni pokiten ekkewe tipis, tori fansoun mwirimwirin we epwe feito, atewe a fen pwon ngeni.” (Kalesia 3:19) Ewe Alluk a achema ngeni Chon Israel pwe rese unusoch. Iwe, ina popun a lamot an epwe wor eu asor mi unusoch ren an epwe toluelo tipisir kewe. (Ipru 10:1-4) Iwe, ewe alluk a ammolnata ekkewe aramas fan iten ar repwe etiwa Jises, ewe Messaia, are Kraist. Paul a makkei: “Iei usun ewe alluk a wiliti ach chon emmweni tori Kraist, pwe sipwe kuna pung ren luku.”—Kalesia 3:24.
An Jiowa Alluk A Chourek?
13. (a) Met ekkoch aramas mi rese unusoch ra ekieki ussun ewe Alluk? (b) Ewe Alluk a wesewesen chourek?
13 Inaamwo ika ewe Alluk mi “pung o murinno,” nge chommong ra ekieki pwe a chourek. (Rom 7:12) Pokiten ewe Alluk mi unusoch, ekkewe Chon Israel rese tongeni unusen apwonueta. (Kol Fel 19:7) Ina popun ewe aposel Piter a eita ngeni “eu iok semach kewe rese tongeni mwarei, o pwal kich.” (Foffor 15:10) Pwungun pwe ewe Alluk ese chourek, me ar alleasochis ngeni a efeiochu ekkewe aramas.
14. Ikkefa ekkoch poraus a affata ifa ussun ewe Alluk a efeiochu Chon Israel?
14 Fan ewe Alluk, emon chon sola ese kalapus nge a wiisen angang weires le eniwili liwinin minne a solaani fan ruu are lap seni. Emonewe ewe chon sola a angeimwaalli minne an ese lus, me aramas rese choulo ren ar repwe amongooni ewe chon sola lon eu imwen kalapus. (Ekistos 22:1, 3, 4, 7) Mei pinepin ekkewe sokkun mongo aramas repwe tongeni semmwen ren ika repwe ani. Epwe tongeni nom lon fituken pik ewe semmwen itan trichinosis, ika ese ipwot, me ewe semmwen tularemia mi tongeni nom lon fituken usagi. (Lifitikos 11:4-12) Ewe Alluk a pwal awora tumun ren an pinei seni aramas ar attapa inisin soma. Ika emon epwe attapa emon soma, epwe tutu me sopuni ufan kewe. (Lifitikos 11:31-36; Numperis 19:11-22) Repwe ireilo Kitin mongo, me a ina ussun aramas ra kuna tumun seni ekkewe man mi efisi semmwen mi kukkun, nge ekkewe scientist ra chok silei ussur ren lon ekkewe ier mi kanoto.—Tuteronomi 23:13.
15. Met a wiliiti osen Chon Israel mi chou?
15 Ese kon watte minne ewe Alluk a kutta seni aramas. Nge sisap tongeni apasa ena ussun ekkewe aramas mi fen wiliiti sou awewei ewe Alluk. Ewe puk A Dictionary of the Bible, ewe James Hastings a apwungu, a apasa ussur: “Ren iteiten allukun Paipel, a wor chommong kukkun alluk ra pacheta ngeni. . . . Ra sotun makkei ussun iteiten osukosuk meinisin mi tongeni piita fan ewe Alluk, me nemeni fofforun aramas meinisin ren alluk. . . . Aramas rese chuen tongeni auseling ngeni mwelien letiper; a ussun ita nge ese chuen wor manamanen an Kot we kapas pun a mop fan ekkewe chommong alluk ra apacha ngeni.”
16. Ifa an Jises awewe ussun ekkewe alluk me eoreni mi chourek seni ekkewe nouwisin lamalam?
16 Jises a apwungu ekkewe nouwisin lamalam mi iseta won aramas chommong alluk ren an apasa: “Ra pinukufengenni oser mi chou pwal forea ren uwou, o ra isenireta won afaren aramas, nge ir rese mochen asonosonochur ren autur.” (Mattu 23:2, 4) A apasa pwe ekkewe alluk me eoreni, forien aramas, kapachelong ewe kokkotun alimelim, ra “amoielo ewe kapasen Kot.” (Mark 7:1-13; Mattu 23:13, 24-26) Pwal mwo nge me mwen an Jises feitiu fonufan, ekkewe senseen lamalam lon Israel ra amwaalli minne Jiowa a kutta seni aramas.
Met Jiowa A Wesewesen Kutta Senikich
17. Met popun Jiowa ese pwapwaiti an Chon Israel mi lukulukummang kewe asor mi kek?
17 Ren ewe soufos Aisea, Jiowa a apasa: “Met lamoten ami achomonga asoren man ngeniei? Ua ku ren ami asor ngeniei atemwanin sip me kirisin man mi oumanau. Usap pwapwa ngeni chan atemawanin kow mi sip me atemwanin kuuch.” (Aisea 1:10, 11) Met popun Kot ese pwapwaiti ekkewe sokkun asor a pwisin kutta seni aramas me ren ewe Alluk? (Lifitikos 1:1–4:35) Pokiten an ekkewe aramas sufolungaueiti. Ina popun a pesei ngeniir: “Oupwe limetikemi pwe oupwe limoch, oupwe poutala ami foforingau seni fan mesei o ukutiu le fori mine a ngau. Iwe, oupwe kaeo foforoch o kutta pwunguoch, nge oupwe epeti angangen chon mwanewus. Oupwe peni chokewe mi masen, oupwe pwal alisi ekewe fefin mi ma pwuluer.” (Aisea 1:16, 17) Ifa ussun, ei poraus epwe alisata ach miritiiti met Jiowa a kutta seni noun kewe chon angang?
18. Met Jiowa a kutta seni ekkewe Chon Israel?
18 Jises a fen aiti ngenikich met Kot a mochen. A fori ena atun emon a eisini, “Sense, menni lein ekkewe alluk a lapalap?” Jises a polueni: “Kopwe tongei om Samol Kot ren unusen letipom, o ren unusen ngunum, o ren unusen ekiekum. Iei ewe popun alluk mi lapalap. Nge mi wor pwal eu aruuan mi lollo chok, Kopwe tongei chon orum usun chok pwisin en. Iwe, ekkewe alluk meinisin, pwal ekkewe soufos, ra riri ngeni ekkeei ruu alluk.” (Mattu 22:36-40; Lifitikos 19:18; Tuteronomi 6:4-6) A pwal ina ussun kapasen ewe soufos Moses lupwen a eis: “Met ewe Samol mi Lapalap ami we Kot a mochen pwe oupwe fori? A chok mochen pwe oupwe menniniti i o fori meinisin mine a alluk ngenikemi; oupwe echeni o angang ngeni seni unusen lelukemi me unusen ngunumi.”—Tuteronomi 10:12, 13; 15:7, 8.
19. Ifa ussun Chon Israel ra sotun anneta pwe ir mi pin, nge met Jiowa a apasa ngeniir?
19 Inaamwo ika ra fofforingau, nge ekkewe Chon Israel ra mochen aramas repwe ekieki pwe ir mi pin. Me ren ar we Alluk, repwe echikefel lon chok ewe ranin Achasefal, nge ra poputa le achommonga ar kewe ranin echikefel. (Lifitikos 16:30, 31) Nge Jiowa a apwungur ren an apasa: “Nge iei ei sokun echikefel ua tipeni: Kopwe apichala ririn chokewe mi fotek fan pwungingau. Kopwe angasa chon riafou me ren aramas o kupi iteiten waas mi chou won afarer. Kopwe ineti ngeni chon echik anom mongo, nge chon mwelele kopwe panalong lon imwom. Are kopwe kuna eman mi selela, kopwe aufoufa, nge kosap kul seni pusin aramasom?”—Aisea 58:3-7.
20. Met popun Jiowa a apwungu ekkewe chon lamalam mi likotuputup?
20 Ekkena Chon Israel mi apwonueta pwisin ar pwung ra eani ewe chok ekiek-mwaal a nom ren ekkewe chon likotuputup lon pekin lamalam Jises a apwungu lupwen a erenir: “Oua ani asor eu-na-engolun fotami ira, mint me anes o kamen; nge oua chok likitalo ekkewe mettoch mi lamot lon ewe alluk, pung, umoumoch, o luku. A murinno oupwe fori ekkeei mettoch, nge ousap likitalo ekkewe.” (Mattu 23:23; Lifitikos 27:30) Alon Jises kana rese alisikich ach sipwe weweiti met Jiowa a wesewesen kutta senikich?
21. Ifa ussun ewe soufos Maika a affata minne Jiowa a kutta me ese kutta senikich?
21 Ren an epwe affata minne Jiowa a kutta me minne ese kutta senikich, noun Kot we soufos Maika a eis: “Met upwe uwato ren ewe Samol mi Lapalap, lupwen ua feito o fel ngeni ewe Koten lang? Ifa usun, upwe feito ren fan asoren kek mi nienifon kow eu ierir? Ifa usun, ewe Samol mi Lapalap epwe pwapwa ren ngeroun atemwanin sip me pumongun apura seni olif? Ifa usun, upwe eani asor nei mwanichi fan iten ai pupungau ika nei kana fan iten tipis? En aramas, ewe Samol mi Lapalap a aiti ngonuk mine a murina. Met a mochen pwe kopwe fori? A mochen pwe kopwe fori mine a pwung o eani kirikiroch, kopwe pwal tipetekison fan mesen om we Kot.”—Mika 6:6-8.
22. Ifa ewe mettoch Jiowa a fokkun mochen kuna seni ekkewe aramas fan nemenemen ewe Alluk?
22 Iwe, ifa ewe mettoch Jiowa a kutta seni ekkewe aramas mi nonnom fan nemenemen ewe Alluk? Pwungun pwe repwe tongei Jiowa Kot. Pwal och, Paul a apasa: “Pun unussen ewe alluk a pwonueta lon eu chok kapas, ‘Kopwe tongei chon orum usun chok pwisin en.’” (Kalesia 5:14) Pwal ussun chok, Paul a ereni ekkewe Chon Kraist lon Rom: “Pun are emon a tongei chon orun, iwe, a fen apwonueta ewe alluk. . . . Tong a apwonueta ewe alluk.”—Rom 13:8-10.
Esap Kon Watte
23, 24. (a) Pwata esap ita kon watte minne Jiowa a kutta senikich? (b) Met sipwe ekieki ussun mwirin?
23 Sise ingeiti an Jiowa tong, umoumoch, me an ekieki ussuch? Noun we alaemon, Jises Kraist, a feitiu fonufan ren an epwe alapalo ach ekieki an Kot tong—ren an epwe esilei ngeni aramas ukuukun aucheaar ngeni Jiowa. Jises a awewei ussun an Kot tong lupwen a kapas ussun ekkewe litchok, a era: “Emon leir esap turutiu won pwul lukun tipen Sememi.” Iwe, a sopweilo: “Oute niuokus, pun ami mi auchea lap seni chommong litchok.” (Mattu 10:29-31) Enlet, esap kon weires ach foffori minne emon Koten tong epwe kutta senikich ese pwal lifilifil!
24 Iwe nge, ifa ewe mettoch Jiowa epwe kutta senikich ikenai? Iwe, ifa ewe popun ekkoch aramas ra luku pwe a kon watte minne Kot a kutta senikich? Ren ach atittina ekkeei ruu kapas eis, sipwe ita kuna ewe popun ach foffori minne Jiowa a kutta senikich, ina eu wiis mi fokkun auchea.
En Mi Tongeni Polueni?
◻ Ifa ewe popun ekkoch rese mochen angang ngeni Jiowa?
◻ Ifa ussun minne Jiowa a kutta seni aramas a fen siwil lon ekkewe ier ra lo?
◻ Ikkefa ekkewe popun a fen kawor ewe Alluk?
◻ Met popun minne Jiowa a kutta senikich ese kon watte?
[Sasing lon pekin taropwe 18]
An aramas kewe alluk, awewe chok, ekkewe fofforun alimelim lon pekin lamalam, a efisi pwe an aramas fel ngeni Kot epwe chourek