Mmolnetáán Ekkewe Mwú Ngeni ‘ewe Afalafal Usun Jiowa’

1-3. Met sókkun mettóch mi eppeti án néún Jesus kewe chón káé angangen afalafala ewe kapas allim wóón “unusen fanüfan”?

JESUS KRAIST a ngeni néún kewe chón káé eú watteen wis. A allúkú ngeniir: “Oupwe feila o asoulängala chon ekewe mwü meinisin.” Ló, ló, ló, atun ar apwénúetá wiser na, repwe “afalafalafeili ewe Pworausen Manau usun ewe Mwün Kot won unusen fanüfan, pwe epwe eu minen pwärätä ngeni aramas meinisin.”​—Mat. 24:14; 28:19.

² Néún Jesus kewe chón káé ra tongei i me aúcheani ewe kapas allim. Nge, eli ra fen ekieki ika epwe ifa usun repwe tongeni apwénúetá wiser na nge iir mi chék chókúkkún. Jesus, ewe ra esile ngeni aramas pwe i Néún Kot, a fen ninniiló. Me ren chómmóng aramas, néún Jesus kewe chón káé iir “aramas resap fiti sukul.” (Föf. 4:13) Nge iir repwe wisen afalafala ngeni aramas eú sókkun pwóróus mi ú ngeni áitien ekkewe néúwisin lamalam mi itetekia, chókkewe ra sukul me ren eérenien ar we lamalamen Jus lóóm lóóm. Nge pokiten ese wor aúchean ekkena chón káé me ren aramasen pwúkún fénúer, iwe neman repwe ekieki ika ifa usun chón ewe mwúún Rom, ewe mi lingemwarar seni Israel, repwe mochen aúseling ngeniir.

³ Pwal och, Jesus a fen éúréúra néún kewe chón káé pwe aramas repwe oputer, eriáfféúr me ekkóch leir repwe ninniiló. (Luk. 21:16, 17) Repwe likiitú ngeni án aramas afangemá iir, angangen soufós chofona, me lalapólóón atai allúk. (Mat. 24:10-12) Nge ikaamwo sipwe erá pwe aramas repwe pwapwaiti ewe kapas allim, nge epwe ifa usun repwe tufichin esilefetálei pwe epwe “tori lon unusen fanüfan”? (Föf. 1:8) Ese mwáál ekkena minen eppet a eú minen áweires ngeniir!

4. Ifa úkúkún sópwéchún án néún Jesus kewe chón káé angangen afalafal?

⁴ Inaamwo ika a wor ekkena mettóch a alólileni ekkewe chón káé, nge iir ra poputá le afalafala ewe kapas allim esap chék lón Jerusalem me Samaria nge pwal lón fénú meinisin. Inaamwo ika ra kúna weires, nge mwirin chék 30 ier ra fen arongafeili ewe kapas allim “ekis meinisin fan lang” me “a ukkuwa o mamarita lon fonufan meinisin.” (Kol. 1:6, 23, Testament Mi Fö) Áwewe chék, pokiten aposel Paulus a afalafal lón Saipros, ewe kepina itan Serkius Paulus “a lükü, pun a fokun mairü ren ewe afalafal usun ach Samol,” Jiowa.​—Álleani Föför 13:6-12.

5. (a) Met Jesus a alúkúlúkú ngeni néún kewe chón káé? (b) Met eú puken uruwo a apasa usun ewe fansoun ekkewe aposel ra manaw?

⁵ Néún Jesus kewe chón káé ra silei pwe rese tongeni féri ewe angangen afalafal ren pwisin ar péchékkúl. Jesus a fen ereniir pwe i epwe nónnóm rer me án Kot we manaman mi fel epwe álisiir. (Mat. 28:20) Nónnómun fénúfan lón ena atun neman a pwal álisatá ewe angangen afalafal. Eú puken uruwo a áweweei pwe neman lón ewe áeúin senturi, le manawen ekkewe aposel, ina ewe fansoun mi fókkun fich an epwe poputá án ekkewe Chón Kraist angangen afalafal, me ló, ló, ló, ekkewe Chón Kraist mwirin ra meefi pwe Kot i ewe a suuki ena fansoun fán iten fférútáán ewe lamalamen Chón Kraist.

6. Met sipwe káé (a) lón ei lesen? (b) lón ewe lesen mwirin ei?

⁶ Ewe Paipel ese affata úkúkún án Kot emmweni ekkewe mettóch lón fansoun ekkewe aposel pwe epwe álisatá chéúfetálin ewe angangen afalafal. Nge iei ewe mettóch mi ffat: Jiowa a mochen pwe ewe kapas allim epwe chéúfetál, nge Satan ese mochen. Lón ei lesen, sipwe káé usun ekkewe mettóch mi fen ámecheresi ewe angangen afalafal lón fansoun ekkewe aposel lap seni lón pwal ekkóch fansoun. Lón ewe lesen mwirin ei, sipwe káé ifa usun ekkewe mettóch a fis wóón fénúfan lón ei fansoun a fen álisikich le esilefetálei ewe kapas allim wóón unusen fénúfan.

EWE FANSOUN KINAMWE FÁN NEMENIEN MWÚÚN ROM

7. Menni ewe fansoun a iteni Án Mwúún Rom Kinamwe, me pwata a kon amwarar ena?

⁷ Lón fansoun ekkewe aposel, a wor eú fansoun kinamwe fán nemenien ewe mwúún Rom, me ena mettóch a ámecheresi án ekkewe chón káé angangen afalafal. Aramas ra eita ngeni ena fansoun Án Mwúún Rom Kinamwe, are Pax Romana lón fósun Latin. Ewe mwúún Rom a fen anúkúnúkéchú nónnómun chón ekkewe fénú mi nóm fán nemenian. Fán ekkóch ra “rongorong akürangen maun me pworausen maun” usun chék met Jesus a fen oesini. (Mat. 24:6) Ewe mwichen soufiun Rom a ataieló Jerusalem lón ewe ier 70, me a pwal wor ekkóch osukosuk lón ekkóch fénú towau mi pwal nóm fán nemenien Rom. Iwe nge, órun 200 ier a fis ena fansoun mi kinamwe lón lap ngeni ekkewe fénú mi nóm fán nemenien Rom me a mecheres ngeni néún Jesus kewe chón káé ar repwe sáifetál me afalafal. Eú puk a erá: “Lón uruwoon aramas ese pwal wor eú fansoun a fen fis ei sókkun kinamwe ren fansoun langattam, me ese pwal fissefál ena esin kinamwe mi núkúnúkéch lein ewe esin chómmóngun aramas.”

8. Ifa usun ekkewe popun Chón Kraist ra feiéch seni nónnómun fénúfan lón ewe atun mi kinamwe?

⁸ Fitepúkú ier mwirin málóón Jesus, iei met emén sou káé usun lamalam itan Origen a apasa: “Ika fénúfan a nóm fán nemenien chómmóng sókkópaten mwú, iwe epwe kon eppeti chéúfetálin áitien Jesus kewe wóón unusen fénúfan . . . popun pún repwe allúk ngeni ekkewe mwán ekis meinisin ar repwe fiti mwichen soufiu me fiti maun pwe repwe túmúnú pwúkútáán fénúer. . . . Iwe, epwe ifa usun aramas repwe etiwa áitien Jesus kewe, ewe a áiti ngeni aramas usun kinamwe me ese mwo nge mut ngeniir ar repwe liwini minne mi ngaw ngeni chón oputer? Esap pwe aramas repwe chék etiwa ika nónnómun fénúfan a ekkesiwil me kinamweeló lón ewe fansoun Jesus a feito?” Ekkewe chón afalafala ewe Mwú ra kúna riáfféúmwáál, nge ra chék kútta kinamwe me ra pwal kúna feiéch pún nónnómun fénúfan lón ena atun mi mwaren kinamwe.​—Álleani Rom 12:18-21.

ÁN ARAMAS SÁIFETÁL A MECHERESILÓ

9, 10. Pwata a mwaren mecheres án ekkewe chón káé sáifetál lón sókkópaten fénú mi nóm fán nemenien mwúún Rom?

⁹ Ekkewe Chón Kraist ra áeáéchú ekkewe al chón Rom ra féri. Néún mwúún Rom mwichen soufiu ra péchékkúl me sipeéch, ena mettóch a anúkúnúkú an nemenem wóón ekkewe sókkópaten fénú. Ren án ewe mwichen soufiun Rom epwe tongeni mwittir mwékútfetál, a lamot ekkewe al mi múrinné, me ekkewe chón Rom ra angéch le fériir. Ra féri ekkewe al lap seni 50,000 mwail ttamer nge ra ale ngeni arapakkan meinisin ekkewe fénú mi nóm fán nemenien Rom. Ekkena al ra alelong lón wollap, fénúpéén me chuuk.

¹⁰ Me lúkún ekkewe al, ekkewe chón Rom ra pwal tongeni sái lón ekkewe chénúpupu me warawar úkúkún ttamer órun 17,000 mwail. Ekkewe chón Rom ra sái wóón war kewe siip lón lap seni 900 alen ssáán siip pwe repwe tikeri fitepúkú sókkópaten oroor. Ina minne ekkewe Chón Kraist ra tongeni sáifetál wóón meinisin ekkewe fénú mi nóm fan nemenien Rom. Pwúngún pwe ra pwal tongeni kúna weires lón ar sái, nge aposel Paulus me ekkewe ekkóch ra tongeni sáifetál nge ese pwal lamot ngeniir passport me visa. Ese pwal wor chón chek seni immigration me customs. Ekkewe chón atai allúk ra niwokkus ar repwe kúna kapwúng seni mwúún Rom, ina popun aramas ra tongeni sái wóón ekkewe al fán núkúnúkéch. Án aramas sái lemataw mi pwal núkúnúkéch pún ekkewe mwichen soufiun Rom ra kan mammas me túmúnú pwe ete wor ekkewe mwichen chón kafang lemataw. Pwúngún pwe fán fiti ewe siip Paulus a fiti a ta me i a pwal nóm lón efeiengaw me lemataw. Nge ewe Paipel ese tichikin apasa pwe mi áweires an sái lemataw pokiten mwichen chón kafang.​—2 Kor. 11:25, 26.

FÓSUN KRIK

11. Pwata ekkewe chón káé ra alamota ewe fósun Krik?

¹¹ Koine Krik ina ewe esin fósun Krik aramas ra kan fóffós lón, a ámúrinnééló alen pwóróusfengen lefilen ekkewe mwichefelin Chón Kraist me a álisatá ar tipeeúfengen. Pokiten ewe re Kriis itan Alexander mi Lap a okkufaaló ekkewe fénú me nemeniireló, iwe, a chéúló fósun Krik. Ina minne, néún Kot kewe chón angang ra tongeni fós ngeni sókkópaten aramas me ina met a álisatá chéúfetálin ewe kapas allim. Pwal och, ekkewe chón Jus mi nónnóm lón Isip ra fen afféúni ewe Tesin Ipru lón fósun Krik. Aramas ra sissilei ena puk itan Septuagint, me fán chómmóng ekkewe chón tapweló mwirin Kraist ra kan alóni minne a mak lón. Ekkewe Chón Kraist ra pwal kúna pwe a mmen éch ar repwe néúnéú fósun Krik lupwen ra mak taropwe. Lón kapasen Krik mi wor chómmóng kapas ra tongeni néúnéú me a pwal chómmóng ar mwuten kapas mi alóllóól weweer. Ekkena kapas ra álilliséch lón ar áweweei ekkewe mettóch mi weneiti ar lúkú Kot.

12. (a) Met ena codex, me pwata a éch lap seni scroll? (b) Ineet atun a chéúló án ekkewe Chón Kraist néúnéú codex?

¹² Ifa usun ekkewe Chón Kraist ra tongeni néúnéú án Kot Kapas lón ar angangen afalafal? Akkomw ra néúnéú ekkewe scroll, nge a mmen áweires pún repwe suukaaló, mwirin pwal numatásefál, me lap ngeni epek chék a wor makkan. Ewe puken kapas allim Mateus a amasoua, ina unusen eú scroll. Nge mwirin ra néúnéú codex, ewe mettóch mi usun nikinikin eú puk mi wor fitaché pekin taropwe mi tetefengen. Emén chón állea a tongeni suuki ena codex me a mecheres an epwe kúna eú wokisin lón Paipel. Ekkewe sou uruwo ra erá pwe ekkewe Chón Kraist ra mwittir poputá néúnéú codex, iwe mwirin ewe ier 100, a fókkun chéúló leir.

ALLÚKÚN MWÚÚN ROM

13, 14. (a) Ifa usun Paulus a áeá an pwúúng usun emén chón Rom? (b) Ifa usun án ewe mwúún Rom allúk a álisi ekkewe Chón Kraist?

¹³ A wor péchékkúlen án ewe mwúún Rom kewe allúk wóón chón ekkewe fénú meinisin mi nóm fán nemenian. Emén chón Rom a wor an pwúúng me a pwal kúna túmún. Fán chómmóng Paulus a alamota an pwúúng usun emén chón Rom. Lupwen ekkewe soufiu itá repwele awata Paulus me lón Jerusalem, i a eisini emén meilapen soufiun Rom: “Ifa usun, a pwüng ngenikemi ämi oupwe wichi eman chon Rom, nge esamwo fat lon kapwüng pwe a tipis?” Aapw, ese pwúng. Lupwen Paulus a affata pwe i emén chón Rom, “ekewe mwän repwe atittina Paulus ra timärämär seni. Nge ewe sounemenem a niuokus lupwen a silei pwe Paulus eman chon Rom, nge a fen föti ngeni sein.”​—Föf. 22:25-29.

¹⁴ Pokiten Paulus emén chón Rom, iwe a lamot ekkewe samol lón Filipi repwe túmúnúéchú ar féffér ngeni. (Föf. 16:35-40) Lón Efisos, mwirin án seketerin ewe telinimw amosonosonaaló ekkewe aramas mi song ngeni ekkewe Chón Kraist, i a áchema ngeniir kókkótun án ewe mwúún Rom apwúngú emén. (Föf. 19:35-41) Lupwen Paulus a nóm lón Seserea a tingor pwe an kapwúng epwe ámwet ngeni Sisar, iwe a suuk alen an epwe tongeni ánneta ngeni Sisar minne a lúkú. (Föf. 25:8-12) Ina minne, án ewe mwúún Rom allúk a atufichi ekkewe Chón Kraist ar repwe ánnetatá me “anüküchara” ewe Kapas allim lón kapwúng.​—Fil. 1:7.

MWIRILÓÓN ÁN CHÓN JUS PARASFETÁL

15. Lón fansoun ekkewe aposel, ia ekkewe kúmiin chón Jus ra nónnóm ie?

¹⁵ Mi wor chómmóng kúmiin chón Jus ra parasfeil lón sókkópaten fénú mi nóm fán nemenien Rom. Ei mettóch eli a ámecheresaaló án Chón Kraist esilefetálei ewe kapas allim. Fitepúkú ier me mwan, ekkewe chón Jus ra eoló ren chón Asiria, mwirin ren chón Papilon. Mwirin án ekkewe chón Persia okkufu Papilon, a wor ekkewe kúmiin chón Jus ekis meinisin lón ekkewe fénú mi nóm fán nemenien mwúún Persia. (Est. 9:30) Lupwen Jesus a nóm wóón fénúfan, a wor chómmóng kúmiin chón Jus lón Isip me pwal ekkóch kinikin lón Ennefenin Afrika, me pwal Kriis, Asia Minor, me Mesopotamia. Sou káé ra erá pwe mi wor 60 million aramas mi nóm fán nemenien mwúún Rom, nge 4 million me leir iir chón Jus. Ese lifilifil ia ekkewe chón Jus ra ló ie, nge ra pwal uwei ar lamalam.​—Mat. 23:15.

16, 17. (a) Ifa usun án ekkewe chón Jus nóm ekis meinisin a álisi ekkewe aramas esap iir chón Jus? (b) Ikkefa án chón Jus kewe kókkót néún Jesus chón káé ra pwal áppirú?

¹⁶ Pokiten ekkewe chón Jus ra nóm ekis meinisin, iwe, chómmóng aramas esap iir chón Jus ra poputá le silei usun ewe Tesin Ipru. Ra káé pwe mi wor emén chék Kot mi enlet me a lamot chón angang ngeni i repwe apwénúetá lón manawer an kewe allúk mi tekia. Pwal och, ewe Tesin Ipru a masou ren ekkewe oesini usun ewe Messaia. (Luk. 24:44) Iwe, lupwen ekkewe Chón Kraist ra afalafala ewe kapas allim, ekkewe chón Jus me pwal ekkóch esap chón Jus ra fen silei ekkóch mettóch ekkewe Chón Kraist ra afalafal usun. Paulus a mochen kútta ekkewe aramas repwe mochen rongorong ewe kapas allim. Iwe, a kan ló lón án chón Jus kewe sinakok me áwewe ngeniir ewe Kapasen Kot.​—Álleani Föför 17:1, 2.

¹⁷ A kkótóló án ekkewe chón Jus kókkótun fel ngeni Kot. Ra mwichfengen iteitan lón ekkewe sinakok are leenien mwich. Ra kél, iótek, me pwóróusfengen wóón ewe Kapasen Kot. Ekkewe mwichefelin Chón Kraist lóóm me pwal ikenái ra áppirú ekkena esin kókkót.

A TUFICH REN ÁN JIOWA ÁLILLIS

18, 19. (a) Nónnómun fénúfan lón fansoun ekkewe aposel a atufichi met? (b) Met meefiom usun Jiowa seni óm káé ekkeei pwóróus?

¹⁸ Ina minne, nónnómun fénúfan lón fansoun ekkewe aposel, áwewe chék ren kinamwe fán nemenien ewe mwúún Rom, mecheresin án aramas sáifetál, chómmóngun aramas mi eáni eú chék fós, án ewe mwúún Rom allúk, me án chón Jus nóm ekis meinisin, ra álisi néún Jesus kewe chón káé le akkapwénúetá wiser we seni Kot le afalafala ewe kapas allim.

¹⁹ Fépúkú ier me mwan, emén souáák itan Plato a makkeei: “Epwe weires ach sipwe silei ewe chón fératá me semelapen ei unuselapen láng me fénúfan sia nóm lón, nge ikaamwo sipwe silei i, esap tufich ach sipwe fós usun I ngeni aramas meinisin.” Iwe nge, Jesus a erá: “Mine esap tufich ngeni aramas a tufich ngeni Kot.” (Luk. 18:27) Ewe Chón Fératá unuselapen láng me fénúfan a mochen aramas repwe kúna me silei i. Jesus a pwal ereni néún kewe chón káé: “Oupwe feila o asoulängala chon ekewe mwü meinisin.” (Mat. 28:19) Ren án Jiowa álillis, sia tufichin apwénúetá wisach na. Ewe lesen mwirin ei epwe áiti ngenikich ifa usun a pwénúetá ena angang lón ach ei fansoun.