Taa Sagediibu Ka Jehoova Na Soŋ Boŋ Ho Yelkpeɛne Saŋa

1-2. (a) Bo yitaa la be yɛlɛ na te naŋ tuoro pampana na ane yɛlɛ na a Gyuumine naŋ da leɛ wa Gyɛruzɛlɛm naŋ da tuore na? (b) Manne wuli yɛlɛ na mine a Gyuumine naŋ da tuore na. (Kaa a daga ŋa, “Haagai, Zekaraiya, Ane Eezira Mine Saŋa Na.”)

SAŊA kaŋa ho nendaare kaŋa yɛlɛ maŋ dɔnnɔ boŋ bee? Aminekaŋaŋ ho toma saaŋɛɛ, hoŋ teɛrɛ lɛ hoŋ na e kaa ho yideme. Aminekaŋaŋ noba naŋ zɔɔrɔ taa naaŋ di yɛlɛ zuŋ, bee a paaloŋ namine naŋ dɔgrɔ Jehoova puorebiiri a pigre te sori ka te ta tonɔ a naaŋ moɔloo toma paaloŋ na ho naŋ be na zuŋ, a vɛŋɛɛŋ hoŋ teɛrɛ ho booree gomeŋɛ yɛlɛ. Ho tuoree a yelkpeɛne ŋa kaŋa bee? Ka lɛ na, ho na nyɛɛ faŋa emmo yaga zaa ka hooŋ nyɛ lɛ Jehoova naŋ da soŋ a takoreŋ saŋa Izerayɛl biiri na meŋ naŋ da tuoro a yelkpeɛne ŋa mine na.

² A da seŋ ka a Gyuumine naŋ da zeŋ Baabilɔŋ kɔɔre na taa sagediibu yaga zaa, bonso ba da barɛɛ ba bondaaloŋ ane zeŋ velaa na zaa naŋ da bebe na a kyɛ leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm. Saŋa na baŋ da wa ta be na, a da ba kɔɔre kyɛ aŋ da e kpeɛŋaa ko ba ka ba kaa ba yideme zu. Tage ka N tage meŋ da be la Peerisiya paaloŋ naaŋ di yɛlɛ poɔŋ, ka a paalonne naŋ da ŋmaa gyeere ba na meŋ da dɔgrɔ ba. Azuŋ a da eɛ kpeɛŋaa ko ba mine ka ba de ba teɛroŋ zaa eŋ Jehoova ŋmenpuoredie meɛbo toma na eŋɛŋ. Lɛ zuŋ Jehoova da toŋ la daŋyelba Haagai ane Zekaraiya yuoni 520 B.C.E. ka ba soŋ a noba ka ba lɛ taa eŋnyagroŋ na baŋ da taa ko Jehoova toma na. (Haag. 1:1; Zek. 1:1) Te na wa nyɛŋ a zannoo ŋa poɔŋ ka tɔnɔ da yi la a daŋyelba bayi ŋa toma na poɔŋ. Kyɛ aŋ da kyɛre fẽẽ ka yuomo 50 ta na, a Gyuumine ŋa naŋ da leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm na enne da kyoɔrɛɛŋ. Eezira naŋ da baŋ gaŋ sɛge yaga zaa a da maŋ leɛ maaleŋ sɛge a Bege biŋ na da yi la Baabilɔŋ a wa Gyɛruzɛlɛm ka o eŋ Naaŋmen noba na faŋa ka ba de Jehoova puoruu de weɛ ba zemmo poɔŋ.—Eez. 7:​1, 6.

3. Bo soorebie teŋ na nyɛ a noɔre iribo? (Yeng Yelibie 22:19)

³ Aŋa lɛ na Haagai ane Zekaraiya daŋyelbo yɛlɛ naŋ da soŋ Naaŋmen noba saŋa kaŋa naŋ pare baŋ dɛle Jehoova ba yelkpeɛne poɔŋ na, lɛ aŋ na baŋ soŋ te meŋ ka te dɛle Jehoova ka o na soŋ teŋ ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne. (Kanne Yeng Yelibie 22:19.) A zannoo ŋa poɔŋ te na wa nyɛɛ duoro na Naaŋmen naŋ da de ko Haagai ane Zekaraiya, a lɛ zanne Eezira meŋ ewuli soŋ na yɛlɛ, ka a soŋ te ka te nyɛ a soorebie ŋa nɔɛ iribo: Sobuo ka a yɛlɛ na zaa naŋ da erɛ na da e dɔgroŋ ko a Gyuumine? Ananso la wala aŋ seŋ ka te maŋ de Naaŋmen boɔbo eebo de weɛ te zemmo poɔŋ ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne? Ka wala teŋ na baŋ e eŋ te sagediibu te naŋ taa Jehoova eŋɛŋ na faŋa te yelkpeɛne saŋa?

LƐ YELKPEƐNE NAŊ DA VƐŊ KA A GYUUMINE EŊƐ KYOƆRE

4-5. Bonso ka a Gyuumine eŋɛ da kyoɔre a ŋmenpuoredie meɛbo toma na eŋɛŋ?

⁴ Saŋa na a Gyuumine naŋ da wa ta Gyɛruzɛlɛm na, ba da taa la toma yaga zaa ka ba toŋ. Ba da mɛ la Jehoova sareka irizie na wieoŋ lɛ, a kyɛ biŋ a ŋmenpuoredie pare. (Eez. 3:​1-3, 10) Kyɛ yelkpeɛne na baŋ da tuoro na da vɛŋɛɛŋ ka ba eŋnyagroŋ na da sigi teŋɛ. A ŋmenpuoredie yoŋ naane baŋ da meɛrɛ, kyɛ a da seŋ ka ba mɛ ba menne deri, a kɔ ba wɛre bore boma, a nyɛ bondirii ko ba yideme meŋ. (Eez. 2:​68, 70) Kyɛ ka ba dɔndɔnne meŋ da iri dɔgrɔ ba, a da boɔrɔ ka ba vɛŋ ka ba bare a ŋmenpuoredie meɛbo.—Eez. 4:​1-5.

⁵ Libi yɛlɛ naŋ da e kpeɛŋaa ka noba meŋ da zɔɔrɔ taa naaŋ di yɛlɛ zuŋ na meŋ da eɛ dɔgroŋ a ko a Gyuumine naŋ da leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm na. Peerisiya Naa la da dire naaŋ kpeɛ̃o ba paaloŋ na zuŋ. Saŋa na Peerisiya Naa Sairɔs naŋ da wa kpi yuoni 530 B.C.E. na, Cambyses naŋ da wa leɛ a naa na da mɔɔrɔŋ ka o zɔɔtoɔ̃ Igyipiti paaloŋ. Saŋa na o sogyare naŋ da wa gɛrɛ Igyipiti na, aminekaŋaŋ ba da bɔ la bondirii, koɔ̃, ane gaŋbo zie yi a Izerayɛl biiri zieŋ. A lɛ zuŋ zemmo da na maaleŋ eɛ kpeɛŋaa ko ba yaga zaa. Saŋa na Daraiyus I meŋ naŋ da wa piili dire naaŋ na, zɔɔ bilii ane tage ka N tage da be la a Peerisiya naaŋ di yɛlɛ poɔŋ. Ana yɛlɛ ŋa da vɛŋɛɛŋ ka a Izerayɛl biiri naŋ leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm na da teɛrɛ lɛ baŋ na toɔ̃ e kaa ba yideme zu. A yelkpeɛne ŋa zaa a Gyuumine naŋ da tuoro na da vɛŋɛɛŋ ka ba mine teɛre ka ana wagre na naane aseŋ ka ba mɛ Jehoova ŋmenpuoredie na.—Haag. 1:2.

6. Aŋa lɛ na Zekaraiya 4:​6, 7 naŋ yel na, bo yelkpeɛne mine la ka a Gyuumine da lɛ tuoro? Ka bo faŋa emmo ka Zekaraiya da ko ba?

⁶ Kanne Zekaraiya 4:​6, 7. Aneazaa ka libi yɛlɛ da eɛ kpeɛŋaa ko a Gyuumine, ka naaŋ di yɛlɛ meŋ vɛŋ ka zɔɔre bebe, kyɛ ba da naŋ tuoree dɔgroŋ meŋ. Yuoni 522 B.C.E. poɔŋ, ba dɔndɔnne na da bɛnlɛɛ a Peerisiya Naa oŋ vɛŋ baŋ bare Jehoova ŋmenpuoredie meɛbo toma na. Kyɛ Zekaraiya da eŋɛɛ a Gyuumine faŋa ka Jehoova na tu la O vooroŋ soŋ na eŋɛŋ kyɛ iri yelzaa naŋ pigre ba sori bare. Yuoni 520 B.C.E. poɔŋ, Naa Daraiyus da lɛ ko baŋ vuo ka ba tɔnne a ŋmenpuoredie meɛbo toma na, a gba da ko ba libie ka ba de toŋ a toma. O da yelko la a paalonne naŋ bebe na kaareba zaa ka ba meŋ soŋ a meɛbo toma ŋa.—Eez. 6:​1, 6-10.

7. Bo maaloo ka Jehoova da ko a Gyuumine naŋ da leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm saŋa na baŋ da de o puoruu toma nimizeɛ ba zemmo poɔŋ na?

⁷ Jehoova da tu la Haagai ane Zekaraiya eŋɛŋ kyɛ eŋ a noba noɔre ka ka ba naŋ de a ŋmenpuoredie meɛbo toma nimizeɛ, o na soŋ baŋ. (Haag. 1:​8, 13, 14; Zek. 1:​3, 16) A daŋyelba da eŋɛɛ a Gyuumine naŋ da leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm na faŋa baŋ da leɛ piili a ŋmenpuoredie meɛbo toma na yuoni 520 B.C.E. yuomo anuu da ba ta kyɛ baŋ mɛ o baare. Baŋ da de Jehoova puoruu yɛlɛ de weɛ ba zemmo poɔŋ aneazaa ka ba da tuoree yelkpeɛne zuŋ na, Jehoova meŋ da ko baŋ bonzaa yɛlɛ naŋ da fɛre ba, a kyɛ da soŋ ba baŋ tage peɛloo meŋ. Lɛ da vɛŋɛɛŋ baŋ puoro Jehoova neŋ popeɛloŋ.—Eez. 6:​14-16, 22.

DE HO TEƐROŊ ZAA EŊ NAAŊMEN BOƆBO EEBO EŊƐŊ

8. Sobuo ka yɛlɛ naŋ be Haagai 2:4 na baŋ soŋ te ka te de te teɛroŋ zaa eŋ Naaŋmen boɔbo eebo eŋɛŋ? (Kaa a muni zie yɛlɛ na.)

⁸ A dɔgroŋ kpoŋ naŋ tara na zuŋ a ferɛŋ ka te baŋ ka a eɛ nimizeɛ ka te moɔlɔ a duorisoŋ korɔ noba. (Mak. 13:10) Kyɛ a na baŋ eɛ kpeɛŋaa ko te ka te de te teɛroŋ zaa eŋ a naaŋ moɔloo toma eŋɛŋ ka libi yɛlɛŋ e kpeɛŋaa ko te bee ka noba mineŋ pigre te naaŋ moɔloo toma na sori. Boŋ na baŋ soŋ te ka te de Naaŋmen Naaloŋ na de weɛ te zemmo poɔŋ? Aseŋ ka te taa sagediibu ka Jehoovab be la te zieŋ. O na soŋ teŋ ka teneeŋ de o Naaloŋ yɛlɛ de weɛ te zemmo poɔŋ. Azuŋ a ba seŋ ka te zoro dabeɛ̃.—Kanne Haagai 2:4.

9-10. Sobuo ka kultaa deme mine nyɛ ka yɛlɛ na Yezu naŋ yel aŋ be Matio 6:33 na eɛ yelmeŋɛ?

⁹ Te nyɛ Oleg ane Irinac zemmo yɛlɛ, ba eɛ kultaa deme naŋ e paaneere. Saŋa na baŋ da gaa lantaapuoruu yuo kaŋa ka ba te soŋ ba na, ba toma da saaŋɛɛŋ bonso libi yɛlɛ da wa eɛ kpeɛŋaa yaga ba paaloŋ na poɔŋ. Aneazaa ka a da ta la yuoni gbuli ka ba ba toɔ̃ nyɛ tone zaa naŋ be dɛlebo, kyɛ ba da nyɛɛŋ ka Jehoova sonnɔ baŋ. Saŋa kaŋa meŋ, te yɔɔmine da maŋ te ko baŋ sommo. Boŋ da soŋ ba baŋ toɔ̃ are a yelkpeɛne ŋa noɔreŋ? A piilee saŋa Oleg eŋɛ zaaŋ da kyoɔre, kyɛ o yeleeŋ ka, “Teŋ da moɔ̃ nimiri tonɔ a naaŋ moɔloo toma na zuŋ, a da soŋ teŋ teŋ de te teɛroŋ zaa eŋ yɛlɛ naŋ e nimizeɛ yaga eŋɛŋ.” Saŋa na o neŋ o pɔge naŋ da naŋ boɔrɔ toma na, ba da moɔ̃ la niŋe a moɔlɔ a duorisoŋ.

¹⁰ Bebiri kaŋa, baŋ da yi naaŋ moɔloo waana ka ba zɔmeŋɛ kaŋa de bondirii wa ko ba. Zie na ba zɔmeŋɛ ŋa naŋ da yi kyɛ de a bondiiri wa ko ba na tɔɔre na ta ŋa kilometare 160 (maalihi 100). Oleg yeleeŋ ka: “A lɛ daare na, te da lɛ nyɛɛ lɛ Jehoova ane a te yɔɔmine naŋ be a lantaapuoruu poɔŋ naŋ taa te yɛlɛ seŋ. Te na baŋ sagediŋ ka Jehoova daŋ koŋ inne o puorebiiri yɛlɛ, lɛ zaa yɛlɛ naŋ e kpeɛŋaa ko ba seŋ.”—Mat. 6:33.

11. Bo teŋ na nyɛ ka teneeŋ de te teɛroŋ zaa eŋ Jehoova boɔbo tommo eŋɛŋ?

¹¹ Jehoova boɔrɔŋ ka te de te teɛroŋ zaa eŋ a naaŋ moɔloo toma eŋɛŋ, a toɔ̃ soŋ noba ka ba wa puoro Jehoova a faa ba nyɔvoɛ. A zannoo ŋa wɛlbo 7 poɔŋ, te nyɛɛŋ ka Haagai da yel ko la a Gyuumine ka ba lɛ piili a ŋmenpuoredie meɛbo toma na. Jehoova da eŋ baŋ noɔre ka ka ba naŋ e lɛ, o ‘na ko baŋ maaloo.’ (Haag. 2:​18, 19) Te meŋ na baŋ dɛlɛɛ Jehoova ka o na ko teŋ maaloo ka teneeŋ de toma na o naŋ ko te ka te tonɔ na nimizeɛ te zemmo poɔŋ.

WALA TEŊ NA BAŊ E DƐLE JEHOOVA YAGA ZAA

12. Ananso la wala aŋ da seŋ ka Eezira ane o taaba na naŋ da leɛ gɛrɛ Gyɛruzɛlɛm na taa sagediibu naŋ e kpeɛŋaa?

¹² Yuoni 468 B.C.E. poɔŋ, Eezira ane a Gyuu noba mine da yi la Baabilɔŋ a gaa Gyɛruzɛlɛm. A da seŋ ka Eezira ane o taaba na taa sagediibu sɛre kyɛ na baŋ tu a sori ŋa. Ba da tu la soe naŋ taa dabeɛ̃ yaga zaa a kyɛ da taa salema ane yaawaa yaga zaa a naa naŋ da de ko ba ka ba de te soŋ a ŋmenpuoredie meɛbo toma. Azuŋ naŋnyigri da na baŋ ŋmaa baŋ a fa ba boma. (Eez. 7:​12-16; 8:31) Ane meŋ, ba da wa nyɛɛŋ ka yɛlɛ ba kyɛnɛ soŋ Gyɛruzɛlɛm poɔŋ meŋ. Noba yaga da ba kpeɛrɛ a teŋkpɛŋ poɔŋ, ka a daŋkyime ane a dennɔ-bɛrɛ meŋ da sãã aŋ seŋ ka ba maalaa. Bo yɛlɛ teŋ na baŋ zanne yi Eezira zieŋ ka a soŋ te ka te maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa?

13. Boŋ da soŋ Eezira oŋ maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa? (Kaa a muni zie yɛlɛ na.)

¹³ Eezira da nyɛɛ lɛ Jehoova naŋ da soŋ O noba wagre kpeɛne saŋa. Yuoni 484 B.C.E. saŋa, aminekaŋaŋ Eezira da be la Baabilɔŋ saŋa na Naa Ahaziirus naŋ da biŋ bege ka ba ko a Gyuumine na zaa naŋ be a Peerisiya Naaŋ Diibu kpeɛ̃o puliŋ na. (Ees. 3:​7, 13-15) Eezira ane a Izerayɛl biiri zaa da naaŋ baŋ kɔŋ la ba nyɔvoɛ! Azuŋ saŋa na baŋ da wa woŋ a yɛlɛ ŋa na, ba zaa poɔŋ da sãã baŋ da le nɔɛ a kyɛ koŋ sɔre Jehoova puoro poɔŋ ka o soŋ ba. (Ees. 4:3) Hooŋ leɛ teɛre nyɛ lɛ Eezira ane a Gyuumine enne zaa naŋ na mãã saŋa na baŋ da leɛ ko noba na naŋ da toɔrɔ a naa eŋnɛ ka o ko a Gyuumine na! (Ees. 9:​1, 2) Yɛlɛ na naŋ da e na da eŋɛɛ Eezira faŋa oŋ e siri ka o are yelkpeɛne zaa oŋ na tuore nendaare kaŋa noɔreŋ a kyɛ dɛle Jehoova ka o na baŋ gu la O noba.d

14. Saŋa na te yɔɔpɔge kaŋa toma naŋ da sãã ka Jehoova da kaa o zu soŋ zaa na, bo yɛlɛ oŋ da zanne yi be?

¹⁴ Ka teneeŋ wa nyɛ lɛ Jehoova naŋ maŋ sonnɔ te wagre kpeɛne saŋa, a na soŋ teŋ ka te dɛloo ka o na soŋ teŋ nendaare kaŋa meŋ naŋ waana. Te nyɛ Anastasia naŋ be Europe paaloŋ Sapare seŋ zemmo yɛlɛ. O da barɛɛ o toma saŋa na o tontoŋ taaba naŋ da feroo ka o de o meŋɛ eŋ naaŋ di yɛlɛ poɔŋ na. O yeleeŋ ka: “N dɛndɛŋ saŋa la ŋa N zemmo poɔŋ maŋ zeŋ a ba taa libiri zaa.” O da la yeleeŋ ka: “N da puore sɔrɛɛ Jehoova, a da nyɛ lɛ Jehoova naŋ da kaa N zu soŋ zaa. Bebiri kaŋa ka N tomaŋ lɛ sãã, N koŋ zo dabeɛ̃. Ka N Saa naŋ be sazuŋ kaa N zu zenɛ, o na kaa la N zu nendaare kaŋa naŋ waana.”

15. Boŋ da soŋ Eezira oŋ maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa? (Eezira 7:​27, 28)

¹⁵ Eezira da nyɛɛ lɛ Jehoova naŋ da sonnoo o zemmo poɔŋ. Saŋa na Eezira naŋ da maŋ leɛ teɛre yɛlɛ na zaa Jehoova naŋ e somoo na, a da somooŋ oŋ maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa. Eezira da sɛgɛɛŋ ka, “N Naaŋmen nu naŋ da be N eŋɛŋ na zuŋ.” (Kanne Eezira 7:​27, 28.) Eezira da lɛ yelee a yelbie ŋa taa neŋ a zu gbɛre boyoɔbo a Eezira gane poɔŋ.—Eez. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Bo yɛlɛ mine poɔŋ la teŋ na baŋ nyɛ ka Jehoova sereŋ sonnɔ teŋ yaga zaa? (Kaa a foto meŋ.)

¹⁶ Jehoova na baŋ soŋ teŋ ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne. Aŋa mannoo poɔŋ, ka hooŋ boɔrɔ ka ho sɔre sori yi ho toma neŋkpoŋ zie a toɔ̃ gaa te lammokpɛŋ na kaŋa, bee ka hooŋ sɔroo ka o leɛre ho toma wagre fẽẽ ka ho maŋ baŋ nyɛ vuo gaa a lammozie, ho sereŋ na wa nyɛɛ lɛ Jehoova naŋ maŋ sonnɔ te te zemmo poɔŋ. Ho noɔre na mãã ane lɛ a yɛlɛ naŋ na nyɛ eebo na. Lɛ na soŋ boŋ ka ho maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa.

17. Wala ka Eezira da e wuli ka o taa la sigrimennoŋ wagre kpeɛne saŋa? (Kaa a gane niŋe foto.)

¹⁷ Eezira da yi la sigrimennoŋ poɔŋ a puore sɔre Jehoova sommo. Ka toma na oŋ taa ka o toŋ naŋ wa gaaloo, Eezira maŋ yi la sigrimennoŋ poɔŋ a puore sɔre Jehoova. (Eez. 8:​21-23; 9:​3-5) Eezira naŋ da dɛle Jehoova zuŋ na, noba mine meŋ da eɛ siri ka ba somoo a kyɛ tɔglɔ o sagediibu meŋ. (Eez. 10:​1-4) Ka teneeŋ wa teɛrɛ lɛ teŋ na e nyɛ te zemmo poɔ yelfɛree bee a teɛrɛ te yideme gomeŋɛ yɛlɛ, te puore sɔre Jehoova sommo a kyɛ taa sagediibu ka o na soŋ teŋ.

18. Boŋ na baŋ soŋ te ka te maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa?

¹⁸ Ka teneeŋ yi sigrmennoŋ poɔŋ a sage sommo Jehoova ane te yɔɔmine naŋ korɔ te na, a na soŋ teŋ ka te maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa. Erika naŋ taa biiri bata da taa la sagediibu ka Jehoova na maŋ somooŋ saŋa na gba oŋ wa tuore yelkpeɛne yaga zaa na. Wagre bonyenaa poɔŋ, o da kɔŋ la o bie oŋ naŋ taa o poɔŋ ane o serɛ kũũ poɔŋ. Ŋaa oŋ da yelkyaare yɛlɛ na zaa naŋ da pɔge o na: “Ho daŋ koŋ baŋ baŋ lɛ Jehoova naŋ na soŋ bo. O na baŋ tu la soe yaga kyɛ soŋ bo. N wa nyɛɛŋ ka Jehoova iree N puoro nɔɛ ko ma a tuuro yɛlɛ N zɔmenne naŋ e ko ma ane ba yel yelee poɔŋ. Ka maaŋ yel yɛlɛ naŋ dɔnnɔ ma ko N zɔmenne, a maŋ eɛ mɔlɔ ka ba soŋ ma.”

NAŊ KYƐNƐ DƐLE JEHOOVA A TE TA A BAARAA

19-20. Boŋ teŋ na baŋ zanne yi a Gyuumine naŋ da ba toɔ̃ leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm na zieŋ?

¹⁹ Te na baŋ zannɛɛ yelsoŋ kaŋa yi a Gyuumine naŋ da ba leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm na zie. Aminekaŋaŋ, ba mine da ba toɔ̃ leɛ gaa ba nyaaŋbo, bee baaloŋ zuŋ, bee aminekaŋaŋ ba yideme zemmo yɛlɛ da ba ko ba sori ka ba leɛ gaa Gyɛruzɛlɛm. Kyɛ ba poɔ da pɛlɛɛŋ ka ba soŋ bana na naŋ da leɛ gɛrɛ na, a da ko ba boma baŋ na baŋ de te soŋ a leɛ mɛ a ŋmenpuoredie. (Eez. 1:​5, 6) Kaapɔge yuomo 19 puoriŋ, bana na naŋ da naŋ be Baabilɔŋ na da naŋ maŋ toɔlɛɛ kyɔɔtaare baŋ de gaa ne Gyɛruzɛlɛm.—Zek. 6:10.

²⁰ Ka teneeŋ gbaŋ ba toɔnɔ erɛ yɛlɛ na zaa teŋ boɔrɔ ka te e ko Jehoova na, kyɛ te na baŋ sagediŋ ka O poɔ pɛlɛɛŋ neŋ yɛlɛ na zaa te naŋ yi te sukyie zaa a erɛ koroo na. Wala teŋ e baŋ lɛ? Zekaraiya saŋa na, Jehoova da yelko la o daŋyele ka o de salema ane yaawaa na baŋ yi neŋ Baabilɔŋ wane na maale nazupili. (Zek. 6:11) A ‘nazupili’ ŋa da maŋ ‘teɛre’ baŋ kyɔɔtaare na zaa baŋ maŋ yi ba sukyieŋ a de korɔ Jehoova na. (Zek. 6:14) Te na baŋ taa la sagediibu ka Jehoova daŋ koŋ inne mɔɔre zaa te naŋ mɔɔrɔ ka te puoroo wagre kpeɛne saŋa na.—Hib. 6:10.

21. Lɛ zaa yɛlɛ naŋ na waa ko te nendaare kaŋa, kyɛ boŋ na baŋ soŋ te ka te maaleŋ dɛle Jehoova yaga zaa?

²¹ Nɔkpeɛne zaa kyebe ka te na maŋ tuoree yelkpeɛne a bebi-baaree ŋa poɔŋ. Aminekaŋaŋ yɛlɛ na maaleŋ eɛ kpeɛŋaa nendaare kaŋa a gaŋ pampana. (2 Tim. 3:​1, 13) Kyɛ a ba seŋ ka te vɛŋ ka yɛlɛ maaleŋ dɔnnɔ te yaga zaa. Hooŋ leɛteɛre yɛlɛ na Jehoova naŋ da yelko o noba Haagai saŋa na: “N be la yɛ zieŋ . . . Yɛ ta zoro dabeɛ̃.” (Haag. 2:​4, 5) Te meŋ na baŋ sagediŋ ka Jehoova na be la te zieŋ ka teneeŋ mɔɔrɔ te moɔbo zaa ka te erɛ o boɔbo. Ka teneeŋ de yɛlɛ na zaa te naŋ zanne yi Zekaraiya ane Haagai daŋyelbo na poɔŋ ane Eezira ewuli sonne na tonɔ neŋ toma, te na maaleŋ dɛlɛɛ Jehoova yaga zaa lɛ zaa teŋ na tuore yelkpeɛne seŋ.