Afo Emekeme Ndiyọ Edikpu!
KERE ban̄a mfụhọ mfụhọ idaha eren kiet edide isua 23 ke emana. Enye enyene esisịt ifiọkn̄wed onyụn̄ anam utom oro ọbọde ata ekpri okụk ọfiọn̄. Ekikere ndọ ye edinọ se uwem oyomde idụhe enye ke ekikere. Eyịghe idụhe eka esie ọdọhọde ete: “Enye esinen̄ede okop mfụhọ ye edikpu.” Idaha akparawa emi edi ukem ye eke ediwak miliọn mbon en̄wen. Ke ntak kiet m̀mê eken, mme owo ke kpukpru idaha ke uwem ẹmekụt edikpu.
Edikpu edi “ntotụn̄ọ ekikere m̀mê idaha unana ifụre, unana nsịnudọn̄, ye unana uyụhọ eke ẹbịghide ẹmi ẹtode mme uduak ẹmi ẹkpude, mfịna esịtidem, m̀mê mme mfịna oro owo mîkemeke ndikọk.” (Webster’s Third New International Dictionary) Nnyịn isikụt edikpu ke ini nnyịn isịnde ọkpọsọn̄ ukeme ndinam n̄kpọ edi ikwe unen. Esitie nnyịn ke idem nte ke ẹsịri kpukpru usụn̄ ẹbaha nnyịn ke ebiet ekededi emi iwọn̄ọrede ika, nte n̄kpọ eke nnyịn imende ibuot nnyịn ikọtọ ke ọkọ itiat, ye unana ifet ndikụt unen. Kpukpru nnyịn imọfiọk nte esitiede.
Mbonutom ẹmi ẹnamde utom ẹmi ẹtiede nte inọhọ uyụhọ ẹkeme ndikere ke mmimọ inyeneke ufọn. Edieke owo mîtoroke mmọ ke utom mmọ, ibanndọ ye m̀mê eka nditọ oro ẹn̄wanade ye mme editịmede esịt eke uwem eke usen ke usen ye ekikak ekikak utom ẹkeme ndikere ke mmimọ inamke utom mmimọ, ke owo idarake mmimọ. N̄kparawa owo oro ẹsobode mme mfịna ke ufọkn̄wed ẹkeme ndikere ke mmimọ imosobo edikpu ke mme ukeme mmimọ ndinyene ifiọkn̄wed. Mbon oro ẹdude ke otu oro ekpride ẹkeme ndikop mfụhọ, ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke mmimọ idi mbon unọmọ idiọk asari. Mbon mbubehe ẹmi ke edinam akpanikọ ẹdomode ndisio mme n̄kpọ oro ẹfọnde ndi m̀mê ndinam utom oro ọfọnde ẹkeme ndisobo nditaha oto ubọk mme idiọk mbon umia mbuba oro mînamke akpanikọ. Mmọemi ye mme mbiet ifiọk n̄kpọntịbe ntre ẹsida edikpu edi ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ ediwak owo ye ekikere unana idotenyịn.
Owo ifiọk oro okodude uwem ke ediwak isua ikie ẹmi ẹkebede ama etịn̄ aban̄a mme edikpu esie ke usụn̄ oro ekemede ndin̄wan̄a nnyịn. Solomon edidem Israel ọkọdọhọ ete: “Ndien n̄wọn̄ọde nse kpukpru n̄kpọ mi emi ubọk mi ẹnamde, ye ofụri utom emi n̄kan̄wanade ndinam: ndien sese, kpukpru ẹdi ikpîkpu ye idomo eke mîwọrọke usụn̄: baba udori inyụn̄ idụhe ke idak utịn. Koro nso n̄kpọ ana ọnọ owo ke ofụri utom esie ye ọkpọsọn̄ ifịk esịt esiemmọ emi enye anamde ke idak utịn? Koro kpukpru usen esie ẹdide ndutụhọ; utom esie onyụn̄ edi uyat uyat; ke idem okoneyo esịt esie inaha sụn̄. Emi n̄ko onyụn̄ edi ikpîkpu.” (Ecclesiastes 2:11, 22, 23) Mme ikọ Solomon ẹwụt unana idotenyịn oro ediwak owo ẹnyenede ke ndidomo ndiyọ edikpu oro mîyakke mmọ ẹnyene uwem oro enyenede se ọwọrọde.
Mbon oro ẹkụtde edikpu ẹkeme idem ndikop editịmede esịt. Ke ata n̄kpọsọn̄ idaha ndusụk ẹma ẹtre ndin̄wana idem, ẹdianarede idem ẹfep ye n̄kaowo man ẹdu uwem ke usụn̄uwem oro mîdịghe ọsọ. Man ẹnyene se mmọ ẹkerede ke imodot ndinyene, ndusụk owo ẹma ẹmek ndibiat ibet nnyụn̄ nnam afai. Mfịghe oro mînyeneke utịt esisuan ndọ ye mbọbọ ubon.
Ekeme ndidi ediwak ke otu nnyịn ima isịn ọkpọsọn̄ ukeme ke ndiyom mme usụn̄ ndiyọ edikpu. Kpa ye sededi oro nnyịn inamde, mme n̄kpọ ẹkeme nditie nte ẹdọdiọk ẹkan. Mme N̄ke 13:12 ọdọhọ ete: “Idotenyịn eke anamde ubịghi esịn esịt ọdọn̄ọ.” Mfọnọn̄kpọ eke obụkidem ye eke spirit nnyịn ekeme ndidu ke itiendịk. Nte idaha emi anana idotenyịn? Nte ana nnyịn idu uwem ye edikpu kpukpru ini nte utịp unana ukeme m̀mê ndudue nnyịn? Nte nti usio-ukot ẹdu oro ẹkemede ndinam ndiyọ edikpu man idara uwem oro ọnọde uyụhọ akan? Ẹyak nnyịn ise.
Ndusụk Usụn̄ Ndiyọ Edikpu
Ke ini nnyịn inyenede mfịna inyụn̄ iyomde item, nnyịn nte ido edide isika ibịne enyene-ifiọk owo, emi enyenede ifiọk ke uwem oro nnyịn ikemede ndiberi edem. Mme N̄ke 3:5, 6 otoro ete: “Buọt idemfo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo. Diọn̄ọ enye ke kpukpru usụn̄ fo, ndien enye eyenen̄ede usụn̄ fo onịm.” Ẹkeme ndikụt eti item ke Ikọ Abasi, kpa Bible. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ aban̄ade ikike oro enye ọnọde.
Edikpu ekeme ndito edinyene se ẹdade ẹdu uwem. Ke uwụtn̄kpọ, utom idịbi udia nnyịn ekeme ndidi enyeoro ọnọde uyụhọ, edi esisịt okụk ọfiọn̄ ekeme ndidi se idade mfụhọ idi. Nnyịn imama ubon nnyịn inyụn̄ iyom mmọ ẹnyene se ifọnde ikan. Edi, osụk etie nte utịt idụhe inọ editịmede esịt kaban̄a ediyọhọ mbiomo nnyịn ke n̄kan̄ okụk. Nnyịn imekeme ndinam utom mbe ini idem inamde udiana utom. Ke esisịt ini ebede uwem editie nte edi anana inem ndutịm edidia udia, edide idap, ye edinam utom. Edi, okụk udep n̄kpọ ke ẹdọk, isọn ke ẹkọri, ndien edikpu ke okon̄.
Akpan uduak utom idịbi udia edi ndinyene se iyomde. Edi n̄kpọ ifan̄ ke nnyịn iyom? Apostle Paul ekewet ete: “Nnyịn ikadaha baba n̄kpọ kiet idụk ke ererimbot, idinyụn̄ ikemeke ndida baba n̄kpọ kiet n̄wọrọ. Mmọdo edieke nnyịn inyenede se idiade ye se idade ifụk iferi, nnyịn iyekụt ite oro ekem.” Nte nnyịn ke idomo ndinyene se ikande oro m̀mê ndidomo idem ke se owo enyenede m̀mê ekemede ndinam? Ke edide ntre, nnyịn imekeme ndidọk mme utịp edide edikpu. Paul ama odụri owo utọn̄ ete: “Mmọ eke ẹyomde ndidi mbon inyene ẹduọ ẹsịne ke idomo ye afia ye ediwak ndisịme ye idiọk udọn̄, eke edụride owo ẹsụhọde ke nditaha ye nsobo. Koro itọn̄ inyene edi orụn̄ kpukpru orụk mme idiọkn̄kpọ; ndien ke edinyanade mbịne enye, ndusụk owo ẹma ẹyo ẹkpọn̄ mbuọtidem, ẹnyụn̄ ẹda ediwak mfụhọ ẹnọ idemmọ unan.” (1 Timothy 6:7-10) Edinam ndụn̄ọde esịt akpanikọ kaban̄a edibịne mme n̄kpọ obụkidem ekeme ndiyarade ndusụk n̄kpọ oro mînen̄ekede idi se iyomde. Ekpri edinen̄ede oro owụtde eti ibuot kaban̄a edifam n̄kpọ ye usụn̄uwem oro owụtde ata nsụhọdeidem ekeme ndin̄wam ke ndisụhọde udomo edikpu oro nnyịn ikụtde.
Ndammana udọn̄ oro owo mîyụhọke ẹsida ekese edikpu ẹdi. Ke uwụtn̄kpọ, edi ndammana n̄kpọ n̄kaiferi ndinyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ndidọ ndọ nnyụn̄ nnyene ukpeme ye ufiop ufiop ima oro asan̄ade ye uwem ubon. Enye ekeme ndibiat ekese ini ke ndinam idemesie enen̄ede eye ye mme edi-mbịn usụn̄ ndiọn̄idem onyụn̄ ekeme ndikabade nnyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ke ndikot mme n̄wed oro ẹnọde item ke mfụhọ oro ẹfụhọde owo ima. N̄wan ekeme ndidụk ediwak mboho unọ idem inemesịt ke adiana ke adiana ye idotenyịn ndikụt owo emi odotde—edi ikwe. Nte mme isua ẹbede, edikpu eyekabade ndien etie nte idịghe se ẹkemede ndiyọ aba. Ke n̄kịmenyịn enye ekeme ndiduọ odụk idomo edidọ owo oro mîdotke. Ke osụk ọdiọkde akan, man oyụhọ ọkpọsọn̄ udọn̄ esie kaban̄a ima, enye ekeme ndikabade esịn idem ke oburobụt ido idan̄.
Ke utọ idaha ntre, ime ye eti ubiere ẹdi akpan n̄kpọ. Edidọ owo oro mîdotke—akpan akpan owo oro mînyeneke mbuọtidem ke Jehovah—ekpedi ata akamba ndudue. (1 Corinth 7:39; 2 Corinth 6:14, 15) Oburobụt ido nte mfan̄a mîdụhe esida okosụn̄ọ ke editịmede esịt ye unana idotenyịn. (Mme N̄ke 6:32, 33) Edidụn̄ọde idem ke esịt akpanikọ, adianade ye eti usụn̄ ndise mban̄a n̄kpọ, ekeme ndin̄wam. “Sụn̄sụn̄ spirit eke enyenede iso bụt” ekeme ndidụri eti nsan̄andọ usọp usọp ndi akan nte n̄kon̄ine n̄kon̄ine usịnen̄kpọ m̀mê esen esen ndiọn̄idem ekemede. (1 Peter 3:3, 4) Utu ke ndiberi edem ke item nta mbon ererimbot emi esiwakde ndidi eke ibio ini m̀mê emi mîdịghe akpan n̄kpọ, edi akpan n̄kpọ ndika mbịne Anditọn̄ọ ndọ man ẹkpep se ẹyomde man ẹdi n̄wanndọ oro ẹmade ẹnyụn̄ ẹkerede ẹban̄a. (Mme N̄ke, ibuot 31) Irenowo ye iban oro mîdọhọ ndọ ẹkpenyene ndidomo ndiwụt mme edu oro mmọ ẹdiyomde ẹto nsan̄andọ. Owụt eti ibuot didie ntem ndiyom eti ebuana ye mbon oro ẹwụtde ukpono ẹnọ mme edumbet Bible. Edieke nnyịn idade emi isịn ke edinam ke uwem, idotenyịn nnyịn kaban̄a ndọ oro enyenede inem ke akpanikọ eyefọn akan. Idem ọkpọkọm nnyịn idọhọ ndọ idahaemi, ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye N̄wed Abasi eyeda idara edi onyụn̄ anam uwem unana ndọ otịm enyene se ọwọrọde.
Ndodobi mbiomo ẹkeme ndinam nnyịn ikop iyatesịt. Mfịghe ekeme ndito kpukpru ebiet ndi. Nnyịn imesikere iban̄a mme akpan n̄kpọ oro ubon nnyịn oyomde, ndien ekeme ndidi eteutom nnyịn idikopke uyụhọ tutu amama. Mme iman ẹkeme ndidori enyịn nnyịn ndisịn un̄wam nnọ mmọ kpukpru ini oro mfịna odude. Ke ntak ediwak mfịghe, udịm udịm ọkpọkpọ mbubehe oro ẹketrede ndise mban̄a ẹyom ntịn̄enyịn nnyịn. Ekeme nditie nte ke ini ye odudu nnyịn ẹwaha ẹdụk nsio nsio afan̄ inikiet. Edikpu ekeme ndida ifụtesịt ndi, ndien nnyịn imekeme ndikere ndision̄o idem n̄kpọn̄. Ntre, nso ke nnyịn ikpanam?
Nnyịn iyewụt ọniọn̄ ke ndifiak ndụn̄ọde se idide mme akpan n̄kpọ inọ nnyịn. Sia se nnyịn ikemede ndinam enyenede-nyene adan̄a, idịghe mmemmem n̄kpọ ndinam kpukpru n̄kpọ oro mbon en̄wen ẹyomde. Ana nnyịn inam sụk ‘mme n̄kpọ oro ẹdide akpan n̄kpọ ẹkan.’ (Philippi 1:10) Kamse, “ebua eke odude uwem ọfọn akan okpo lion.” (Ecclesiastes 9:4) Ndusụk mbiomo ẹnen̄ede ẹdi akpan n̄kpọ inyụn̄ idịghe se ẹkpọnọrede ẹnịm, ke adan̄aemi edide mbon oro mînen̄ekede idi akpan n̄kpọ ẹkeme ndibet. Ekeme ndidi nnyịn ibiom ọyọhọ mbiomo ke mme utom oro mmọ en̄wen ẹkpetienede ẹbuana. Ẹkeme ndikpọnọde ndusụk mbiomo nnịm edieke mmọ mîdịghe akpan n̄kpọ. Okposụkedi emi ke akpa mîdinemke owo ke idem mîdịghe ekemede ndisụn̄ọ ke edikpu nnọ mbon en̄wen, oyom nnyịn iwụt ukpono inọ mme adan̄a oro ikpọkidem ye ntụk nnyin ẹnyenede.
Udọn̄ọ mmemidem ekeme ndinam owo okụt ata edikpu, koro enye ekeme ndinam idu ke nna udọn̄ọ ke ediwak usen m̀mê urua ke ndusụk ini. Ọkpọsọn̄ ubiak ekeme ndinam nnyịn ikop mfụhọ. Ke ndiyom usọbọ, nnyịn imekeme ndika mbịne ediwak dọkta mîdịghe imekeme ndida ekese ibọk m̀mê mme n̄kpọ oro ẹnọde owo nsọn̄idem ye ekikere nte ke mmọ eyenam ndusụk ufọn. Edi, nnyịn imekeme ndisụk n̄kaiso ndu ke ufen imonyụn̄ ikeme nditọn̄ọ ndikere m̀mê uwem osụk odot ukeme emi.
Emi ekeme ndidi mfịna oro obufa ererimbot Abasi ikpọn̄îkpọn̄ ekemede ndida usọbọ nsọk. (2 Peter 3:13; men Isaiah 33:24 domo.) Sia mme owo ẹdide mme anana-mfọnmma, mme dọkta ye ibọk ẹkeme ndinam se inyenede-nyene adan̄a kpọt. Ke ndusụk idaha ekeme ndiyom nnyịn ida ufen oro osịmde nnyịn nte ubak uwem. Apostle Paul ama enyene “n̄kukịm ke obụkidem,” ndusụk ubiak ke enyịn m̀mê ke mme ndido idem eken, ama otịm afịna enye tutu eyedi se enye ọbọn̄de akan ndien ndien oyom ubọhọ. (2 Corinth 12:7-10) Edi Abasi ikọkọkke Paul, ndien ekeme ndidi apostle oro ekenyene ndin̄wana ye mfịna emi tutu ke n̄kpa esie. Enye okodu uwem ye ubiak esie, ikoyomke ẹtua imọ mbọm, ndien ikonyụn̄ iduọkke idatesịt esie tutu amama. (2 Corinth 7:4) Okposụkedi edinen owo oro Job ọkọbọde ọkpọsọn̄ ufen, enye ama omụm mbuọtidem esie ke Jehovah akama, ndien emi ama ada okosịm uwak edidiọn̄. (Job 42:12, 13) Edieke nnyịn idide mme asan̄autom Abasi, nnyịn imekeme ndinyene ukeme ndikaiso ebe ke nditie n̄kere mme uwụtn̄kpọ ẹmi nnyụn̄ mbọn̄ akam nnọ Jehovah nyom un̄wam.—Psalm 41:1-3.
Ndikop Nsọn̄idem Kpa ye Mme Edikpu
Ikọt Jehovah ẹkeme ndikop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit kpa ye mme edikpu ekededi. Ke uwụtn̄kpọ, okposụkedi ẹkemede ndiyom nnyịn iyọ udọn̄ọ, nnyịn imekeme ndisụk ‘n̄kop idem ke mbuọtidem’ ebe ke ndida mme ndutịm eke spirit oro Abasi ọnọde nnam n̄kpọ. (Titus 2:1, 2) Ke adan̄aemi nnyịn ikemede ndikụt edikpu ke ntak ibuenede ke n̄kpọ obụkidem, nnyịn imekeme ndiforo ke utịbe utịbe usụn̄ ke n̄kan̄ eke spirit.
Ebede ke ndiberi edem ke Abasi ndinọ ọniọn̄ ye odudu, nnyịn imekeme ndiyọ mme edikpu oro ẹkemede ndidemede ke esịtufọk. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Abigail, n̄wan Nabal. Eren emi ama “ọsọn̄ ido, onyụn̄ ọdiọk ido,” ndien ata enyịn̄ esie ọwọrọ “Ndisịme; Nditen̄.” Nso edikpu ke ekedi ntem ndidụn̄ ye utọ erenowo oro! Edi, Abigail ama enyene “eti ibuot” inyụn̄ iduọkke idotenyịn. Ke akpanikọ, mme ikọ ye edinam esie ẹma ẹwụt eti ibuot ke ini afanikọn̄ kiet tutu enye anam David etre ndisio Nabal usiene isụn̄i ye unana esịtekọm esie ebe ke ndiduọk iyịp nnyụn̄ ntre ndibuọt idem ke Jehovah.—1 Samuel 25:2-38.
Idem ọkpọkọm idaha oro abuanade owo emi odude ke esop Christian anam nnyịn ikụt edikpu, nnyịn imekeme ndiyọ ke ukeme oro Jehovah ọnọde. Ẹwụt emi ẹto akpanikọ oro nte ke ukeme oro edu Diotrephes ekenyenede ndinam owo okụt edikpu iketreke abak-Abasi Gaius ndinam eti n̄kpọ ndien ke ntre ọdọkde inemesịt ye uwak utịp eke n̄kpọ spirit.—Utom 20:35; 3 John 1-10.
Ekeme ndisụn̄ọ ke edikpu edieke nnyịn inyenede udọn̄ ndinam n̄kpọ nnọ ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ke esop edi ekem owo imekke nnyịn ke ini ẹmekde mbon en̄wen nte mbiowo ye mme asan̄autom unamutom. Utu ke ndiyak edikpu akan nnyịn ubọk, nte ededi, ẹyak nnyịn inọ idem nnyịn nsịnudọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit inyụn̄ iyak spirit Abasi osion̄o mfri esie ke idem nnyịn ke udomo oro okponde akan. (Galatia 5:22, 23) Ke ufan̄ isua 40 oro Moses okodude ke Midian, Abasi ama anam enye ọkọri nsụkidem, ime, ye nti edu eken oro enye ediyomde man ọyọ nsọn̄ọn̄kpọ ye edikpu oro enye edisobode nte andida nditọ Israel usụn̄. Kpasụk ntre, Jehovah ekeme nditịm nnyịn idem nnọ ifetutom ini iso oro ekemede ndisịm nnyịn edieke nnyịn isụk ikade iso ikop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit inyụn̄ iyakke idem inọ edikpu.
Ubọhọ Edikpu—Ibịghike!
Inamke n̄kpọ adan̄a nte mmọ ẹtiede, nte mme edikpu oro nnyịn ikụtde ẹyetre tutu amama? Ye nnyịn, idaha nnyịn ekeme nditie nte idotenyịn idụhe edi idịghe ntre ye Andibot nnyịn, Jehovah Abasi. Edikpu isịmke enye. Ebede ke prọfet Isaiah, Abasi ama ọdọhọ ete: “Kpa ntre ke ikọ mi emi ọwọrọde mi ke inua editie: idifiakke itiene mi ubọk ubọk, tutu enye anam se mmade, onyụn̄ okụt unen ke utom eke ndọn̄de enye.” (Isaiah 55:11) Sia Jehovah enyenede akakan odudu ye ukeme, n̄kpọ ndomokiet isọn̄ke ikan enye. (Mark 10:27) Un̄wọn̄ọ esie ndida mme anana-utịt edidiọn̄ nsọk ikọt esie iditreke ndisu.—Joshua 21:45.
Eyịghe ye unana iwụk ẹdi mme akpan n̄kpọ oro ẹsịnede ke edikpu. Ke edide isio ye oro, nte ededi, “mbuọtidem edi ọyọhọ edibet n̄kpọ oro ẹdoride enyịn ẹban̄a.” (Mme Hebrew 11:1, NW) Mbuọtidem ke Abasi ọnọ ubiọn̄ nte ke kpukpru idọtenyịn oro ọkọn̄ọde ke Bible ẹyesu ọyọhọ ọyọhọ. Ofụri ibuotikọ Bible owụt un̄wọn̄ọ Jehovah aban̄ade ukara Obio Ubọn̄, emi isọn̄ edikabarede idi mfọnmma paradise emi ndinen owo ke idara edidude uwem ke nsinsi. (Psalm 37:11, 29) Ofụri ndiọi n̄kpọ—esịnede edikpu—eyebe ẹfep, koro Abasi ‘eyenọ kpukpru mme andidu uwem se mmọ ẹmade ẹyụhọ.’—Psalm 145:16.
Tutu mme edidiọn̄ oro ẹkabade ẹdi ata idem n̄kpọ, kpukpru nnyịn iyenyene udeme edikpu eke nnyịn. Edi idotenyịn N̄wed Abasi ekeme ndinọ nnyịn nsịnudọn̄ onyụn̄ ọsọn̄ọ nnyịn idem ndiyọ. Eti item oro nnyịn ikụtde ke Bible ekeme ndiwụt nnyịn nte ikpadade eti ubiere ye eti ibuot inam n̄kpọ ke usụn̄ oro edinamde uwem nnyịn enyene nsọn̄ọnda onyụn̄ ada emem ọsọk esịt nnyịn. Kpa ye mme edikpu oro nnyịn ikụtde, nnyịn imekeme ndinyene “emem Abasi, emi ayan̄ade ifiọk owo.” (Philippi 4:6, 7) Ntre en̄wan ndibiọn̄ọ edikpu inanake idotenyịn. Ye un̄wam Jehovah nnyịn imekeme ndiyọ enye mfịn inyụn̄ ikan enye ke ini iso.
[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 31]
Abasi ekeme ndin̄wam fi ọyọ edikpu, kpa nte enye akan̄wamde Job, Moses, Abigail, ye Paul