Mme Obio Ubọhọ—Ndutịm Abasi Oro Owụtde Mbọm

“Mme obio mbitiokiet ẹmi ẹdidi obio-ubọhọ nditọ Israel, ye eke esen owo, ye eke odudụn̄ ke otu mmọ: kpan̄ kpukpru owot-owo ke ndudue ẹkpefehe ẹka do.”—NUMBERS 35:15.

1. Nso idi ekikere Abasi kaban̄a uwem ye ubiomikpe iyịp?

JEHOVAH ABASI ese uwem owo ke edisana. Ndien uwem esịne ke iyịp. (Leviticus 17:11, 14) Cain, akpa owo emi akamanade ke isọn̄, ke ntre ama enyene ubiomikpe iyịp ke ini enye okowotde eyeneka esie Abel. Mmọdo, Abasi ama ọdọhọ Cain ete: “Uyo iyịp eyen-uka ke isọn̄ ke eseseme ọnọ mi.” Iyịp oro ekedehede isọn̄ ke itie uwotowo oro ama ọnọ ododop, okopodudu, ikọ ntiense aban̄a uwem oro ẹkesịbede ẹfep ke afai. Iyịp Abel ama eseme ọnọ Abasi oyom ẹsio usiene.—Genesis 4:4-11.

2. Didie ke ẹkesọn̄ọ ẹtịn̄ ukpono emi Abasi ekenyenede ọnọ uwem ke Ukwọ ama ekebe?

² Ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ẹban̄a ukpono oro Abasi enyenede ọnọ uwem owo ke edinen Noah ye ubon esie ẹma ẹkewọrọ ke ubom nte mme andibọhọ Ukwọ ofụri ererimbot. Ke ini oro Jehovah ama anam udia ubonowo esịne obụk unam edi idịghe iyịp. Enye n̄ko ama ọnọ ewụhọ ete: “Nditreke ndiyom iyịp mbufo eke uwem mbufo; nyeyom enye ke ubọk kpukpru unam, ye ke ubọk owo; nyeyom uwem owo ke ubọk eyen-ete esie. Ama edi owo eke ọduọkde iyịp owo, owo eyeduọk iyịp esie: koro ke mbiet Abasi ke enye akanam owo.” (Genesis 9:5, 6) Jehovah ama ọdiọn̄ọ unen emi ata n̄kpet n̄kpet iman akpan̄kpa enyenede ndiwot owotowo oro ke edide edisịm enye.—Numbers 35:19.

3. Nso nsọn̄uyo ke Ibet Moses okodori kaban̄a nte uwem edide edisana n̄kpọ?

³ Ke Ibet oro ẹkenọde Israel ebe ke prọfet Moses, ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ndien ndien ẹban̄a nte uwem edide edisana n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, Abasi ama ọnọ ewụhọ ete: “Kûwot owo.” (Exodus 20:13) Ukpono oro ẹnyenede ẹnọ uwem ama ana in̄wan̄în̄wan̄ n̄ko ke se Ibet Moses eketịn̄de aban̄a se idade n̄kpa itiene n̄wan idịbi. Ibet oro ama anam an̄wan̄a ete edieke enye m̀mê eyen esie oro mîmanake kan̄a osobode unọmọ ke ntak emi owo iba ẹn̄wanade en̄wan, mme ebiereikpe ẹkenyene ndidomo mme idaha ẹdude nse ye udomo n̄koinnam oro emi edide, edi ufen ekeme ndidi “uwem ke uwem,” m̀mê ukpọn̄ ke ukpọn̄. (Exodus 21:22-25) Nte ededi, nte owotowo edide eyen Israel ke usụn̄ ekededi ekeme ndibọhọ mme utịp afai afai edinam esie?

Ebiet Ubọhọ Mme Owotowo?

4. Ke ọwọrọde ọkpọn̄ Israel, mme ebiet ubọhọ ewe ẹkedu ke ini edem?

⁴ Ke mme idụt eken ke ẹsiode Israel efep, ẹma ẹnam ebiet ubọhọ odu ọnọ mme owotowo ye mme abiatibet eken. Emi ekedi se ikodude ke mme utọ itie nte temple abasi-an̄wan Artemis ke Ephesus eset. Kaban̄a mme ukem ebiet ntre, ẹtọt ntem ẹte: “Ndusụk itieuwa ẹma ẹnam ibat mme abiatibet ẹtọt; ndien ama esiwak ndidi se ẹyomde ẹte ẹsụhọde ibat ebiet ubọhọ. Ke Athens ibat ibat itieuwa ke ibet okonyịme nte ebiet ubọhọ (ke uwụtn̄kpọ, temple Theseus emi ẹkenịmde ẹnọ ifịn); ke eyo Tiberius otu mme abiatibet emi ẹkedude ke mme itieuwa ẹma ẹtotịm ẹdi n̄kpọndịk tutu eyedi se ẹnọde ibat ibat obio unen ndinyene Ebiet Ubọhọ (ke isua 22).” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Eboho II, page 256) Ekem, mme ufọkabasi Christendom ẹma ẹkabade ẹdi ebiet ubọhọ, edi emi akanam n̄kpọ ndibọ ukara odudu nnọ mme oku nnyụn̄ nnam n̄kpọ mbiọn̄ọ nnennen ndutịm unenikpe. Nte ini akade idiọk usụn̄ unam n̄kpọ ama anam ẹtre ndutịm emi.

5. Nso uyarade odu nte ke Ibet ikonyịmeke owo ọbọ mbọm ke ini owotde owo oto ntak unana ntịn̄enyịn?

⁵ Ke otu nditọ Israel, owo ikayakke mbon ẹmi ẹkoide-koi ẹwot owo ẹka ebiet ubọhọ. Idem ẹkenyene ndiwot oku edide Levite emi anamde utom ke itieuwa Abasi edieke owotde owo ke n̄kari. (Exodus 21:12-14) Akande oro, Ibet ikonyịmeke ẹwụt owo mbọm ke ini owotde owo oto ntak unana ntịn̄enyịn. Ke uwụtn̄kpọ, owo ekenyene ndibọp ọkọ n̄kanade ọkọm obufa ufọk esie. Mîdịghe ntre, ubiomikpe iyịp eyedoro ufọk oro edieke owo odororede ke ọkọm ọduọ akpa. (Deuteronomy 22:8) N̄ko-n̄ko, edieke ẹnọde owo emi enyenede ayara enan̄ emi amade ndituak owo item edi enye ikpemeke unam esie ndien unam oro owot owo, andinyene ayara enan̄ oro ama enyene ubiomikpe iyịp ndien ẹkeme ndiwot enye. (Exodus 21:28-32) Ẹkụt n̄kaiso uyarade ke nte Abasi adade uwem ke akpan n̄kpọ ke emi edide owo ekededi emi akamiade inọ owot ama enyene ubiomikpe iyịp edieke emi akadade itie ke uwemeyo emi ẹkemede ndikụt nnyụn̄ ndiọn̄ọ inọ oro. (Exodus 22:2, 3) Nte an̄wan̄ade, ndien, ibet Abasi ẹmi ẹtịmde ẹda ukem ukem ikonyịmeke mbon ẹmi ẹkoide-koi ẹwot owo ẹbọhọ ufen n̄kpa.

6. Didie ke ẹkenịm ibet aban̄ade “uwem ke uwem” ke Israel eset?

⁶ Edieke ẹkewotde owo ke Israel eset, ẹkenyene ndisio usiene iyịp owo oro. Ẹma ẹnam ibet “uwem ke uwem” ke ini “osio usiene iyịp” okowotde owotowo oro. (Numbers 35:19) Osio usiene ekedi erenowo edide ata n̄kpet n̄kpet iman owo emi ẹwotde. Edi nso kaban̄a mme owotowo ẹmi mîkoho-koi?

Ndutịm Jehovah Oro Owụtde Mbọm

7. Nso ndutịm ke Abasi akanam odu ọnọ mbon ẹmi ẹwotde owo ke ndudue?

⁷ Abasi ke ima ama anam mme obio ubọhọ ẹdu ẹnọ mbon ẹmi ẹwotde owo ke mbabuat n̄kpọntịbe m̀mê ke ndudue. Kaban̄a ẹmi, ẹkedọhọ Moses ete: “Dọhọ ye nditọ Israel, nyụn̄ tịn̄ nọ mmọ, ete, Ke adan̄aemi mbufo ẹma ẹkebe Jordan ẹdụk ke isọn̄ Canaan; mbufo ẹnịm obio eke edidide obio-ubọhọ mbufo; man owot-owo eke owotde owo ke ndudue, efehe aka do. Ndien mmọ ẹyedi obio eke mbufo ẹdidade ẹbọhọ osio-usiene: man owot-owo okûkpa, tutu enye edi ikpe ke iso mbon esop. Ndien mme obio ẹmi mbufo ẹdinọde, ẹdidi obio-ubọhọ itiokiet mbufo: mbufo ẹnọ obio ita ke edem Jordan oko, ẹnyụn̄ ẹnịm obio ita ke isọn̄ Canaan, mmọ ẹyedi obio ubọhọ . . . kpan̄ kpukpru owot-owo ke ndudue ẹkpefehe ẹka do.”—Numbers 35:9-15.

8. M̀mọ̀n̄ ke ẹkenịm mme obio ubọhọ, ndien didie ke ẹken̄wam mme owotowo ke ndudue ndisịm mmọ?

⁸ Ke ini nditọ Israel ẹkedụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, mmọ ke n̄kopitem ẹma ẹnịm obio ubọhọ itiokiet. Ẹkenịm ita ke otu mme obio ẹmi—Kedesh, Shechem, ye Hebron—ke edem usoputịn Akpa Jordan. Mme obio ubọhọ eke Golan, Ramoth, ye Bezer ẹkedu ke edem usiahautịn Jordan. Nte odotde, ẹkenịm obio ubọhọ itiokiet ẹmi ke mme usụn̄ oro ẹkesidiọn̄de. Ke mme itie ẹmi ẹdotde ke usụn̄ oro, ẹma ẹsinịm mme idiọn̄ọ ẹmi ẹwetde ikọ oro “ebiet ubọhọ.” Mme idiọn̄ọ ẹmi ẹkewụt ebiet oro obio ubọhọ okodude, ndien owotowo ke ndudue ama esifehe aka enyeoro ekperede akan man anyan̄a uwem esie. Do ke enye edikeme ndibọhọ osio usiene iyịp.—Joshua 20:2-9.

9. Ntak emi Jehovah okonịmde mme obio ubọhọ, ndien ẹkenịm mmọ kaban̄a ufọn mmanie?

⁹ Ntak emi Abasi akanamde mme obio ubọhọ ẹdu? Ẹkenam mmọ ẹdu man ẹkûsabade idụt oro ye iyịp owo oro mîduehe ndien mme owo ẹkûnyụn̄ ẹnyene ubiomikpe iyịp. (Deuteronomy 19:10) Ẹkenam mme obio ubọhọ ẹdu ke ufọn mmanie? Ibet ọkọdọhọ ete: “Mme obio mbitiokiet ẹmi ẹdidi obio-ubọhọ nditọ Israel, ye eke esen owo, ye eke odudụn̄ ke otu mmọ: kpan̄ kpukpru owot-owo ke ndudue ẹkpefehe ẹka do.” (Numbers 35:15) Ntem, man asari okûdu ẹnyụn̄ ẹnam unenikpe ke adan̄aemi ẹwụtde mbọm, Jehovah ama ọdọhọ nditọ Israel ẹsio mme obio ubọhọ ẹnịm ẹnọ mme owotowo ke ndudue ẹmi ẹkedide (1) mme amanaisọn̄ nditọ Israel, (2) esenowo ke Israel, m̀mê (3) mme odudụn̄ ẹtode mme idụt efen ẹmi ẹkedụn̄de ke idụt oro.

10. Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke mme obio ubọhọ oro ẹkedi ndutịm oro owụtde mbọm emi Abasi akanamde?

¹⁰ Odot ẹtịm ẹfiọk nte ke idem ọkpọkọm owo ekedi owotowo ke ndudue, ẹkenyene ndiwot enye ke idak ewụhọ Abasi: “Ama edi owo eke ọduọkde iyịp owo, owo eyeduọk iyịp esie.” Ntem, ekedi n̄kukụre ke ndutịm Jehovah Abasi oro owụtde mbọm ke owotowo ke ndudue ekekeme ndifehe n̄ka kiet ke otu mme obio ubọhọ ẹmi. Nte an̄wan̄ade, mme owo ke ofụri ofụri ẹma ẹkop mbọm ẹban̄a owo ekededi emi efehede ọbọhọ osio usiene iyịp, koro kpukpru mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke mmimọ imekeme ndinam ukem idiọkn̄kpọ oro ke ndudue inyụn̄ iyom ubọhọ ye mbọm.

Ndifehe Nyom Ubọhọ

11. Ke Israel eset, nso ke owo ekekeme ndinam edieke enye owotde ekemmọ owo utom ke mbabuat n̄kpọntịbe?

¹¹ Uwụtn̄kpọ ekeme nditịm nnam esịtekọm fo ọkọri kaban̄a ndutịm Abasi oro owụtde mbọm mi kaban̄a ubọhọ. Kere nte afo ekpedide owo oro ekekpide eto ke Israel eset. Yak idọhọ ke ukwak ọkpọhọrede ke okpoto onyụn̄ ọkọtọ ekemmọ owo utom owot. Nso ke afo akpanam? Ọfọn, Ibet ama anam ndutịm ọnọ idaha etiede ntem. Nte eyịghe mîdụhe, afo ọkpọkọbọ ufọn oto ndutịm Abasi emi: “Emi edi ikọ owot-owo eke edifehede aka [obio ubọhọ], man odu uwem: owo eke mîkoho koi iwot mbọhọidụn̄ esie, ke mîkaisuaha enye ke mbem-iso; ye owo eke etienede mbọhọidụn̄ esie odụk ke akai ndikpi eto, ndien ke ini enye emenerede ekụri ete ikpi eto, ndien ukwak ọkpọhọde ke okpoto, ọtọ mbọhọidụn̄ esie owot; yak enye efehe aka ke obio emi kiet, ndien odu uwem.” (Deuteronomy 19:4, 5) Edi, idem edieke edide afo ama okosịm obio ubọhọ, afo udubọhọke kpukpru nduduọhọ kaban̄a se ikotịbede oro.

12. Nso ido unam n̄kpọ ke ẹketiene ke owotowo ama okosịm obio ubọhọ?

¹² Okposụkedi ẹkefọnde ido ye afo, afo ekenyene nditịn̄ se ikotịbede nnọ mbiowo ẹmi ẹdude ke inuaotop obio ubọhọ. Ke ama okodụk ke obio oro, ẹyefiak ẹnọ fi akada ikpe ke iso mbiowo ẹmi ẹdade ke ibuot esop Israel ke mme inuaotop obio oro ẹkarade ebiet emi ẹkewotde owo oro. Do ke afo edinyene ifet ndiwụt ke uduehe.

Ke Ini Mme Owotowo Ẹkedade ke Ikpe

13, 14. Nso mme n̄kpọ ke mbiowo ẹdiyom ndifiọk mban̄a ke ini ẹkpede ikpe owotowo?

¹³ Ke ini ikpe oro ke iso mbiowo ẹdude ke inuaotop obio emi akarade, afo nte eyịghe mîdụhe eyefiọk ye idatesịt nte ke ẹkenen̄ede ẹdori nsọn̄uyo ke ido fo ke ke ini edem. Mbiowo ẹyetịm ẹse itie ebuana fo ye akpan̄kpa emi. Ndi afo ama asua owo oro, ana ebet enye, ndien okokoi owot enye? Ke edide ntre, mbiowo oro ẹyesana fi ẹyak ẹnọ osio usiene iyịp, ndien afo eyekpa. Irenowo ẹmi ẹnyenede mbiomo mi ẹma ẹfiọk se Ibet okoyomde nte ‘ke ẹnyene ndisio iyịp owo eke mîduehe isop mfep ke Israel.’ (Deuteronomy 19:11-13) Ke ndimen ndomo, ke ikpe oro ẹkpede mfịn, oyom mbiowo Christian ẹtịm ẹfiọk N̄wed Abasi, ẹnamde n̄kpọ ke n̄kemuyo ye mmọ ke adan̄aemi ẹnyenede edu ye ido ini edem anamidiọk oro ke ekikere.

¹⁴ Ke ẹnamde ndụn̄ọde ke mfọnido, mbiowo esop ẹyeyom ndifiọk m̀mê afo ekebịne ikọt oyom owo oro. (Exodus 21:12, 13) Nte afo ọkọwọrọ ke itie udịbe aka en̄wan ye enye? (Deuteronomy 27:24) Nte afo ama enen̄ede ofụt esịt aban̄a owo emi tutu afo odiomi n̄kari n̄kari ndiwot enye? Ke edide ntre, afo eyedot n̄kpa. (Exodus 21:14) Mbiowo akpan akpan ẹyeyom ndifiọk m̀mê afo ama enyene usua m̀mê udu ye akpan̄kpa oro. (Deuteronomy 19:4, 6, 7; Joshua 20:5) Yak ida nte ke mbiowo ẹma ẹkụt ke afo uduehe ndien ẹfiak ẹnọ fi aka obio ubọhọ. Afo okpowụt esịtekọm didie ntem ke mbọm emi ẹwụtde!

Uwem ke Obio Ubọhọ

15. Nso mme n̄kpọ ke ẹkeyom ẹto owotowo ke ndudue?

¹⁵ Owotowo ke ndudue ekenyene ndidu ke obio ubọhọ m̀mê ke ebiet oyomde usụn̄ ke ibio idomo okụk 1,000 (n̄kpọ nte ikpat 1,450) ke ọwọrọde ọkpọn̄ ibibene esie. (Numbers 35:2-4) Edieke enye oyode ebe ọtọ oro, enye ekeme ndisobo ye osio usiene iyịp. Ke idak mme utọ idaha ẹmi, osio usiene oro ekeme ndiwot enye ye unana edibọ ufen. Edi owo ikesịnke owotowo oro ebuka m̀mê ke ufọk-n̄kpọkọbi. Nte owo emi odụn̄de ke obio ubọhọ oro, enye ekenyene ndikpep ubọkutom, edi anamutom, onyụn̄ anam n̄kpọ nte owo emi enyenede ufọn ọnọ n̄kaowo.

16. (a) Owotowo ke ndudue edidu ebịghi adan̄a didie ke obio ubọhọ? (b) Ntak emi n̄kpa akwa oku akanamde owotowo ekeme ndiwọrọ ke obio ubọhọ?

¹⁶ Owotowo ke ndudue emi ekenyene ndidu ke obio ubọhọ emi mbịghi adan̄a didie? Eyedi ke ofụri eyouwem esie. Ke idaha ekededi, Ibet ọkọdọhọ ete: “Enye [enyene] nditie ke obio ubọhọ esie tutu akamba oku oro akpa: ndien ke adan̄aemi akamba oku oro akpade, owot-owo oro edinyọn̄ ke isọn̄ udeme esie.” (Numbers 35:26-28) Ntak emi n̄kpa akwa oku akayakde owotowo ke ndudue ọwọrọ ke obio ubọhọ? Ọfọn, akwa oku ekedi kiet ke otu mme ata ọwọrọiso owo ke idụt oro. Ke ntre n̄kpa esie eyedi utọ n̄wọrọnda n̄kpọntịbe oro ẹdifiọkde ke ofụri esien Israel. Kpukpru mme oyom ubọhọ oro ẹkedude ke obio ubọhọ adan̄aoro ẹma ẹkeme ndifiak nnyọn̄ ufọk mmọ ẹbọhọde n̄kpọndịk ke ubọk mme osio usiene iyịp. Ntak-a? Koro Ibet Abasi okowụkde ete ke ifet oro osio usiene iyịp enyenede ndiwot owotowo okụre ke ini akwa oku akpade, ndien kpukpru owo ẹma ẹfiọk emi. Edieke ata n̄kpet n̄kpet iman okoyomde ndisio usiene iyịp ke oro ebede, enye edidi owotowo eyenyụn̄ ekpe utịp uwotowo ke akpatre.

Mme Utịp Ẹmi Ẹbịghide

17. Nso ikeme ndikedi mme utịp ukpan ẹmi ẹkedoride owotowo ke ndudue?

¹⁷ Nso ikeme ndikedi mme utịp ke ukpan ẹmi ẹkedoride mme owotowo ke ndudue? Mmọ ẹkedi n̄kpọ editi nte ke enye ama owot owo. Eyedi, enye ke oro ebede eyese uwem owo ke edisana ke ini ekededi. Akan oro, enye ke akpanikọ idifreke ite ke ẹma ẹnam n̄kpọ ye imọ ke mbọm. Ke ẹma ẹkewụt enye mbọm, enye ke akpanikọ eyeyom ndiwụt mmọ en̄wen mbọm. Ndutịm emi aban̄ade mme obio ubọhọ ye mme ukpan mmọ ẹma ẹnyene ufọn n̄ko ẹnọ mme owo ke ofụri ofụri. Didie ke ekedi ntre? Anaedi enye ke akpanikọ ama anam mmọ ẹfiọk nte ke mmimọ ikpenyeneke ndinam n̄kpọ ye unana ntịn̄enyịn m̀mê ndinana udọn̄ ke uwem owo. Emi ekpenyene nditi mme Christian mban̄a ufọn ndifep unana ntịn̄enyịn oro ekemede ndisụn̄ọ ke n̄kpa mbabuat n̄kpọntịbe. Ndien, n̄ko, ndutịm Abasi oro owụtde mbọm emi ẹkenamde ndinyene mme obio ubọhọ ekpenyene ndinụk nnyịn ndiwụt mbọm ke ini oro odotde.—James 2:13.

18. Ke mme usụn̄ ewe ke ndutịm Abasi kaban̄a mme obio ubọhọ ẹkenyene ufọn?

¹⁸ Ndutịm emi Jehovah Abasi akanamde kaban̄a mme obio ubọhọ ama enyene mme ufọn n̄ko ke mme usụn̄ en̄wen. Mme owo ikenyeneke otu mme ọnọ ufen ndibịne owotowo emi ẹkerede ke enyene ubiomikpe mbemiso ẹkpede ikpe. Utu ke oro, mmọ ẹkeda nte ke enye inyeneke ubiomikpe uwotowo ke n̄koinnam, idem ẹn̄wamde enye ndinyene ubọhọ. N̄ko-n̄ko, ndutịm edinyene mme obio ubọhọ ekedi ata isio ye ndutịm eyomfịn eke edisịn mme owotowo ke ufọk-n̄kpọkọbi, emi ẹdade okụk mbon obio ẹse ẹban̄a ndien ediwak ini ẹkabarede ẹdi ndiọkn̄kan mme abiatibet oto ntak n̄kpet n̄kpet ebuana oro mmọ ẹnyenede ye mme anamidiọk eken. Ke ndutịm eke obio ubọhọ, ufọn ikodụhe ndibọp, nse mban̄a, nnyụn̄ n̄kpeme ọsọn̄urua ibibene, mme ufọk-n̄kpọkọbi ẹmi ẹbọpde ke ukwak emi mme andidụn̄ ẹsiwakde ndiyom ndifehe n̄wọrọ. Ke nditịm ntịn̄, owotowo oro okoyom “ufọk-n̄kpọkọbi” oro onyụn̄ odu do ke ndusụk udomo ini. Enye n̄ko ekenyene ndidi anamutom, ntem anamde n̄kpọ emi enyenede ufọn ọnọ ekemmọ owo.

19. Mme nso mbụme ẹdemede ẹban̄a mme obio ubọhọ?

¹⁹ Ke akpanikọ, Jehovah ndinam ndutịm mban̄a mme obio ubọhọ ke Israel man ẹkpeme mme owotowo ẹmi mîduehe ekedi ediwụt mbọm. Ndutịm emi ke akpanikọ ama esịn udọn̄ ọnọ edinyene ukpono nnọ uwem. Nte ededi, nte mme obio ubọhọ eset ẹnyene se ẹwọrọde ẹnọ mme owo ẹdude uwem ke ọyọhọ isua ikie 20 emi? Nte nnyịn imekeme ndinyene ubiomikpe iyịp ke iso Jehovah Abasi inyụn̄ ifiọkke ite ke imoyom mbọm esie? Nte mme obio ubọhọ Israel ẹnyene akpan n̄kpọ emi ẹwọrọde ẹnọ nnyịn ke eyomfịn?

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

◻ Didie ke Jehovah ese uwem owo?

◻ Nso ndutịm oro owụtde mbọm ke Abasi akanam ọnọ mme owotowo ke ndudue?

◻ Didie ke owotowo ke ndudue ekesisan̄a odụk obio ubọhọ, ndien enye ekenyene ndidu do mbịghi adan̄a didie?

◻ Nso ikeme ndikedi mme utịp ukpan ẹmi ẹkedoride mme owotowo ke ndudue?

[Ndise obio ke page 12]

Ẹkenịm mme obio ubọhọ Israel ke ebiet emi odotde

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

KEDESH Akpa Jordan GOLAN

SHECHEM RAMOTH

HEBRON BEZER