Mbụk Eyouwem

Jehovah Ọnọnọ “Akwa Ubom Odudu”

NTE HELEN MARKS OBỤKDE

Ekedi ufiop ufiop usen kiet ke ndaeyo 1986. Ami ikpọn̄ n̄kebet ke efe mme ekpeme n̄kpọmbet ke kiet ke otu an̄wambehe ubomofụm oro odobode akan ke Europe. Emi ekedi Tiranë, kpa ibuot obio Albania, emi okotorode idem nte “akpa idụt ke ererimbot oro mînịmke ke Abasi odu.”

MMA nse ye eyịghe ye ndịk nte akwa ekpeme n̄kpọmbet oro akakamade ikan̄ ọkọtọn̄ọde ndidụn̄ọde ekpatisan̄ mi. Edieke nnamde n̄kpọ m̀mê ntịn̄de ikọ ekededi oro edinamde enye enyene eyịghe aban̄a mi, emi ekeme ndinam ẹbịn mi ẹfep ke idụt emi onyụn̄ ekeme ndinam ẹsịn mbon oro ẹkedade ẹbet mi ke an̄wa mme ekpeme n̄kpọmbet ke ufọk-n̄kpọkọbi m̀mê ke itienna ufen. Nte enemde, mma n̄keme ndinam akwa owo oro etie ufan ufan ke ndinọ enye chewing gum ye inịn̄e inịn̄e uyo. Edi didie ke ami, n̄wan emi odude ke ufọt ufọt iduọk isua 60, n̄kedi ndidu ke utọ idaha emi? Ntak emi ami n̄kpatabade inem uwem nnyụn̄ nsịnde uwem mi ke itiendịk ke ndidomo ndinam mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ ẹka iso ke kiet ke otu iwụk ebiet ukpepn̄kpọ Marx ye Lenin?

Eyenan̄wan Oro Eketiede Udọn̄ọ Udọn̄ọ Emi Enyenede Ediwak Mbụme

Isua iba ke mma n̄kamana ke 1920 ke Ierápetra, Crete, udọn̄ọ n̄kan̄ ama owot ete mi. Mama ekedi ubuene, ikonyụn̄ ifiọkke n̄wed. Ami n̄kedi ekperedem ke otu nditọ inan̄, ndien sia n̄kọdọn̄ọde utoenyịn ekpo, mma mfọrọde ufia nnyụn̄ ntie udọn̄ọ udọn̄ọ. Mme mbọhọidụn̄ nnyịn ẹma ẹnọ ekikere ẹte eka mi ada esisịt inyene esie ese aban̄a nditọ ita eken onyụn̄ ayak mi n̄kpa. Mmadat esịt nte ke enye ikanamke item oro.

Man okụt ete ke ukpọn̄ Papa ọduọk odudu ke heaven, Mama ama esiwak ndika itie ubụk owo, ediwak ini oyomde un̄wam oto oku ido ukpono Orthodox. Nte ededi, mme un̄wam oro ikesimemke urua. Ami ke nsụk nteti ata mbịtmbịt usen Christmas kiet emi ami n̄kasan̄ade ye enye nnyọn̄ itie ubụk owo. Nnyịn ndisụk n̄kpọn̄ akpatre okụk oro ikenyenede nnọ oku ekedi oro. Ke Mama ama eketem ikọn̄udia ọnọ nnyịn nditọ, enye ama odụk ubet en̄wen ye biọn̄ ndien mmọn̄eyet unana idotenyịn ama asiaha enye. Ndusụk ini ke ukperedem, mma nda uko n̄ka mbịne oku oro n̄kobụp ntak emi Papa akakpade ye ntak emi eka mi emi ekedide ubuene ekenyenede ndikpe oku okụk. Enye ama ọbọrọ sụn̄sụn̄ ye bụt ete: “Abasi akada enye ọnyọn̄. Nte uwem etiede edi oro. Mbufo ẹyebọhọ emi.”

Ekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mi ndikụt nte ibọrọ esie odude ke n̄kemuyo ye akam Ọbọn̄, oro n̄kekpepde ke ufọkn̄wed. Ami ke nsụk nteti nte inem inem ntọn̄ọikọ akam Ọbọn̄ oro enyenede se ọwọrọde: “Ete nnyịn emi odude ke heaven: yak ikpono enyịn̄ Fo, yak Ubọn̄ Fo edi; yak inam uduak Fo; nte ẹnamde ke heaven, yak inam ke isọn̄ kpasụk ntre.” (Matthew 6:9, 10) Edieke Abasi okoyomde ẹnam uduak esie ke isọn̄, ntak emi nnyịn ibọde ekese ndutụhọ?

Mma n̄kpere ndinyene ibọrọ mbụme oro ke 1929 ke ini Emmanuel Lionoudakis, ọkwọrọikọ uyọhọ ini eke Mme Ntiense Jehovah, akawahade ufọk nnyịn.a Ke ini eka mi okobụpde enye se enye oyomde, Emmanuel iketịn̄ke ndomo ikọ kiet edi ọkọnọ enye kad ikọ ntiense. Mama ama ayak kad oro ọnọ mi ete n̄kot. Sia n̄kedide isua usụkkiet kpọt ke emana, n̄kọfiọkke ndikot n̄wed ọfọn. Ke adade ọkwọrọikọ oro nte imụm, Mama ama ọbọrọ ete: “Mbọm-o! Afo ukemeke nditịn̄ ikọ ami nnyụn̄ n̄kemeke ndikot n̄wed.” Ekem Mama ke mfọnido ama anam idiọn̄ọ ọnọ enye ete ọnyọn̄.

Isua ifan̄ ke ukperedem, mma nnyene ibọrọ. Emmanuel Paterakis, eyeneka mi, ama ọbọ ekpri n̄wed oro Where Are the Dead?, oro Mme Ntiense Jehovah ẹkesiode oto kpa asan̄autom uyọhọ ini oro.b Ke n̄kotde n̄wed oro, ekikere ama ana mi sụn̄ ndifiọk nte ke idịghe Abasi akada ete mi. Mma mfiọk nte ke n̄kpa oto unana mfọnmma ye nte ke ete mi ke ebet ediset ke n̄kpa ndidi ndidu uwem ke paradise isọn̄.

“N̄wed Emi Amabiat Fi!”

Akpanikọ Bible ama atat nnyịn enyịn. Nnyịn ima ifiọhọ akani Bible Papa inyụn̄ itọn̄ọ ndikpep enye, ediwak ini idade ikan̄ atiande ikpep enye ke otụn̄ikan̄. Sia ami n̄kedide n̄kukụre n̄kaiferi oro ekenyenede udọn̄ ke Bible ke n̄kann̄kụk oro, owo ikesịnke mi ke mme edinam ekpri otu Mme Ntiense n̄kann̄kụk oro. Ke ndusụk ini, mma nnen̄ede nnịm ke akpanikọ—okposụkedi mîkenenke—nte ke ido ukpono emi enyene irenowo kpọt.

Ifiopesịt oro eyeneka mi ekenyenede ke utom ukwọrọikọ ama edemede mi udọn̄. Ikebịghike mme bodisi ẹma ẹtọn̄ọ ndiwụk ntịn̄enyịn ke ubon nnyịn, ẹwahade ẹdi ini ekededi ke uwemeyo ye okoneyo ndiyom Emmanuel ye mme n̄wed. Mmenen̄ede nti nte oku kiet ekedide ndikpek nnyịn ifiak idi ufọkabasi. Ke ini Emmanuel akadade Bible owụt enye nte ke enyịn̄ Abasi edi Jehovah, oku oro ama awamade Bible oro ọbọ, ofụn̄ enye ke iso eyeneka mi, onyụn̄ ofiori ete, “N̄wed emi amabiat fi!”

Ke 1940 ke ini Emmanuel ekesịnde ndinam utom ekọn̄, ẹma ẹmụm enye ẹnọ aka iso ekọn̄ Albania. Nnyịn ikokopke aba n̄kpọ iban̄a enye ikonyụn̄ ikere ke enye ama akpa. Nte ededi, isua iba ke ukperedem nnyịn ke unana idotenyịn ima ibọ leta esie oro enye ekewetde ke ufọk-n̄kpọkọbi. Enye ke okodu uwem onyụn̄ okop nsọn̄idem! Kiet ke otu itie N̄wed Abasi oro enye akasiakde ke leta oro ọsọn̄ọ owụhọ mi ke ekikere toto ke ini oro: “Koro enyịn Jehovah ẹsan̄ade ke ofụri ererimbot, ẹte isọn̄ọ imụm mmọ eke ofụri esịt mmọ ẹdude ye enye ikama.” (2 Chronicles 16:9) Nnyịn ikoyom utọ nsịnudọn̄ oro didie ntem!

Emmanuel ama ekeme nditie ke ufọk-n̄kpọkọbi ndọn̄ ndusụk nditọete ete ẹdi ẹdise mi. Inikiet inikiet, ẹma ẹdiomi ndinịm mme mbono esop Christian ke ndịbe ke ufọkin̄wan̄ kiet oro ọwọrọde ọkpọn̄ obio. Nnyịn ikọfiọkke ite ke mme owo ẹma ẹsikụt nnyịn! Ke Sunday kiet, mme bodisi oro ẹkekamade ikan̄ ẹma ẹkan nnyịn ẹkụk. Mmọ ẹma ẹdọn̄ nnyịn ke ana-in̄wan̄ ubomisọn̄ mbiomo ẹnyụn̄ ẹwat nnyịn ẹkanade obio oro. Ke nsụk nteti nte mme owo ẹkesakde ẹnyụn̄ ẹsịnde nnyịn ke ndek, edi Jehovah ama ada spirit esie ọnọ nnyịn emem esịtidem.

Ẹma ẹmen nnyịn ẹka obio efen, emi ẹketomode nnyịn ẹdọn̄ ke mme ndedehe ubet ufọk-n̄kpọkọbi oro ẹkenen̄erede ẹkịm. Itie ukaikọt ubet n̄kpọkọbi mi ekedi ana-in̄wan̄ bọket oro ẹkesimende ẹkeduọk ini kiet ke usen. Ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi ọfiọn̄ itiaita ẹnọ mi koro ẹkebatde mi nte “andikpep” otu oro. Nte ededi, eyenete kiet oro ẹkekọbide do ama anam ndutịm man ekpeibet esie ekpe ikpe nnyịn, ndien enye ama ekeme ndinam ẹsana nnyịn ẹyak.

Obufa Uwem

Ke ẹma ẹkesio Emmanuel ke ufọk-n̄kpọkọbi, enye ama ọtọn̄ọ ndisan̄a nse mme esop ke Athens nte esenyịn oro asan̄ade-san̄a. Mma n̄wọrọ n̄ka do ke 1947. Ke akpatre, mma nsobo ye akamba otu Mme Ntiense—idịghe irenowo kpọt edi iban ye nditọwọn̄ n̄ko. Ke akpatre, ke July 1947, mma n̄keme ndiyarade uyakidem mi nnọ Jehovah ke baptism mmọn̄. Mma nsiwak ndikere nte n̄kpakabarede ndi isụn̄utom ndien mma ntọn̄ọ ndika ufọkn̄wed mbubịteyo man n̄kekpep Ikọmbakara. Ke 1950, mma n̄kabade ndi asiakusụn̄. Mama ama edi edidụn̄ ye ami, ndien enye n̄ko ama enyịme akpanikọ Bible. Enye ekedi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah tutu esịm n̄kpa esie isua 34 ke ukperedem.

Kpa ke isua oro, mma nsobo ye John Marks (Markopoulos), eren United States oro ẹkenen̄erede ẹkpono okonyụn̄ amade n̄kpọ eke spirit. John akamana ke usụk usụk Albania, ndien ke ama ọkọwọrọ okodụn̄ ke United States, enye ama akabade edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Ke 1950 enye okodu ke Greece odomode ndibọ n̄wedisan̄ man aka Albania—emi ini oro ekedide idụt oro owo mînyịmeke isenowo ẹdụk okonyụn̄ odude ke idak ọkpọsọn̄ Ukara Communist. Okposụkedi John mîkekwe ubon esie toto ke 1936, owo ikayakke enye ebe odụk Albania. Ọkpọsọn̄ ifịk esie ke utom Jehovah ye ntotụn̄ọ ima oro enye ekenyenede ọnọ nditọete ẹma ẹtụk mi. Nnyịn ima idọ ndọ ke April 3, 1953. Ekem mma n̄wọrọ n̄kodụn̄ ye enye ke obufa ufọk nnyịn ke New Jersey, U.S.A.

Man ikeme ndise mban̄a idem nnyịn ke adan̄aemi ikwọrọde ikọ uyọhọ ini, ami ye John ima inyene ekpri mbubehe ke mbenesụk New Jersey, itemde udia usenubọk inọ mme ọkọiyak. Nnyịn ikesinam utom ke mme ọfiọn̄ ndaeyo kpọt, ọtọn̄ọde ke usiere tutu esịm n̄kanika usụkkiet usenubọk. Ebede ke ndinam uwem nnyịn edi mmemmem ndinyụn̄ nnam mme edinam eke spirit ẹdi ebeiso n̄kpọ ẹnọ nnyịn, nnyịn ima ikeme ndibiat n̄wakn̄kan ini nnyịn ke utom ukwọrọikọ. Ke ediwak isua oro ẹkebede, ẹma ẹsidọhọ nnyịn iwọrọ ika nsio nsio obio emi ẹkenen̄erede ẹyom mme ọkwọrọikọ. Ye un̄wam Jehovah, nnyịn ima in̄wam mbon oro ẹkenyenede udọn̄, itọn̄ọ mme esop, inyụn̄ in̄wam ndibọp mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ do.

Ndin̄wam Nditọete Nnyịn Oro Ẹdude ke Unana

Nte ededi, ikebịghike aduai-owo-idem ifet ama eberede ọnọ nnyịn. Nditọete emi ẹkamade utom ẹma ẹyom ndisinyene nneme ye mme ekemmọ Christian oro ẹkedụn̄de ke mme idụt Balkan oro ẹkedoride ukpan ke utom nnyịn. Ke ediwak isua Mme Ntiense Jehovah ke mme idụt oro ẹkedu nsannsan ẹkpọn̄ otu nditọete mmọ ofụri ererimbot, ẹkenyụn̄ ẹbọ esisịt mîdịghe ikọbọhọ-bọ udia eke spirit, ndien mmọ ẹma ẹsobo ibak ibak ukọbọ. Ẹkesikpekpeme ata ediwak mmọ kpukpru ini, ndien ediwak ẹkedu ke ufọk-n̄kpọkọbi m̀mê ke itienna ufen. Mmọ ẹma ẹyom mme n̄wed ẹkọn̄ọde ke Bible, ndausụn̄, ye nsịnudọn̄ usọp usọp. Ke uwụtn̄kpọ, etop kiet oro ẹkedade mme idiọn̄ọ ẹwet oro ikọbọde ito Albania okokot ete: “Ẹbọn̄ akam ẹnọ Ọbọn̄ ẹban̄a nnyịn. Ẹsan̄a ke ufọk ke ufọk ẹbọ mme n̄wed nnyịn. Mmọ iyakke nnyịn ikpep n̄kpọ. Ẹkọbi owo ita.”

Ntem, ke November 1960 nnyịn ima itọn̄ọ isan̄ oro akadade ọfiọn̄ itiokiet ndikese ndusụk idụt oro. Ama ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke nnyịn iyoyom “akwa ubom odudu,” uko, ye mbufiọk oro Abasi ọnọde man ikeme ndinam utom nnyịn. (2 Corinth 4:7) Akpa ebiet oro ikakade ekedi Albania. Nnyịn ima idep ubomisọn̄ ke Paris itọn̄ọ isan̄. Ke ima ikesịm Rome, John kpọt ekekeme ndibọ n̄wedisan̄ ndika Albania. N̄kenyene ndibe n̄ka Athens, Greece, n̄ketie mbet enye.

John ekesịm Albania ke utịt utịt February 1961 onyụn̄ odu do esịm utịt utịt March. Ke Tiranë, enye ama osobo ye nditọete 30. Mmọ ẹkekop inemesịt didie ntem ndibọ mme n̄wed ye nsịnudọn̄ oro mmọ ẹkenen̄erede ẹyom! Owo ikotoho an̄wa idi idise mmọ ke ofụri isua 24.

Nsọn̄ọnda ye ime nditọete oro ẹma ẹtụk John. Ẹma ẹsian enye ẹte ke ediwak mmọ ẹketaba utom mmọ ẹnyụn̄ ẹdu ke ufọk-n̄kpọkọbi sia mîkabuanake ke mme edinam Ukara Communist. Ama enen̄ede otụk enye ke ini nditọete iba oro ẹdude ke iduọk isua 80 ẹketịpde n̄kpọ nte dollar 100 (U.S.) ẹnọ enye kaban̄a utom ukwọrọikọ. Ke ediwak isua mmọ ẹma ẹfam okụk emi ẹto ekpri okụk ukpọn̄ utom oro ukara ekesinọde mmọ.

Akpatre usen oro John okodude ke Albania ekedi March 30, 1961—usenọfiọn̄ Editi n̄kpa Jesus. John ọkọnọ utịn̄ikọ Editi oro mme andidụk ẹkedide owo 37. Ke utịt utịn̄ikọ oro, nditọete ẹma ẹsọsọp ẹnam John asan̄a usụn̄ esa ọwọrọ ẹnyụn̄ ẹmen enye ke ubomisọn̄ ẹka esụkmbehe Durrës, ebiet emi enye okodụkde nsụn̄ikan̄ mbonurua Turkey oro akakade Piraiévs (Piraeus), Greece.

Mma n̄kop inemesịt ndikụt enye ọnyọn̄de edi ke ifụre onyụn̄ okopde nsọn̄idem. Idahaemi nnyịn ima ikeme ndika iso ke enyene-ndịk isan̄ nnyịn oro okosụhọde. Isan̄ nnyịn ama ada nnyịn aka idụt Balkan ita en̄wen oro ẹkedoride ukpan ke utom nnyịn—isan̄ oro enyenede ndịk, sia nnyịn ikakamade mme n̄wed Bible, ukwak utaip n̄wed, ye mme n̄kpọ eken. Nnyịn ima inyene ifet ndisobo ye ndusụk nditọete oro ẹkenen̄erede ẹnam akpanikọ ẹkenyụn̄ ẹdude ke mben̄eidem ndisịn utom mmọ, ifụre mmọ, ye idem uwem mmọ ke itiendịk ke ntak Jehovah. Ifịk ye ata ima mmọ ẹkedi n̄kpọ nsịnudọn̄. Ama otụk nnyịn n̄ko nte ke Jehovah ama ọnọ “akwa ubom odudu.”

Ke ima ikokụre isan̄ nnyịn uforo uforo, nnyịn ima ifiak inyọn̄ United States. Ke mme isua oro ẹketienede, nnyịn ima ika iso ndida nsio nsio usụn̄ ndidomo ndinọ mme n̄wed ẹka Albania ndinyụn̄ mbọ ntọt mban̄a utom nditọete nnyịn.

Mmasan̄a Isan̄ Ediwak Ini, Mmokụt Afanikọn̄

Ediwak isua ẹma ẹbe, ndien n̄kpa John ke 1981, ke ini enye ekedide isua 76, ama anam mi n̄kop ndobo. Evangelia, eyen eyeneka mi, ye ebe esie, George Orphanides, ke mfọnido ẹma ẹda mi ẹsịn ke ufọk, ndien mmọ ẹnọ mi ọsọn̄urua un̄wam eke ntụk ye ata ata un̄wam toto ke ini oro. Mmọ ke idemmọ ẹma ẹkụt un̄wam Jehovah ke adan̄aemi ẹkenamde utom ke idak ukpan ke Sudan.c

Nte ini akakade, ẹkenyene ndisịn obufa ukeme man ẹsinyene nneme ye nditọete nnyịn ke Albania. Sia mme iman ebe mi ẹkedụn̄de do, ẹma ẹbụp mi m̀mê nyenyịme ndinam isan̄ n̄ka idụt oro. Nte ededi, mma nnyịme!

Ke May 1986, ke mma n̄kesịn ifịk ifịk ukeme ke ediwak ọfiọn̄, mma n̄keme ndibọ n̄wedisan̄ nto ufọkutom esenidụt Albania ke Athens. Mbonutom oro ẹnyenede mbufiọk ẹma ẹnen̄ede ẹdụri mi utọn̄ ẹte edieke enyenede se ikwan̄ade, ami n̄kûdori enyịn ndinyene un̄wam nto mme idụt en̄wen. Ke ini n̄kakade mbịne isụn̄utom ukaisan̄ ndikedep tiket uka Albania, idem ama akpa enye. Ye unana ediyak ndịk ọbiọn̄ọ mi, ikebịghike mma ndụk n̄kukụre ubomofụm oro ekesitode Athens aka Tiranë kpukpru urua. N̄kpasịp mbon Albania ita oro ẹkenen̄erede ẹsọn̄ ẹkedu ke ubomofụm oro; mmọ ẹkedi Greece ndibọ usọbọ.

Ke ndondo oro ubomofụm oro ekebehede, ẹma ẹda mi ẹdụk efe oro ẹkedade ẹnam n̄kpọ nte ọfis mme ekpeme n̄kpọmbet. Nditọeka ebe mi, okposụkedi mîkedịghe Mme Ntiense Jehovah, ẹma ẹnyịme ndin̄wam mi ndikosobo ye ibat ibat nditọete n̄kann̄kụk. Nte ekemde ye ibet, mmọ ẹkenyene ndisian ọbọn̄ obio mmọ mban̄a edidi mi. Nte utịp, mme bodisi ẹma ẹnen̄ede ẹkpeme mi. Ntem, mme iman mi ẹma ẹnọ ekikere ẹte ndu ke ufọk mmimọ ke adan̄aemi mmimọ iyomde iba ke otu nditọete oro ẹkedụn̄ọde ke Tiranë inyụn̄ ida mmọ isọk mi.

Ke ini oro, nditọete usụkkiet ke ẹkediọn̄ọ nte ẹdude ke ofụri Albania. Ediwak isua ukpan, ukọbọ, ye ọkpọsọn̄ ukpeme ẹma ẹnam mmọ ẹnen̄ede ẹdu ke ukpeme. Iso mmọ ama enen̄ede en̄wịne. Ke nditọete iba oro ẹma ẹkenịm mi ke akpanikọ, akpa mbụme mmọ ekedi: “Enye Enyọn̄-Ukpeme?” Ke ediwak isua mmọ ẹkenyene n̄kani n̄wed iba kpọt—ikakam inyeneke-nyene Bible.

Mmọ ẹma ẹneme ke anyan ini ẹban̄a ibak oro ukara anamde mmọ. Mmọ ẹma ẹtịn̄ se iketịbede inọ edima eyenete kiet oro ekebierede ndida san̄asan̄a n̄kpọn̄ ukaraidem ke umekowo oro ekedide. Sia Ukara akakarade kpukpru n̄kpọ, emi ọkọwọrọ ete ke ubon esie idibọhọ udeme udia mmọ ndomokiet. Ẹyesịn kpukpru nditọ esie oro ẹma ẹkedọ ndọ ye ubon esie ke ufọk-n̄kpọkọbi, okposụkedi mmọ mîkabuanake mme edinịm ke akpanikọ ido ukpono esie. Ẹma ẹtọt ẹte ke mbonubon eyenete emi, ke ntak ndịk, ẹma ẹwot enye okoneyo oro ekebemde usen umekowo oro, ẹduọk okpo esie ke obube mmọn̄, ndien ke ukperedem ẹdọhọ ke enye okowot idem ke ntak ndịk.

Unana nditọete oro ama akama iduọesịt. Edi, ke ini n̄kodomode ndinọ owo mmọ kiet kiet dollar 20, mmọ ẹma ẹsịn, ẹdọhọde ete, “Nnyịn iyom udia eke spirit kpọt.” Ke ediwak iduọk isua, ndima nditọete emi ẹma ẹdu ke idak ukara ufịk oro okokụtde unen ndinam n̄wakn̄kan ibatowo ẹkûnịm ke akpanikọ ẹte ke Abasi odu. Edi mbuọtidem ye ubiere mmọ ẹma ẹsọn̄ ukem nte eke Mme Ntiense ke mme itie en̄wen. Ukeme Jehovah ndinọ “akwa ubom odudu,” idem ke idak ndiọkn̄kan idaha, ama enen̄ede otụk mi ke ini n̄kọkpọn̄de Albania urua iba ke ukperedem.

Mma mfiak nnyene ifet ndika Albania ke 1989 ye ke 1991. Nte ẹketọn̄ọde ndinyene ifụre utịn̄ikọ ye ifụre ido ukpono ke idụt oro sụn̄sụn̄, ibat mme andituak ibuot nnọ Jehovah ama ọkọri usọp usọp. Ibat ibat mme Christian oro ẹyakde idem ẹnọ oro ẹkedude do ke 1986 ẹmekọri idahaemi ẹbe ifịk ifịk mme asuanetop 2,200. Kiet ke otu mmọ ekedi Melpo, eyeneka ebe mi. Nte eyịghe ekededi ekeme ndidu nte ke Jehovah ama ọdiọn̄ otu oro ẹkenamde akpanikọ mi?

Ye Odudu Jehovah, Mmodu Uwem Oro Ọnọde Uyụhọ

Ke ini mfiakde nse edem, mmenyene mbuọtidem nte ke utom nnyịn—eke John ye okịm—idịghe ke ikpîkpu. Nnyịn ima ida odudu uyen nnyịn inam n̄kpọ ke usụn̄ oro enen̄erede enyene ufọn. Ubọkọkọ utom ukwọrọikọ uyọhọ ini nnyịn enen̄ede enyene se ọwọrọde akan ubọkọkọ en̄wen ekededi oro nnyịn ikpekebịnede. Mmadat esịt mban̄a ediwak ndima ufan oro nnyịn in̄wamde ndikpep akpanikọ Bible. Idahaemi mma n̄kọsọn̄ mi, mmekeme ndisịn udọn̄ ke ofụri esịt nnọ n̄kpri owo nte ‘ẹti Akwa Andibot mmọ ke ini mmọ ẹdide n̄kparawa.’—Ecclesiastes 12:1.

Okposụkedi ndide isua 81 ke emana, nsụk n̄kekeme ndinam utom nte asuanetop eti mbụk uyọhọ ini. Mmesibak ndemede nnyụn̄ nnọ mme owo ikọ ntiense ke itiembehe bọs, ke itie ubon n̄kpọisan̄, ke efak, ke mme ufọkurua, m̀mê ke mme itie inemesịt. Mme mfịna isua usọn̄ ẹnam uwem ọsọn̄ idahaemi, edi ndima nditọete mi eke spirit—akamba ubon mi eke spirit—ọkọrọ ye ubon eyeneka mi, ẹnen̄ede ẹdi ata n̄kpọ un̄wam. Ke akande kpukpru, mmọfiọk nte ke ‘akwa ubom odudu oto Abasi, itoho nnyịn.’—2 Corinth 4:7.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 25]

Enyọn̄ enyọn̄: John (nsannsan ubọk ufien), ami (ufọt ufọt), ye Emmanuel eyeneka mi ke ubọk ufien mi ye eka nnyịn ke ubọk ufien esie, ye otu mbon Bethel, Athens, 1950

[Ndise ke page 25]

Ubọk ufien: Ye John ke itie mbubehe nnyịn ke mbenesụk New Jersey, 1956

[Ndise ke page 26]

Mbono District ke Tiranë, Albania, 1995

[Ndise ke page 26]

Okụre Bethel, Tiranë, Albania. Ẹkekụre ke 1996

[Ndise ke page 26]

Ye Evangelia Orphanides eyen eyeneka mi (ubọk nnasia), ye George, ebe esie

[Ndise ke page 26]

Enyọn̄ enyọn̄: Ibuotikọ otode “Enyọn̄-Ukpeme” 1940 oro ẹkekabarede ke ndịbe ẹsịn ke usem Albanian