Nsụkibuot Nnọ Abasi—Ntak-a Ndien ye Ymanie?
“O Jehovah, mmọfiọk nte ke usụn̄ owo idụhe owo ke ubọk: owo eke asan̄ade inyụn̄ ikemeke ndinen̄ede ikpat esiemmọ.”—JEREMIAH 10:23.
1. Mme orụk nda-ke-idem ewe ke ẹkeda ke akpan n̄kpọ ntatara ntatara?
KE OTU mme ata n̄wọrọnda uwetn̄kpọ ubonowo oro ẹdude, edi Uwetn̄kpọ Edinyene Ukaraidem, emi idụt 13 ke otu n̄kani idụt ukara Britain ke Edem Edere America ke ọyọhọ isua ikie-18 ẹketan̄ade ẹte ke imada ke idem ikpọn̄ idụt oro akakarade mmimọ, kpa Britain. Mmọ ẹkeyom uwọrọ-ufụn, ye edida ke idem n̄kpọn̄ ukara esenidụt ndien uwọrọ-ufụn akasan̄a ikpat kiet. Edida ke idem ke n̄kan̄ eke ukaraidem ye ndutịm uforo ẹkeme ndinyene akamba ufọn. Ke mme isua ndondo emi ndusụk idụt ke Edem Usiahautịn Europe ẹma ẹnam usio-ukot kaban̄a edida ke idem ke n̄kan̄ eke ukaraidem. Nte ededi, ẹnyene ndinyịme nte ke mme idụt oro, utọ nda-ke-idem oro amada ediwak ikpọ mfịna edi.
2, 3. (a) Nso orụk nda-ke-idem ke owo mîyomke? (b) Didie ke ẹkenam akpanikọ emi an̄wan̄a ke akpa?
2 Ekpedi oro nsio nsio orụk nda-ke-idem ẹtiede nte ẹdi se ẹyomde, odu orụk nda-ke-idem kiet oro owo mîyomke. Ewe edi oro? Edida ke idem n̄kpọn̄ Andinam owo, Jehovah Abasi. Oro idịghe edidiọn̄ edi edi isụn̄i. Ntak-a? Koro akananam inamke owo man enye anam n̄kpọ ke edu nda-ke-idem ọkpọn̄ Andinam esie, nte mme ikọ prọfet Jeremiah oro ikokotde ke enyọn̄ emi ẹsiode ẹwụt nnennen nnennen. Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, ẹkebot owo ndidu ke nsụkibuot nnọ Andibot esie. Ndidu ke nsụkibuot nnọ Andibot nnyịn ọwọrọ ndikop uyo nnọ enye.
3 Ẹma ẹnam akpanikọ oro an̄wan̄a akpa owo iba oro ebe ke Jehovah ndinọ mmọ ewụhọ nte ẹwetde ke Genesis 2:16, 17: “Dia kpukpru eto in̄wan̄; edi amaedi eto ifiọk, eti ye idiọk, kûdia ke esịt: koro ke usen eke afo adiade ke esịt afo eyekpa n̄kpa.” Ndisịn ndisụk ibuot nnọ Andibot esie ama ada idiọkn̄kpọ, ufen, ye n̄kpa ọsọk Adam ye ofụri nditọ esie.—Genesis 3:19; Rome 5:12.
4, 5. (a) Nso ikosụn̄ọ ito edisịn oro owo esịnde ndidu ke nsụkibuot nnọ Abasi? (b) Ibet ido uwem ewe ke owo mîkemeke ndifep?
4 Edisịn oro owo esịnde ndidu ke nsụkibuot nnọ Abasi iwụtke ifiọk onyụn̄ akwan̄a ke n̄kan̄ eti ido uwem. Ke ererimbot enye omosụn̄ọ ke ntatara ukwan̄ido, ubiatibet, obom, ye oburobụt ido idan̄ ye mme utịp esie edide mme udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄. Ke ẹsiode emi ẹfep, nte ubiatibet eke n̄kpri owo nditara nsuana mfịn idịghe koro mme uyen akpan akpan ẹsịnde ndidu ke nsụkibuot nnọ Jehovah, ọkọrọ ye mme ete ye eka mmọ ye mme ibet obio? Ẹkụt edu nda-ke-idem emi ke esen esen ye mbumịn mbumịn usụn̄ oro ediwak owo ẹsịnede ọfọn̄ ye ke ndek ndek ikọ oro mmọ ẹsitịn̄de.
5 Edi idụhe owo oro ekemede ndifehe mbọhọ ibet eti ido uwem eke Andibot oro mîkpụhọkede: “Ẹkuyak ẹbian̄a mbufo; owo ikemeke ndibian̄a Abasi: se ededi owo ọtọde, oro ke enye edinyụn̄ ọdọk. Owo eke ọtọde ọnọ obụkidem eyedọk mbiara oto obụkidem.”—Galatia 6:7, 8.
6, 7. Nso idi akpan ntak oro anamde ẹsịn ndidu ke nsụkibuot, nte ẹkụtde ẹto ewe uwụtn̄kpọ?
6 Nso idi ata ntak inọ kpukpru edisịn ndidu ke nsụkibuot emi? Ke nditịn̄ ke mmemmem usụn̄, enye edi udọn̄ ibụk ye n̄kohodeidem. Oro edi ntak Eve, akpa n̄wan, akayakde idem ọnọ urụkikọt ndibian̄a enye onyụn̄ adia mfri eto oro ẹkekpande. Ke ekpedide enye ama enyene iso o-bụt onyụn̄ osụhọde idem, idomo nditie nte Abasi—ndibiere se idide eti ye idiọk nnọ idemesie—ikpokomụmke enye udọn̄. Ndien edieke enye mîkpekedịghe ibụk, enye ikpokoyomke n̄kpọ oro Andibot esie, kpa Jehovah Abasi, ekenen̄erede akpan.—Genesis 2:16, 17.
7 Ikebịghike ke Adam ye Eve ẹma ẹkeduọ, n̄kohodeidem ye udọn̄ ibụk ama anam Cain owot eyeneka esie Abel. N̄ko, udọn̄ ibụk ama anam ndusụk angel ẹnam n̄kpọ ke edu nda-ke-idem, ẹkpọn̄de akpa itie mmọ ẹnyụn̄ ẹmende idem eke obụk ẹsịne man ẹkeme ndikop inem ebuana idan̄. N̄kohodeidem ye udọn̄ ibụk ama onụk Nimrod ndien onyụn̄ edi edu mme andikara ererimbot toto ke eyo esie.—Genesis 3:6, 7; 4:6-9; 1 John 3:12; Jude 6.
Ntak Nnyịn Ikamade Jehovah Abasi Isọn Nsụkibuot
8-11. Nso idi okopodudu ntak inan̄ oro nnyịn inyenede ndiwụt nsụkibuot nnọ Abasi?
8 Ntak nnyịn ikamade Andibot nnyịn, Jehovah Abasi, isọn nsụkibuot-o? Akpa kan̄a edi koro enye edi Andikara Ekondo. Kpukpru odudu ẹdu ye enye nnennnen nnennen. Enye edi Ebiereikpe, Owụk-ewụhọ, ye Edidem nnyịn. (Isaiah 33:22) Ẹma ẹwet nte odotde ẹban̄a enye ẹte: “Kpukpru n̄kpọ ẹna iferi ye ata in̄wan̄în̄wan̄ ke enyịn Abasi, emi nnyịn isan̄ade n̄kpọ ye Enye.”—Mme Hebrew 4:13.
9 Akamde oro, sia Andibot nnyịn edide ata ọkpọsọn̄, owo ndomokiet ikemeke ndikụt unen ke ndibiọn̄ọ enye; owo ndomokiet ikemeke ndifụmi mbiomo oro enye enyenede ndidu ke nsụkibuot nnọ Enye. Ebebịghi m̀mê awawara, ẹyesobo mbon oro ẹsịnde kpa nte ẹkesobode Pharaoh eset ye nte ẹdisobode Satan kpa Devil ke edikem ini Abasi.—Psalm 136:1, 11-15; Ediyarade 11:17; 20:10, 14.
10 Nsụkibuot edi mbiomo kpukpru mme enyene-ifiọk edibotn̄kpọ koro mmọ ẹdu kaban̄a uduak edinam n̄kpọ Andibot mmọ. Ediyarade 4:10b atan̄a ete: “Ọbọn̄ ye Abasi nnyịn, afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro afo okobotde kpukpru n̄kpọ; ndien oto uduak Fo ke mmọ ẹdu, ẹkenyụn̄ ẹboro.” Enye edi Akwa Obot-eso, ndien enye anam mme eso ẹdide owo ndinam uduak esie.—Isaiah 29:16; 64:8.
11 Nnyịn inyeneke ndifụmi akpanikọ oro nte ke Andibot nnyịn edi ọniọn̄ ke kpukpru usụn̄, ntre enye ọmọfiọk se ifọnde ikan inọ nnyịn. (Rome 11:33) Mme mbet esie ẹdi ‘ke ufọn nnyịn.’ (Deuteronomy 10:12, 13) Ke akande kpukpru n̄kpọ, “Abasi edi ima,” ntre enye oyom sụk se idide mfọnn̄kan n̄kpọ inọ nnyịn. Nnyịn inyene ediwak ntak didie ntem ndidu ke nsụkibuot nnọ Andibot nnyịn, kpa Jehovah Abasi!—1 John 4:8.
Jesus Christ, Mfọnmma Uwụtn̄kpọ Nsụkibuot nnọ Abasi
12, 13. (a) Didie ke Jesus Christ okowụt nsụkibuot ọnọ Abasi? (b) Mme ewe ikọ Jesus ẹwụt edu nsụkibuot esie?
12 Ke akpanikọ, ikpọn̄îkpọn̄ edibon Eyen Jehovah, kpa Jesus Christ, ọnọ nnyịn mfọnmma uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi. Apostle Paul owụt emi ke N̄wed Mbon Philippi 2:6-8 ete: “[Jesus], okposụkedi nte Enye ekedide mbiet Abasi, Enye ikabatke ndida n̄kan̄ka ye Abasi ke n̄kpọ eke okpomụmde akama: edi Enye akan̄wan̄a Idemesie, ada mbiet ofụn, owụt idem nte owo; ndien sia Enye ọwọrọde edi ke ido owo, Enye [akaiso] osụhọde idem, akabade osụk ibuot tutu osụn̄ọ ke n̄kpa, kpa n̄kpa [eto ndutụhọ, NW].” Ke ini okodude ke isọn̄, Jesus ama etịn̄ afiak etịn̄ nte ke imọ inamke n̄kpọ ndomokiet ke uduak idem imọ; enye ikanamke n̄kpọ ke edu nda-ke-idem, edi enye esisụk ibuot ọnọ Ete esie eke heaven kpukpru ini.
13 Nnyịn ikot ke John 5:19, 30 ite: “Jesus ọbọrọ mmọ ete, Ke akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Eyen ikemeke ndinam baba n̄kpọ kiet ke Idemesie, ke mîbọhọke se okụtde nte Ete anamde; koro n̄kpọ ekededi eke Ete anamde, kpa oro n̄ko ke Eyen onyụn̄ etiene anam. Ami n̄kemeke ndinam baba n̄kpọ kiet ke Idemmi: adan̄a nte n̄kopde ke mbiere ikpe; ndien ubiereikpe Mi edi edinen; koro mbịneke uduak Idemmi, edi mbịne uduak Andidọn̄ Mi.” Kpasụk ntre, enye ama ọbọn̄ akam ndien ndien ke okoneyo oro ẹkedade enye ẹnọ ete: “Yak okûdi nte Ami nnyịmede; edi yak edi nte Afo onyịmede.”—Matthew 26:39, 42, 44 se n̄ko John 7:28; 8:28, 42.
Mme Uwụtn̄kpọ Nsụkibuot nnọ Abasi eke Eset
14. Ke mme usụn̄ ewe ke Noah okowụt nsụkibuot ọnọ Abasi?
14 Ke otu mme uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi eke mbon usen edem edi Noah. Enye ama owụt nsụkibuot esie ke mme usụn̄ ita. Akpa, ke ndidi edinen owo, ọfọn ama ke otu mbon eyo esie, asan̄a ye ata Abasi. (Genesis 6:9) Ọyọhọ iba, ke ndikọn̄ ubom. Enye ama “anam kpukpru se Abasi eketemede enye, ntem ke enye anam.” (Genesis 6:22) Ọyọhọ ita, ke nditan̄a ntọt Ukwọ oro ekedide nte “ọkwọrọ edinen ido.”—2 Peter 2:5.
15, 16. (a) Nso eti uwụtn̄kpọ ke Abraham okonịm ke ndisụk ibuot nnọ Abasi? (b) Didie ke Sarah okowụt nsụkibuot?
15 Abraham ekedi n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ efen ke ndisụk ibuot nnọ Abasi. Enye ama owụt nsụkibuot ke ndinam uyo Abasi: “Daha ke isọn̄ fo.” (Genesis 12:1) Oro ọkọwọrọ ndikpọn̄ inem inem n̄kann̄kụk esie ke Ur (ikedịghe ekpri obio, nte mme n̄kpọ oro ẹdọkde ẹsion̄o ke isọn̄ ẹwụtde) n̄koyo nte nyọn̄ ke esenidụt ke isua ikie. Abraham ama owụt nsụkibuot nnọ Abasi akpan akpan ke ndikosobo akwa idomo edinyịme ndiwa eyen esie Isaac.—Genesis 22:1-12.
16 Sarah, n̄wan Abraham, ọmọnọ nnyịn eti uwụtn̄kpọ efen aban̄ade nsụkibuot nnọ Abasi. Ndiyo ke esenidụt nte eyịghe mîdụhe akasan̄a ye ediwak mfịna, edi idụhe ebiet ndomokiet oro nnyịn ikotde iban̄a nte enye ekesemede. Enye ama onịm eti uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi ke idaha mbiba ẹmi Abraham akasiande mme andikara ẹdide mme okpono ndem nte ke enye edi eyenete imọ an̄wan. Enye ama ebere ye enye ke idaha iba ẹmi, idem okposụkedi enye ekekperede ndikabade ndi andibuana ke ufọk mme okpono ndem emi nte utịp. Se iwụtde nsụkibuot esie nnọ Abasi edi usụn̄ nte enye ke idemesie ekesikotde ebe esie, Abraham, nte “ọbọn̄ mi,” owụtde ete ke oro ekedi ata edu esịtidem esie.—Genesis 12:11-20; 18:12; 20:2-18; 1 Peter 3:6.
17. Ntak ẹkemede ndidọhọ ke Isaac ama owụt nsụkibuot ọnọ Abasi?
17 Ẹyak nnyịn ikûfụmi uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi oro Isaac, eyen Abraham okonịmde. Ido edinam mme Jew owụt nte ke Isaac ekedi n̄kpọ nte isua 25 ke emana ke ini Jehovah ọkọnọde ete esie, Abraham, ewụhọ ete awa enye nte uwa. Edieke Isaac okpokoyomde, enye mmemmem mmemmem akpakan̄wana ye ete esie, emi ama ọkọsọn̄ ke isua ikie akan enye. Edi baba. Okposụkedi Isaac ekenyenede eyịghe aban̄a unana unam ndida nnam uwa, enye ke nsụhọdeidem ama osụk idem ọnọ ete esie ndimen enye ndori ke itieuwa ndien ekem ọbọp enye ubọk ye ukot man ọbiọn̄ọ m̀mê akpan nsịn̄ede ekededi oro ekpekemede nditịbe edieke ẹkpekekamade ikwa uwotunam.—Genesis 22:7-9.
18. Didie ke Moses okonịm eti uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi?
18 Ediwak isua ke ukperedem, Moses ama onịm eti uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi ọnọ nnyịn. Ẹnen̄ede ẹwụt emi ke nditịn̄ mban̄a enye nte edide “ata sụn̄sụn̄ owo, akan kpukpru owo ẹmi ẹdude ke iso ererimbot.” (Numbers 12:3) Enye ndinam ewụhọ Jehovah ke nsụkibuot ke isua 40 ke wilderness, kpa ye oro enye ekenyenede ndise mban̄a mbon nsọn̄ibuot ẹkewakde ẹsịm miliọn iba m̀mê ita, akaiso owụt nsụkibuot esie nnọ Abasi. Ntem n̄wetnnịm n̄kpọ ọdọhọ ete ke “Moses [ama] anam: kpa nte Jehovah eketemede enye kpukpru n̄kpọ, kpa ntre ke enye anam.”—Exodus 40:16.
19. Ke mme ikọ ewe ke Job okowụt nsụkibuot esie ọnọ Jehovah?
19 Job edi n̄wọrọnda owo efen emi okonịmde ata eti uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi ọnọ nnyịn. Ke Jehovah ama okonyịme Satan ọkpọri kpukpru inyene Job efep, owot nditọ esie, ndien ekem ada “idiọk oyo otịm Job, ọtọn̄ọde ke ikpat ukot esie, tutu osịm ke etịn̄ ibuot esie,” n̄wan Job ama ọdọhọ enye ete: “Nte afo osụk omụm mfọnmma fo akama? Kpọn̄ Abasi, ndien kpa n̄kpa.” Nte ededi, Job ama owụt nsụkibuot esie nnọ Abasi ke ndidọhọ enye ete: “Afo ọdọhọ nte ndisịme n̄wan ọdọhọde; nte nnyịn ibọ Abasi eti n̄kpọ, ndien idibọhọ idiọkn̄kpọ n̄ko?” (Job 2:7-10) Mme ikọ esie oro ẹwetde ke Job 13:15 ẹwụt ukem edu emi: “M̀mê enye eyewot mi: nnyeneke idotenyịn.” Kpa ye oro Job, ke akpanikọ, ekenen̄erede enyene ọkpọsọn̄ udọn̄ aban̄a unen esie, nnyịn inyeneke ndifụmi akpanikọ oro nte ke Jehovah ke akpatre ama ọdọhọ kiet ke otu mbon oro ẹkedọhọde ke idi mbon ndọn̄esịt esie ete: “Mmayat esịt ye afo, ye mme ufan fo mbiba: koro mbufo mîkọdọhọke iban̄a mi nte enende, nte emi owo mi Job ọkọdọhọde.” Nte eyịghe mîdụhe, Job onịm eti uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi ọnọ nnyịn.—Job 42:7.
20. Ke mme usụn̄ ewe ke David okowụt nsụkibuot ọnọ Abasi?
20 David mmọdo, ke ndisiak uwụtn̄kpọ kiet efen ke N̄wed Abasi usem Hebrew. Ke ini Edidem Saul okoyomde David ndiwot nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke enye edi unam, David ama enyene ifet iba ndikpetre mfịna esie ke ndiwot Saul. Edi, nsụkibuot nnọ Abasi oro David okowụtde ama akpan enye ndinam ntre. Ẹwet mme ikọ esie ke 1 Samuel 24:6 ẹte: “Nsa mi, ma Jehovah, ndinamke n̄kpọ emi ye ete mi emi Jehovah ekeyetde aran; ndinyanke ubọk mi ntụk enye: koro enye edide se Jehovah ekeyetde aran.” (Se n̄ko 1 Samuel 26:9-11.) Ukem ntre enye ama owụt nsụkibuot esie nnọ Abasi ebe ke ndinyịme nsuannọ ke ini enye akanamde ndudue m̀mê idiọkn̄kpọ.—2 Samuel 12:13; 24:17; 1 Chronicles 15:13.
Uwụtn̄kpọ Nsụkibuot Paul
21-23. Ke mme nsio nsio idaha ewe ke apostle Paul okowụt nsụkibuot ọnọ Abasi?
21 Ke N̄wed Abasi Christian usem Greek, nnyịn imenyene n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi ito apostle Paul. Enye ekekpebe Eteufọk esie, Jesus Christ, ke emi nte enye akanamde ke kpukpru ikpehe utom ukwọrọikọ apostle esie eken. (1 Corinth 11:1) Okposụkedi Jehovah Abasi akadade enye anam n̄kpọ akamba akamba akan ekededi ke otu mme apostle eken, akananam Paul ikanamke n̄kpọ ke edu nda-ke-idem. Luke asian nnyịn nte ke ini mbụme ekedemerede aban̄a m̀mê nte akpana mme Gentile oro ẹkabarede esịt ẹna mbobi, “mmọ [nditọete ke Antioch] ẹbiere ẹnịm ẹte Paul ye Barnabas ẹsan̄a ye ndusụk owo ke otu mmimọ ẹdọk ẹka Jerusalem, ẹkobụp mme apostle ye mbiowo ẹban̄a ikọ emi.”—Utom 15:2.
22 Amaedi utom isụn̄utom Paul, ẹsian nnyịn ke N̄wed Mbon Galatia 2:9 ẹte: “Ke ini mmọ ẹfiọkde ufọn eke Abasi ọkọnọde mi, James ye Cephas ye John, ẹmi ẹbatde mmọ nte mme adaha, ẹkam ẹnọ mi ye Barnabas ubọk nnasia nsan̄a, ẹte nnyịn itiene mme Gentile, mmimọ inyụn̄ itiene mme ana mbobi.” Utu ke ndinam n̄kpọ ye edu nda-ke-idem Paul ama oyom ndausụn̄.
23 Kpasụk ntre, akpatre ini oro Paul okodude ke Jerusalem, enye ama onyịme item oro mbiowo do ẹkenọde ke ebuana ye edika temple ye editiene ndutịm Ibet man kpukpru owo ẹkpekụt ẹte ke enye ikedịghe owo nsọn̄ibuot adan̄a nte Ibet Moses abuanade. Sia enye ndinam ntre eketiede nte okosụn̄ọ ke afanikọn̄ ye otu mbon ntịme ẹyomde ndiwot enye, nte enye ndidu ke nsụkibuot nnọ mbiowo oro ekedi ndudue? N̄wan̄ansa-o, nte ikụtde ito se nnyịn ikotde ke Utom Mme Apostle 23:11: “Ndien ke okoneyo eke etienede usen oro, Ọbọn̄ ada Paul ke n̄kan̄, ete enye, Sọn̄ esịt; koro kpa nte ekedide ntiense ọnọ Mi ke Jerusalem, ntre ke eyedi ntiense ke Rome n̄ko.”
24. Nso n̄kaiso ikpehe nsụkibuot ke ẹdineme ke ibuotikọ efen?
24 Ke akpanikọ, N̄wed Abasi ọnọ nnyịn mme okopodudu ntak nnyịn ndidu ke nsụkibuot ye mme n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ mbon oro ẹkewụtde utọ nsụkibuot oro. Ke ibuotikọ oro etienede, nnyịn iyeneme iban̄a nsio nsio usụn̄ oro nnyịn ikemede ndidu ke nsụkibuot nnọ Jehovah Abasi, mme un̄wam oro ẹdude ẹnọ nnyịn ndinam ntre, ye mme utịp oro ẹdisụn̄ọde.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Nso orụk nda-ke-idem ke owo mîyomke?
◻ Nso idi akpan ntak oro anamde esịn ndidu ke nsụkibuot?
◻ Ke nso mme ntak ke nnyịn ikama Jehovah isọn nsụkibuot?
◻ Nti uwụtn̄kpọ ewe ke N̄wed Abasi ọnọ aban̄a nsụkibuot nnọ Abasi?
[Ndise ke page 10]
Nimrod, akpa andikara ke Ukwọ ama ekebe emi akanamde n̄kpọ ke ntuaha ye nsụkibuot nnọ Abasi
[Ndise ke page 13]
Noah, mfọnmma uwụtn̄kpọ nsụkibuot nnọ Abasi.—Genesis 6:14, 22