Στο Προσκήνιο η Κύπρος

ΤΟ ΣΠΙΤΙ μου βρίσκεται σ’ ένα μικρό χωριό στη βόρεια ακτή της Κύπρου. Μόλις ενάμισυ μίλι μακρυά βρίσκεται η γραφική λουτρόπολις της Κυρήνειας. Όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή μπορούμε να δούμε πέρα από τη Μεσόγειο Θάλασσα την Τουρκική ακτή περίπου 40 μίλια μακρυά.

Αν και είμαι Άγγλος, έχω ζήσει πολλά χρόνια στην Κύπρο, όπου ήλθα για πρώτη φορά το 1948. Όταν οι Κύπριοι πολεμούσαν για την ανεξαρτησία τους στη δεκαετία του 1950 είχαμε αντιμετωπίσει επικίνδυνες καταστάσεις. Αλλά τίποτε απ’ αυτά δεν μπορεί να συγκριθή με τα πρόσφατα γεγονότα.

Παρατηρώντας την Απόβασι από μια Πλεονεκτική Θέσι

Όταν ξύπνησα στις 4.30 το πρωί του Σαββάτου 20 Ιουλίου, κοίταξα προς την Τουρκική ακτή. Λόγω των πολιτικών εξελίξεων από τη Δευτέρα, περιμέναμε πόλεμο. Αλλά τίποτε δεν φαινόταν ασυνήθιστο. Αυτό όμως γρήγορα άλλαξε.

Στις 5 π.μ. ένα αεροπλάνο πέταξε χαμηλά. Η γη ταράχθηκε καθώς έπεσαν οι βόμβες. Ανοίξαμε το ραδιόφωνο κι ένας Τουρκικός σταθμός είπε ότι η απόβασις είχε αρχίσει.

Ο σύντροφός μου κι’ εγώ είχαμε μια πλεονεκτική θέα. Τουρκικά πολεμικά πλοία βομβάρδιζαν την παραλία. Αεροπλάνα πετούσαν χαμηλά και αναγκαζόμαστε να πέφτωμε στο πάτωμα καθώς το σπίτι έτρεμε από τις βόμβες.

Ευτυχώς, ο κύριος στόχος της αποβάσεως δεν ήταν η μικρή μας παραλία αλλά τα δυτικά της Κυρήνειας. Το Ελληνοκυπριακό στρατόπεδο, όμως, που ήταν λίγο πιο πέρα από το δρόμο του σπιτιού μας, τράβηξε την προσοχή τους. Καθώς τα αεροπλάνα το χτυπούσαν, πέσαμε πάλι στο πάτωμα. Όταν σηκωθήκαμε αυτή τη φορά, είδαμε στήλες καπνού να ανεβαίνουν απ’ το στρατόπεδο.

Ο ουρανός είχε γεμίσει τώρα αεροπλάνα. Κοιτάξαμε ψηλά και είδαμε το πρώτο από τα πολλά σμήνη ελικοπτέρων που έφερναν στρατό και εφόδια, και τα έρριχναν ακριβώς πίσω από την οροσειρά της Κυρήνειας, που έχει ύψος πάνω από 3.000 πόδια (914 μέτρα περίπου) και κρύβει την Κυρήνεια και τα γειτονικά χωριά. Η πρωτεύουσα, η Λευκωσία, βρίσκεται μόλις λίγα μίλια από την άλλη πλευρά της οροσειράς. Τουλάχιστον 50 ελικόπτερα ήσαν στον ουρανό κάθε φορά και, μόλις έρριχναν το φορτίο τους, ξαναγύριζαν προς τη θάλασσα.

Εκείνη τη νύχτα, καθώς μας απειλούσε ο κίνδυνος, πολλοί από τους γείτονες συγκεντρώθηκαν στο σπίτι μας, φέρνοντας μαζί και τα σκεπάσματα τους. Παρηγορήσαμε τις μητέρες που εφοβούντο για τους στρατευμένους γιους των. Το ηλεκτρικό ρεύμα είχε κοπή και δεν τολμούσαμε ν’ ανάψωμε ούτε ένα κερί.

Όλοι μαζί βλέπαμε μια από τις πιο σκληρές μάχες της αποβάσεως. Τούρκοι και Έλληνες πολεμούσαν για τον δρόμο προς την πρωτεύουσα, που βρισκόταν ακριβώς μπροστά μας στο βουνό. Πυρωμένες σφαίρες σφύριζαν αδιάκοπα από κορυφή σε κορυφή σε κάθε πλευρά του περάσματος. Οι πλαγιές, ξερές από την καλοκαιρινή ζέστη, γρήγορα πήραν φωτιά. Σε λίγο τα βουνά φλέγονταν σαν καμίνια που τα φυσά η νυχτερινή αύρα.

Κυριακή

Με την αυγή είδαμε ελικόπτερα να φέρνουν νέα κύματα Τουρκικών ενισχύσεων. Αυτή ήταν η μέρα της τακτικής μας Γραφικής μελέτης με βοήθημα το περιοδικό Η Σκοπιά. Αν και η γη έτρεμε καθώς τα πλοία από τη θάλασσα βομβάρδιζαν την περιοχή, εμείς αρχίσαμε τη μελέτη μας. Είναι καταπληκτικό ότι, κατά τη διάρκεια της μελέτης μας, ο βομβαρδισμός σταμάτησε, για να ξαναρχίση μόνο μετά την τελική μας προσευχή.

Καθώς πλησίαζε η νύχτα, αναρωτιόμαστε τι θα φέρη. Γρήγορα πήραμε απάντησι. Στις 7 μ.μ. διαδόθηκε στο χωριό μας ότι η Κυρήνεια ήταν τώρα σε Τουρκικά χέρια και ότι στρατεύματα προχωρούσαν προς τη δική μας κατεύθυνσι. Υπήρξε κάποιος πανικός καθώς οι γυναίκες και τα παιδιά έκλαιγαν απελπισμένα. Φορτηγά άρχισαν να μεταφέρουν τους κατοίκους σε ασφαλέστερη περιοχή. Ο σύντροφός μου κι εγώ αρπάξαμε μια κουβέρτα, ένα παγούρι με νερό και το υπόλοιπο από ένα κοτόπουλο που είχε μείνει από το μεσημέρι και πήραμε το δρόμο προς το χωριό που είναι στις πλαγιές του βουνού.

Ήταν ήσυχα. Όλοι, εκτός από λίγους ωπλισμένους κατοίκους, είχαν φύγει. Ο σύντροφός μου είχε έναν θείο εκεί, αλλά σκεφθήκαμε ότι σίγουρα θα είχε φύγει κι αυτός. Τι έκπληξις ήταν όταν άνοιξε η πόρτα τους και μας καλωσώρισαν ο θείος, η θεία, οι δυο κόρες και ο γιος, παρακαλώντας μας να μείνωμε μαζί τους τη νύχτα! Ήταν η μόνη οικογένεια στο χωριό που αποφάσισε να γυρίση σπίτι της αφού πέρασε την προηγούμενη νύχτα με χιλιάδες άλλους έξω στο ύπαιθρο.

Αποφασίσαμε να κοιμηθούμε στην ταράτσα, μια και έκανε τόση ζέστη μέσα στο σπίτι. Με τον ουρανό κόκκινο από τις πυρκαϊές των δασών, περάσαμε μια ταραγμένη νύχτα. Ακούονταν σποραδικοί πυροβολισμοί κι ένα πέπλο πυκνού καπνού κάλυπτε την περιοχή.

Δευτέρα

Η επόμενη μέρα φαινόταν ήσυχη, σε σύγκρισι με το Σάββατο και την Κυριακή. Έτσι αποφασίσαμε να προσπαθήσωμε να γυρίσωμε σπίτι για να πάρωμε μερικά ρούχα. Καθώς πλησιάζαμε στο χωριό, τρία αυτοκίνητα έφθαναν από την Κυρήνεια και κατευθύνονταν προς την παραλία, όπου Βρεταννικά ελικόπτερα μάζευαν τους αποκλεισμένους τουρίστες.

Ο οδηγός του πρώτου αυτοκινήτου μάς πληροφόρησε ότι Τουρκικά τανκς βρίσκονταν ήδη στο χωριό μας. Έτσι, αποφασίσαμε να γυρίσωμε στο σπίτι του θείου του φίλου μου. Αλλάξαμε, όμως, γνώμη όταν ένας αστυφύλακας που συναντήσαμε μας είπε ότι οι Τούρκοι στο χωριό μας δεν είχαν πειράξει κανέναν. Όταν φθάσαμε σπίτι βρήκαμε τα πάντα άθικτα. Στην πραγματικότητα, δεν είδαμε ούτε έναν Τούρκο στρατιώτη. Όχι όμως για πολύ.

Γιατί έγινε η απόβασις; Ποια πολιτική αναστάτωσις υποκίνησε αυτή τη φοβερή τραγωδία;

Το Πραξικόπημα

Η πολιτική αναταραχή υπέβοσκε στην Κύπρο, αλλά τα πράγματα ωξύνθησαν λίγες μέρες μόνον προηγουμένως. Ο Κύπριος Πρόεδρος Μακάριος, που είναι επίσης αρχιεπίσκοπος της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, φοβόταν επί ένα χρονικό διάστημα ότι οι εχθροί του σχεδίαζαν να τον εκθρονίσουν. Το βίαιο πραξικόπημα ξέσπασε στη Λευκωσία τη Δευτέρα 15 Ιουλίου.

Ήταν 7.30 π.μ., μου είπε ένας φίλος από τη Λευκωσία, όταν άκουσε πυροβολισμούς. Έπειτα άρχισαν να σκάζουν στην περιοχή του Προεδρικού Μεγάρου οβίδες κανονιών και όλμοι. Το ραδιόφωνο ανεκοίνωσε ότι η Εθνοφρουρά είχε επέμβη για να ελευθερώση τον Κυπριακό λαό.

Κατά τις 10 π.μ. ανακοινώθηκε ότι ο Πρόεδρος Μακάριος είχε φονευθή. Στην πραγματικότητα, όμως, είχε διαφύγει από το μέγαρο στο πατρικό του σπίτι στην Πάφο, στην άλλη πλευρά της νήσου. Από εκεί μίλησε στο ραδιόφωνο και ενεθάρρυνε τον λαό ν’ αντισταθή. Έπειτα, όπως διαδίδεται, μετεφέρθη με ελικόπτερο σε μια Βρεταννική βάσι, κι από εκεί έφθασε στην Αγγλία.

Το πραξικόπημα διήρκεσε δυο μέρες και η Εθνοφρουρά έθεσε κάτω από τον έλεγχό της όλη την Ελληνική περιοχή της Κύπρου. Γρήγορα τα νοσοκομεία γέμισαν με τραυματίες. Ο αριθμός των θυμάτων ήταν μεγάλος, υπερέβη τους 2.000 νεκρούς τις δύο μέρες, σύμφωνα μ’ έναν υπολογισμό.

Η Θρησκεία και το Πραξικόπημα

Το προηγούμενο έτος, ο Μακάριος είχε καθαιρέσει και αποσχηματίσει τρεις επισκόπους, τους Πάφου, Λάρνακος και Κυρήνειας, και διώρισε στη θέσι τους τέσσερις άλλους. Τώρα, οι τρεις πρώην επίσκοποι επέστρεψαν, κι ένας απ’ αυτούς ώρκισε τον νέο πρόεδρο Νίκο Σαμψών. Προφανώς, αυτοί οι τρείς επίσκοποι ήσαν οι υπαίτιοι για τη σύλληψι και τη φυλάκισι των επισκόπων που είχαν διορισθή από τον Μακάριο. Πράγματι, ο Σαμψών είπε ότι ένας από τους σκοπούς της κυβερνήσεώς του ήταν η κάθαρσις της εκκλησίας.

Η θρησκεία προφανώς ήταν βαθειά αναμεμιγμένη στο πραξικόπημα. Μάρτυρες των γεγονότων αναφέρουν ότι είδαν αντιμακαριακούς ιερείς, με όπλα στα χέρια, να συμμετέχουν στους φόνους, ακόμη και να διευθύνουν τη μάχη. Η Μονή Κύκκου είναι διάτρητη από τις σφαίρες μελών της Εθνοφρουράς που πολεμούσαν εναντίον των φιλομακαριακών στρατιωτών και ιερέων που ήσαν εκεί.

Επιταχύνοντας την Απόβασι

Το πολιτικό πραξικόπημα έθεσε τη βάσι για την απόβασι. Πώς συνέβη αυτό;

Η Κύπρος είναι μια μικρή νήσος με χωριστές κοινότητες. Έχει μια πλειονότητα περίπου 520.000 Ελληνοκυπρίων και μια μειονότητα περίπου 120.000 Τουρκοκυπρίων, με συχνά επεισόδια μεταξύ των. Ο Ραούφ Ντενκτάς, λοιπόν, ηγέτης της Τουρκοκυπριακής κοινότητος, αρνήθηκε ν’ αναγνωρίση τον Σαμψών ως πρόεδρο. Εκάλεσε ανοικτά την Αγγλία και την Τουρκία να αντιταχθούν στον νέο πρόεδρο.

Η Τουρκία απήντησε με μια συντριπτική απόβασι δυνάμεων προς όφελος της Τουρκικής μειονότητος στην Κύπρο. Γρήγορα οι Τούρκοι έθεσαν τα πράγματα κάτω από τον έλεγχό τους τουλάχιστον στην περιοχή μας γύρω στην Κυρήνεια.

Συναντήσεις με Τούρκους Στρατιώτες

Όπως ανέφερα; επιστρέψαμε στο σπίτι μας έξω από την Κυρήνεια και δεν είδαμε κανένα Τούρκο στρατιώτη. Την επόμενη μέρα, όμως, έξη απ’ αυτούς ήλθαν στο σπίτι. Δεν ανησυχούσα τόσο για τον εαυτό μου επειδή είμαι Άγγλος, αλλά ενδιαφερόμουν για τον σύντροφό μου που είναι Ελληνοκύπριος. Με την κάννη του όπλου στραμμένη επάνω μου, εξήγησα με χειρονομίες και λίγες Τουρκικές λέξεις ότι το σπίτι αυτό ήταν Αγγλικό. Τελικά πρόφεραν τη λέξι «τσιγάρο.» Αλλά δεν μπορούσα να τους ικανοποιήσω κι έτσι έφυγαν.

Πέρασε μια βδομάδα και δεν είχαμε ειδήσεις για το τι συνέβαινε. Δεν είχαμε ψωμί, αλλά οι γείτονές μας είχαν φύγει και υπήρχαν πολλά αυγά από τις κότες τους, τις οποίες φροντίζαμε. Υπήρχαν επίσης τομάτες, αγγούρια και πεπόνια άφθονα. Αν η παροχή ύδατος είχε σταματήσει, είχαμε ακόμη ένα ντεπόζιτο γεμάτο.

Τελικά πληροφορηθήκαμε ότι μπορούσαμε να επισκεφθούμε την Κυρήνεια. Το κύριο ενδιαφέρον μας ήταν για τους συνδούλους μας τους μάρτυρες του Ιεχωβά. Θα ήσαν ακόμη εκεί; Η πόλις ήταν νεκρή. Αλλά προς μεγάλη μας χαρά βρήκαμε μια οικογένεια επτά Μαρτύρων στο σπίτι. Πόσο ευτυχείς ήμαστε που βλέπαμε ο ένας τον άλλο και πάλι! Δάκρυα έτρεχαν στα πρόσωπά μας καθώς αγκαλιαζόμαστε. Περάσαμε την ημέρα μαζί κι έπειτα γυρίσαμε σπίτι.

Το άλλο πρωί πήγαμε να τους ξαναδούμε. Αφού σχολιάσαμε το Γραφικό εδάφιο της ημέρας, καθίσαμε όλοι έξω στη βεράντα λόγω της ζέστης. Σύντομα μας πλησίασαν τρείς Τούρκοι στρατιώτες. Ρώτησα αν μιλούσαν Αγγλικά. Ο ένας ήξερε λίγα. Του είπα ότι είμαι Άγγλος. Καθώς, πήγαινα να βρω το διαβατήριό μου, το όπλο του με ακολουθούσε. Ένας άλλος έβγαλε το πιστόλι του. Ρώτησαν ποιοι είμαστε όλοι εμείς κι αν είχαμε δει καθόλου στρατιώτες.

Τότε δύο Τουρκοκύπριοι που γνώριζαν την οικογένεια πέρασαν από το δρόμο. Η οικοδέσποινα τους φώναξε και τους ζήτησε να εξηγήσουν στους Τούρκους στρατιώτες ποιοι είμαστε. Μετά από μερικές στιγμές εντάσεως οι στρατιώτες έφυγαν, αφού μας είπαν να μείνωμε μέσα.

Το μεσημέρι ήλθαν μερικοί γείτονες και με παρεκάλεσαν να κάμω κάτι για να τους βοηθήσω επειδή ήμουν Άγγλος. Μήπως θα μπορούσα να φθάσω στο ξενοδοχείο που έμεναν περίπου 650 άτομα, τα οποία προστατεύοντο από τα Ηνωμένα Έθνη και τον Ερυθρό Σταυρό;

Ο σύντροφός μου κι εγώ συμφωνήσαμε να κάμωμε μια απόπειρα. Φθάσαμε στο ξενοδοχείο που είχε περικυκλωθή από δυνάμεις του ΟΗΕ, και με ωδήγησαν στον επικεφαλής της δυνάμεως του Ο.Η.Ε., που είπε ότι θα έκανε ό,τι μπορούσε για να βοηθήση. Πρόσθεσε, όμως, ότι ο Έλληνας σύντροφός μου δεν θα ήταν ασφαλής αν άφηνε το άσυλο του ξενοδοχείου.

Τελικά ξεκινήσαμε μ’ ένα αυτοκίνητο του Ερυθρού Σταυρού κι ένα ημιφορτηγό για να μαζέψωμε τους ανθρώπους. Φθάσαμε εκεί και βιαστικά στιβάξαμε στα αυτοκίνητα 26 άτομα. Γνωρίζαμε ότι δεν υπήρχε καιρός για χάσιμο. Σπεύσαμε για το ξενοδοχείο και φθάσαμε ασφαλείς. Πόσο ευγνώμονες ήμαστε όλοι! Έμεινα κι εγώ στο ξενοδοχείο, αφού δεν φαινόταν ασφαλές να γυρίσω μόνος μου σπίτι.

Ενώ ήμαστε στο ξενοδοχείο παραμείναμε πνευματικώς ισχυροί συζητώντας μαζί το εδάφιο της ημέρας από το Βιβλίο του Έτους των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Επίσης, είχαμε πολλές ευκαιρίες να μιλούμε στους ανθρώπους στο ξενοδοχείο σχετικά με την ελπίδα μας στη βασιλεία του Θεού. (Ματθ. 6:9, 10· Δαν. 2:44. Αποκάλ. 21:3, 4) Μερικοί εντυπωσιάσθηκαν και αφηγούντο πώς μερικοί μάρτυρες του Ιεχωβά από την Κυρήνεια έδιναν βοήθεια σε άτομα που περνούσαν τις πιο δύσκολες μέρες της ζωής των.

Η Φρίκη του Πολέμου

Μετά από μερικές μέρες στο ξενοδοχείο, σε τριάντα από μας προσέφεραν ασφαλές μέσον για να πάμε στη Λευκωσία. Ξεκινήσαμε με ισχυρή φρουρά. Οι δρόμοι της Κυρήνειας που ήσαν άλλοτε γεμάτοι από χαρούμενους τουρίστες, ήσαν τώρα νεκροί. Ολόγυρά μας υπήρχαν κατεστραμμένες περιουσίες, και δυσοσμία από σαπισμένα τρόφιμα.

Οι μάχες για το δρόμο προς τη Λευκωσία είχαν αφήσει τα σημάδια τους. Τα σπίτια πλουσίων κατοίκων είχαν καταστραφή ή, αν έστεκαν ακόμη, είχαν λεηλατηθή. Οι βουνοπλαγιές ήσαν ένα μαυρισμένο ερείπιο.

Οι σύντροφοί μου στο λεωφορείο είχαν ο καθένας κι από μια ιστορία. Υπήρχε η Αγγλίδα κυρία με το μικρό της αγόρι. Είχαν πυροβολήσει τον άνδρα της, κι αυτή αναγκάσθηκε να τον αφήση και να τρέχη επί μέρες στα βουνά. Είχε πιστέψει ότι ήταν νεκρός, αλλά έμαθε πρόσφατα ότι μια περίπολος του ΟΗΕ τον είχε βρει και τον είχε στείλει στην Αγγλία, όπου βρισκόταν σε ανάρρωσι. Πολλοί άλλοι δεν ήσαν τόσο τυχεροί.

Τελικά φθάσαμε στο σύνορο που χωρίζει τις Τουρκικές από τις Ελληνικές κοινότητες στη Λευκωσία. Κατεβήκαμε από το λεωφορείο και κάναμε τα τελευταία 200 μέτρα προς το ξενοδοχείο με τα πόδια. Τηλεφώνησα σε φίλους στο γραφείο του τμήματος των μαρτύρων του Ιεχωβά και σε λίγα λεπτά ήλθαν και με πήραν.

Είχε επιβληθή κατάπαυσις του πυρός από δυο βδομάδες όταν, στις 14 Αυγούστου, ξέσπασαν πάλι μάχες. Οι Τούρκοι άρχισαν να βομβαρδίζουν τη Λευκωσία κατά τις 4.45 π.μ. εκείνο το πρωί της Τετάρτης. Προώθησαν τον στρατό τους προς την Αμμόχωστο από τη μια πλευρά και προς τη Λεύκα από την άλλη. Την Παρασκευή είχαν πετύχει τον σκοπό τους κι εκήρυξαν μονομερή ανακωχή. Το ένα τρίτον περίπου της νήσου προς τα βόρεια ήταν στα χέρια τους.

Περισσότεροι από το ένα τρίτο των κατοίκων της νήσου ήσαν πρόσφυγες. Ολόκληρα χωριά είχαν αδειάσει. Υπήρχαν δεκατέσσερις εκκλησίες των μαρτύρων του Ιεχωβά στην Κύπρο, αλλά οι 266 Μάρτυρες των εκκλησιών της Κυρήνειας, της Αμμοχώστου, της Μόρφου και του Τράχωνα στη Λευκωσία έχασαν όλα τους τα υπάρχοντα μαζί και τις Αίθουσες Βασιλείας των. Ήταν αναγκαίο επίσης να εγκαταλειφθή το γραφείο του τμήματος. Όμως, είμεθα ευγνώμονες διότι, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχομε μέχρι στιγμής, κανείς μάρτυς του Ιεχωβά δεν έχασε τη ζωή του.

Ο πόλεμος, πράγματι είναι φρικτός, όπως έμαθαν από προσωπική πείρα εκατοντάδες χιλιάδων Κύπριοι. Τι ευλογία θα είναι όταν, σ’ εκπλήρωσι της υποσχέσεως του Θεού, ο άνθρωπος δεν θα μάθη ποτέ πια τον πόλεμο. (Ησ. 2:4)—Από Συνεργάτη μας.

[Χάρτης στη σελίδα 12]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΚΥΠΡΟΣ