Τι Μπορεί να Λεχθή για τα Σπρέυς;
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Αυστραλία
ΔΙΕΡΩΤΗΘΗΚΑΤΕ ποτέ πόσος αφρός ξυρίσματος βγαίνει απ’ αυτά τα μικρά ‘σπρέυς’; Φαίνονται σχεδόν απύθμενα! Γνωρίζατε όμως ότι πραγματικά δεν υπάρχει καθόλου αφρός μέσα στο δοχείο;
Πώς είναι δυνατόν αυτό; Θα το δούμε αργότερα. Αλλά, τώρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα μέσα σ’ ένα κοινό ‘δοχείο αεροζόλ’ εκτός απ’ αυτά που βλέπει κανείς.
Αυτά τα κατάλληλα και χρήσιμα ‘σπρέυς’ βασίζονται σε μια αρκετά πολύπλοκη τεχνολογία. Βασικό στοιχείο της επιτυχίας των είναι το αέριο ή «προώστης» που χρησιμοποιείται για να εξωθήση το προϊόν από το δοχείο. Αυτό είναι ουσιώδες, διότι πρέπει να ικανοποιή μερικές ειδικές απαιτήσεις ταυτόχρονα.
Ένας Κατάλληλος Προώστης
Απλός πεπιεσμένος αέρας ή πολλά αέρια και μόνο δεν μπορούν να κάνουν κατάλληλα αυτό το έργο. Ο ιδεώδης προώστης ή προωθητικό στοιχείο, πρέπει να μην είναι δηλητηριώδης και να μην φλέγεται. Δεν πρέπει να επηρεάζη την ποιότητα, την οσμή ή τη γεύσι του προϊόντος. Ούτε πρέπει να οξειδώνη τον μηχανισμό του ‘αεροζόλ.’ Πρέπει να είναι αρκετά ευμετάβλητος για να επιτρέπη την ακριβή ποσότητα υγρασίας και ξηρασίας που χρειάζεται, καθώς και τη λεπτότητα του ψεκασμού. Πρέπει να μπορή να παρέχη μια ευρεία κλίμακα πιέσεων για να προσαρμόζεται στην ποιότητα των διαφόρων προϊόντων. Πρέπει να διατηρή την αναγκαία πίεσι έως την τελευταία σταγόνα.
Προφανώς, υπάρχουν λίγες γνωστές ουσίες που ικανοποιούν όλες αυτές τις απαιτήσεις. Αέρια που λέγονται υδρογονάνθρακες, όπως είναι το προπάνιο και το βουτάνιο, ικανοποιούν πολλές απ’ αυτές τις απαιτήσεις, αλλά είναι κάπως δύσοσμα και πολύ εύφλεκτα. Έτσι, μετά από αρκετά πειράματα, διαπιστώθηκε ότι αέρια φθοριοάνθρακος ανταποκρίνονται καλύτερα στις απαιτήσεις αυτές.
Κάτω από μια σχετικά χαμηλή πίεσι, αυτά τα αέρια υγροποιούνται και αμέσως αναμιγνύονται με πολλά προϊόντα χωρίς να επηρεάσουν τις ιδιότητες τους. Μια ποικιλία τύπων φθοριοάνθρακος μπορεί να χρησιμοποιηθή μόνη ή μ’ ένα μίγμα για να παράσχη τις ιδιότητες και τις πιέσεις που απαιτούνται για μεμονωμένες εφαρμογές.
Ένα παράδειγμα μεταβλητότητος του φθοριοάνθρακος είναι ο αφρός ξυρίσματος. Όπως τονίσθηκε παραπάνω, δεν υπάρχει τέτοιος αφρός μέσα στο δοχείο, αλλά, αντιθέτως, είναι ένα πεπιεσμένο μίγμα υγρού προώστου φθοριοάνθρακος και υγρού προϊόντος. Όταν αυτό το υγρό μίγμα φθάση στο στόμιο και ξαφνικά παύη να υφίσταται πίεσι, το προωθητικό υλικό εξαεριώνεται αμέσως, σχηματίζοντας χιλιάδες μικροσκοπικές φυσαλλίδες μέσα στο προϊόν τις οποίες σεις βλέπετε ως αφρό.
Με την πίεσι, λοιπόν, ενός κουμπιού, μπορείτε τώρα να καθαρίσετε με στεγνό καθάρισμα τον σκύλο σας, να ψεκάσετε έναν επίδεσμο, να κάμετε στιγμιαία ορεκτικά ή και να προσπαθήσετε ν’ αποκρούσετε μια επίθεσι καρχαρία. Πραγματικά, πάνω από 300 διάφοροι τύποι προϊόντων λέγεται τώρα ότι συσκευάζονται ως ‘αεροζόλ,’ (αερόλυμμα) και λέγεται ότι σχεδόν οποιοδήποτε προϊόν μπορεί να γίνη ‘αεροζόλ,’ κατά βούλησι.
Η μεταβλητότης των φθοριοανθράκων είναι τέτοια ώστε τα μισά και πλέον όλων των ‘αεροζόλ’ τούς χρησιμοποιούν ως προωθητικά στοιχεία, ενώ τα υπόλοιπα χρησιμοποιούν πρωτίστως τους υδρογονάνθρακες και μερικά άλλα ‘αεροζόλ’ πεπιεσμένα αέρια. Το γεγονός ότι εύφλεκτοι υδρογονάνθρακες αποτελούν τον προώστη σε πολλά ‘αεροζόλ’ είναι συχνά ο λόγος για τον οποίο γράφονται προειδοποιήσει όπως αυτές επάνω στα δοχεία: «ΨΕΚΑΖΕΤΕ ΜΟΝΟ ΟΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΑΕΡΙΣΜΟΣ!» «ΜΗΝ ΨΕΚΑΖΕΤΕ ΚΟΝΤΑ ΣΕ ΦΛΟΓΑ!»
Πρέπει να σημειωθή ότι αυτές και άλλες προειδοποιήσεις, όπως, λόγου χάριν, «ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΕ ΤΟ ΣΕ ΔΡΟΣΕΡΟ ΜΕΡΟΣ!» «ΜΗ ΤΟ ΤΟΠΟΘΕΤΕΙΤΕ ΣΕ ΑΜΕΣΟ ΗΛΙΑΚΟ ΦΩΣ!» «ΜΗΝ ΤΡΥΠΑΤΕ ΤΟ ΔΟΧΕΙΟ ΚΑΙ ΜΗΝ ΤΟ ΠΕΤΑΤΕ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ!», μπορεί να σχετίζονται ή και να μην σχετίζωνται με τον τύπο του προώστου. Είναι δυνατόν να εκραγή οποιοδήποτε ‘αέριο’ αν αφεθή κοντά σε φωτιά ή μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο που το κτυπά το θερμό ηλιακό φως. Εκτός από την πίεσι του αερίου, αυτό μπορεί να οφείλεται και στη φύσι του προϊόντος ή σε άλλα διαλύματα τα οποία αναμιγνύονται μ’ αυτό για να επιτευχθή η κατάλληλη αναλογία συστατικών.
Μολονότι δεν υπάρχει ομοιόμορφη παγκόσμια νομοθεσία περί ασφαλείας του αεροζόλ, τα περισσότερα δοχεία δοκιμάζονται σε υψηλή θερμότητα και πίεσι, για να επιτευχθή μια σχετική ασφάλεια. Πραγματικά, σε κανονική θερμοκρασία δωματίου, μπορεί να υπάρχη λιγώτερη πίεσις μέσα σ’ ένα δοχείο αεροζόλ απ’ όση υπάρχει σε πολλά δοχεία ελαφρών ποτών!
Ωστόσο, η δημοτικότης των φθοριοανθρακικών αερίων ως προωθητικών στοιχείων, παρ’ όλα τα πλεονεκτήματα τους, αμαυρώθηκε στα πρόσφατα χρόνια από ένα αντιλεγόμενα ακόμη επιστημονικό ζήτημα.
Τα Αεροζόλ και το Όζον
Ένας πιθανός κίνδυνος λέγεται ότι υπάρχει κάθε φορά που πιέζετε το κουμπί ενός ‘σπρέυ.’ Σ’ αυτό δεν φταίει το ίδιο το κατασκεύασμα ούτε το προϊόν που είναι μέσα στο δοχείο, αλλά οι φθοριοάνθρακες που χρησιμοποιούνται, ως προώστες και κάνουν πολλά ‘αεροζόλ’ να λειτουργούν τόσο καλά. Η συσσώρευσις αυτών των αερίων που εξαπολύθηκαν στα περασμένα 30 χρόνια περίπου λέγεται ότι επηρεάζει το «στρώμα όζοντος» που είναι ψηλά στην ατμόσφαιρα.
Το όζον είναι ένας πολύ ενεργός τύπος οξυγόνου που δημιουργήθηκε στην ατμόσφαιρα μας από την ενέργεια της υπεριώδους ακτινοβολίας στο οξυγόνο της ατμόσφαιρας. Το όζον εμφανίζεται σε σημαντικές ποσότητες σε ύψη μεταξύ 6 και 30 μιλίων (10 και 50 χιλιομέτρων) περίπου υπεράνω της γης, με ανώτατη συμπύκνωσι μεταξύ 12 και 15 μιλίων (20 και 25 χιλιομέτρων). Το στρώμα αυτό που δημιουργείται από την ακτινοβολία ενεργεί το ίδιο σαν μια ασπίδα κατά της βλαβερής υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλίου. Οι αυξήσεις αυτής της ακτινοβολίας λέγεται ότι προξενούν κατά πολύ τον καρκίνο του δέρματος.
Οι μεγάλες ποσότητες φθοριοανθρακικού αερίου που εξαπολύθηκαν στη διάρκεια των ετών λέγεται ότι ανεβαίνουν αργά ώσπου τελικά εισχωρούν και στο στρώμα του όζοντος. Επειδή βρίσκεται πάνω από το προστατευτικό αυτό στρώμα, η υπεριώδης ακτινοβολία του ηλίου μπορεί να διασπάση τους φθοριοάνθρακες και ν’ απελευθερώση άτομα χλωρίου και οξείδιον χλωρίου. Με τη σειρά τους, αυτά τα στοιχεία καταστρέφουν μικρές ποσότητες όζοντος μετατρέποντας τις καταλυτικώς σε σκέτο οξυγόνο. Η ποσότης του προστατευτικού όζοντος λέγεται τότε ότι υφίσταται βαθμιαία μείωσι.
Άλλα πιθανά φαινόμενα αυτής της μειώσεως του όζοντος είναι επίσης υπό μελέτη. Το στρώμα του όζοντος μετατρέπει την υπεριώδη ακτινοβολία σε θερμότητα, κι έτσι επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τη θερμοκρασία της γης και τον καιρό. Πιστεύεται, λοιπόν, ότι οποιαδήποτε αλλοίωσις του στρώματος του όζοντος θα μπορούσε να επηρεάση πολλά πράγματα επάνω στη γη. Οι σοδειές, η ανάπτυξις της βλαστήσεως, τα δάση, οι ωκεανοί, τα ψάρια και τα ζώα της ξηράς, όλα είναι δυνατόν να υποστούν τις συνέπειες οποιασδήποτε αλλαγής.
Άλλη μια πολύπλοκη έρευνα σ’ αυτό το θέμα είναι το γεγονός ότι τα επίπεδα του όζοντος μπορούν να ποικίλλουν έως 25 τοις εκατό μεταξύ ημέρας και νύκτας. Αυτά τα επίπεδα φαίνονται επίσης ν’ ακολουθούν ένα 11ετή κύκλο που μπορεί να επηρεάζεται από την ενέργεια των ηλιακών κηλίδων. Και μολονότι το περισσότερο όζον παράγεται κοντά στον ηλιόλουστο ισημερινό, το αέριο αυτό βαθμηδόν μετακινείται προς τους πόλους. Η πυκνότης και η ταχύτης του όζοντος στους πόλους είναι κάπως μεγαλύτερες απ’ όσο είναι στο ενδιάμεσο διάστημα.
Επειδή περιλαμβάνονται πάρα πολλοί αλληλεξαρτώμενοι παράγοντες, οι επιστήμονες λέγουν ότι θα χρειασθούν πέντε έως 10 χρόνια ώσπου τα προκαταρτικά τους ευρήματα να επιβεβαιωθούν, ν’ απορριφθούν ή να διορθωθούν με κάποιον βαθμό βεβαιότητος. Εν τούτοις, υπολογίζεται από μερικούς ότι αν οι φθοριοάνθρακες εξακολουθήσουν να εξαπολύωνται με τον παρόντα μόνο ρυθμό, το επίπεδο του όζοντος θα μπορούσε τελικά να μειωθή κατά 7 τοις εκατό περίπου, μολονότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο πλάνης ως προς τον αριθμό αυτό, μπορεί δηλαδή να είναι πολύ μεγαλύτερος, αλλά και πολύ μικρότερος.
Εν τω μεταξύ, επειδή το αέριο υψώνεται πολύ αργά, οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι κι αν ακόμη η χρήσις του φθοριοάνθρακος σταματούσε τελείως αμέσως τώρα, το αέριο που είναι ήδη στην ατμόσφαιρα θα εξακολουθούσε ν’ ανυψώνεται και να επηρεάζη το στρώμα του όζοντος επί 10 χρόνια ακόμη! Ακόμη και τότε, υπολογίζουν ότι θα εχρειάζοντο άλλα 65 χρόνια περίπου για να επανακτήση το όζον το ήμισυ του μεγαλυτέρου ποσού που έχει χάσει και πάνω από ένας αιώνας θα περνούσε για να επανέλθη στη φυσιολογική του κατάστασι!
Μερικά Αντίθετα Επιχειρήματα
Πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι οι φθοριοάνθρακες έχουν κάποια αντίστροφη επίδρασι στο στρώμα του όζοντος και ότι αυτή, με τη σειρά της, επηρεάζει την προσβολή του δέρματος από καρκίνο. Αλλά δεν συμφωνούν όλοι ότι η μείωσις του όζοντος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για καρκίνο του δέρματος. Από τον καιρό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η νόσος αυτή αυξήθηκε πολύ πιο γρήγορα από την αύξησι του πληθυσμού και μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η μείωσις του όζοντος έπαιξε ένα μικρό μόνο ρόλο, σ’ αυτή την αύξησι.
Τονίζουν το γεγονός ότι ο καρκίνος του δέρματος αυξήθηκε περισσότερο σε καιρούς που και το επίπεδο του όζοντος επίσης αυξήθηκε. Λέγουν ότι η αύξησις αυτής της ασθενείας προέρχεται μάλλον από αλλαγές του τρόπου ζωής. Οι άνθρωποι δαπανούν περισσότερο απ’ τον ελεύθερο χρόνο τους έξω από το σπίτι, ταξιδεύουν σε θερμότερα κλίματα και έχουν μεγαλύτερη τάσι ν’ αποβάλουν τα ρούχα τους όταν είναι σε διακοπές ή ακόμη και όταν εργάζωνται.
Αυτές οι αλλαγές εξέθεσαν τους ανθρώπους σε περισσότερη υπεριώδη ακτινοβολία απ’ όσο στο παρελθόν, λέγουν οι κριτικοί, αυξάνοντας τις περιπτώσεις καρκίνου του δέρματος πολύ περισσότερο απ’ όσο η μείωσις του στρώματος του όζοντος. Παραδείγματος χάριν: Τονίζουν ότι λόγω της αυξήσεως της πυκνότητας του όζοντος μεταξύ του ισημερινού και των πόλεων, η προλεχθείσα αύξησις της υπεριώδους ακτινοβολίας που προέρχεται από τα ‘αεροζόλ,’ όταν φθάνη στη γη δεν είναι μεγαλύτερη απ’ όσο θα ήταν αν ένα άτομο μετεκινείτο από τη βόρειο έως τη νότιο Αγγλία.
Αυτοί οι κριτικοί ισχυρίζονται επίσης ότι ο καρκίνος του δέρματος θα μπορούσε να καταπολεμηθή πολύ πιο αποτελεσματικά αν τα λάδια και οι λοσιόν που χρησιμοποιούνται για μαύρισμα από τον ήλιο περιείχαν συστατικά που επιτυγχάνουν καλύτερα στη διύλισι επιβλαβών κυμάτων υπεριώδους ακτινοβολίας.
Αν Απηγορεύοντο οι Φθοριοάνθρακες
Η απαγόρευσις όλων των φθοριοανθράκων θα επηρέαζε πολλά πράγματα που τα έχομε τόσο άφθονα σήμερα ώστε δεν τους δίνομε σημασία. Αυτά τα αέρια είναι τα ψυκτικά αέρια που χρησιμοποιούνται σχεδόν για όλα τα είδη αερισμού σε όλο τον κόσμο. Άλλα αέρια δεν θα μπορούσαν να αποδώσουν καλά στα παρόντα συστήματα.
Οι φθοριοάνθρακες χρησιμοποιούνται επίσης στο φύσημα κλιβάνων στη βιομηχανία πολλών γνωστών αφρωδών πλαστικών προϊόντων όπως οι ελαφρές συσκευασίαι, φοδράρισμα ταπήτων, δάπεδα, τεχνητά δέρματα και ταπετσαρίες, υλικά επιπλεύσεως, ποτήρια, μικρά φορητά ψυγεία, θερμικές μονώσεις και πολλά άλλα πράγματα. Κανένα ικανοποιητικό υποκατάστατο δεν βρέθηκε ακόμη, είτε επειδή ο κίνδυνος πυρκαϊάς μαζί με άλλα αέρια είναι πολύ μεγάλος ή επειδή το προϊόν είναι κατώτερο.
Η εξάλειψις των φθοριοανθράκων θα επηρέαζε τις βιομηχανίες τροφίμων, μεταφορών, υφαντουργίας ηλεκτρονικών ειδών, αυτοκινήτων, οπτικών ειδών, χρωμάτων, τυπογραφίας, φωτογραφίας και χάλυβος, για να κατονομάσωμε λίγες μόνο. Ακόμη και τα νοσοκομεία και οι προμηθευτές φαρμάκων θα ησθάνοντο την απώλεια τους.
Εν τούτοις, η χρήσις των φθοριοανθράκων στα ‘αεροζόλ’ αιτιολογεί περίπου τα τρία τέταρτα του συνόλου της χρήσεως τους, και μόνο το ένα τέταρτο απ’ αυτούς χρησιμοποιούνται, στη βιομηχανία ψυκτικών και πλαστικών αντικειμένων. Η έμφασις, λοιπόν, τώρα τίθεται κυρίως στη μείωσι της μη απαραίτητης χρήσεως των ‘αεροζόλ.’ Πολλοί ειδικοί συνιστούν έντονα εκλεκτική χρήσι των φθοριοανθράκων μάλλον παρά μια άμεση απαγόρευσι. Η πολιτεία του Όρεγκον υπήρξε εκλεκτική, απαγορεύοντας τα ‘αεροζόλ’ των φθοριοανθράκων από 1ης Μαρτίου 1977.
Υπάρχουν Άλλες Λύσεις;
Όπως ανεφέρθη προηγουμένως, οι υδρογονάνθρακες έχουν μερικά χαρακτηριστικά που είναι ουσιώδη για τους ιδεώδεις προώστες, αλλά είναι πολύ εύφλεκτοι και αναδίδουν κάποια οσμή. Μερικοί είναι επίσης δηλητηριώδεις για τους ανθρώπους και δεν επιτρέπουν πάντοτε ομοιόμορφο ψεκασμό ως την τελευταία σταγόνα. Χρησιμοποιούνται ήδη εκτενώς, όπου είναι δυνατόν, για αντικείμενα όπως είναι τα μηχανήματα καθαρισμού, τα κεριά, τα χρώματα και τα αυτοκίνητα. Αλλά δεν υπάρχει εγγύησις πως δεν θα ανακαλυφθή ότι και αυτοί επίσης έχουν βλαβερές επιδράσεις.
Τα πεπιεσμένα αέρια επίσης χρησιμοποιούνται εκεί όπου απαιτείται στερεή ροή ή ένας βαρύς υγρός ψεκασμός, όπως είναι τα ζιζανιοκτόνα, στις οδοντόπαστες, στα τρόφιμα και σε ψεκασμούς μαγειρικών σκευών. Αλλά η πίεσις μέσα στο δοχείο εξασθενεί καθώς το δοχείο αδειάζει και αυτά τα αέρια δεν μπορούν ν’ αναμιχθούν με τη μεγάλη ποικιλία των προϊόντων με τα οποία μπορούν ν’ αναμιχθούν οι φθοριοάνθρακες.
Οι μηχανικές αντλίες που χρησιμοποιούν πολλοί τώρα σπάνια επίσης, είναι τόσο αποτελεσματικές όσο τα ‘αεροζόλ,’ Ο ψεκασμός δεν είναι τόσο λεπτός ή ομοιόμορφος, και προξενεί στάξιμο ή ανομοιόμορφη ροή. Μπορεί να διαρρέουν και δεν είναι ασύνηθες να ξεφεύγουν από την περιοχή του στόχου. Η διαρροή αέρος μπορεί να υποβαθμίση μερικά προϊόντα και, πολλές φορές, τα συστήματα αντλιών απλώς δεν εκτοξεύουν το ‘σπρέυ’ αρκετά μακρυά.
Ευρείας κλίμακος έρευνα διεξάγεται για την παρασκευή νέων προϊόντων και την αλλαγή των χημικών τύπων μερικών προϊόντων για να λειτουργούν καλύτερα με εύφλεκτα υδρογονοανθρακικά προωθητικά στοιχεία. Οι καταναλωτές θα πρέπει να καθορίσουν αν αυτή η εναλλαγή βλάπτη την ποιότητα των μελλοντικών προϊόντων. Αλλά, χωρίς αμφιβολία, αυτά τα είδη θα είναι πιο δαπανηρά από εκείνα που χρησιμοποιούνται τώρα.
Σχεδόν κάθε προϊόν ‘αεροζόλ’ είναι διαθέσιμο σήμερα σε μορφή λίγο ή πολύ αποτελεσματικού υποκατάστατου. Για μερικά προϊόντα, μπορεί ν’ αποφασίσετε να παραιτηθήτε των πλεονεκτημάτων της εφαρμογής των ‘αεροζόλ’ ενώ για άλλα μπορεί ν’ αποφασίσετε να εξακολουθήσετε να χρησιμοποιήτε αυτή την χρήσιμη προσθήκη στη σύγχρονη μορφή της ζωής μας. Εν τούτοις, προς το παρόν, στους περισσότερους τύπους η εκλογή είναι δική σας.
[Πλαίσιο στη σελίδα 21]
• Να το χρησιμοποιήτε σε χώρους με επαρκή αερισμό· μην εισπνέετε τον ατμό της αναθυμιάσεως ούτε ν’ απλώνετε τον ψεκασμό.
• Να διατηρήτε μακρυά από τα παιδιά.
• Μην ψεκάζετε στα μάτια και στο στόμα.
• Αποφεύγετε να ψεκάζετε σε φωτιά.
• Μην τρυπάτε το δοχείο και μη το πετάτε στη φωτιά, ούτε να το φυλάσσετε σε θερμοκρασία πάνω από 120 βαθμούς Φαρενάιτ (49 βαθμούς Κελσίου)
[Διάγραμμα στη σελίδα 21]
(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)
ΚΟΜΒΙΟΝ ΠΙΕΣΕΩΣ
ΚΑΛΥΞ ΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΕΩΣ
ΠΡΟΩΣΤΗΣ Ατμός πληροί το κενόν
ΣΩΛΗΝ ΕΜΒΥΘΙΣΕΩΣ
ΕΝΕΡΓΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΥΓΡΟ ΠΡΟΩΣΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ