Η Λεπτή Τέχνη της Κατασκευής Ειδών Λάκκας
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Οκινάβα
ΕΧΕΤΕ δη ποτέ ένα έξοχο αγγείο λάκκας; Είναι αληθινά ένα ωραίο κομψοτέχνημα. Οι λαμπερά γυαλισμένες επιφάνειές του μπορούν να παραβληθούν με απαστράπτουσα πορσελάνη. Ίσως να φέρνη στο νου σας τις χώρες της Ανατολής, την Κίνα, την Ιαπωνία ή την Κορέα. Αλλά γνωρίζατε ότι μερικά από τα εξοχώτερα αγγεία λάκκας γίνονται εδώ στην Οκινάβα;
Σχεδόν πάντοτε η βάσις των ειδών λάκκας είναι το ξύλο. Το ξύλο διαμορφώνεται σε αγγεία, δίσκους, πιάτα και άλλα είδη. Είναι καταπληκτικό σε πόση λεπτότητα μπορούν να επεξεργασθούν το ξύλο. Μερικές φορές είναι τόσο λεπτό όσο το χαρτί! Κατόπιν το αλείφουν με δεκάδες λεπτών επιστρώσεων ενός ειδικού βερνικιού λάκκας, που προσδίδει στο αντικείμενο μια αξιοσημείωτη σκληρότητα και αντοχή.
Τα καλά βερνικωμένα είδη λάκκας δεν παρουσιάζουν φθορές ακόμη και ύστερα από εκατοντάδες χρόνια. Κάποτε μια συλλογή από αυτά πήγε στο βυθό μ’ ένα βυθισμένο πλοίο. Μετά δεκαοχτώ μήνες τα ανέσυραν και το 1878 εξετέθησαν στη Βιέννη. Η μακρά τους έκθεσις στη θάλασσα δεν μπόρεσε να φθείρη τα σκεύη.
Αυτό το ανθεκτικό βερνίκι παράγεται από τον χυμό μιας ποικιλίας του δέντρου σούμακ, το Ρους Βερνιτσίφλουα, που φύεται στην Κίνα, στην Ιαπωνία και σ’ άλλες χώρες της Ανατολής. Κοινώς ονομάζεται βερνικόδενδρο. Το Ιαπωνικό βερνίκι θεωρείται ανώτερο. Και ο λόγος νομίζουν ότι είναι διότι οι Ιάπωνες ανοίγουν τρύπες στα δέντρα μόνο όταν ο χυμός είναι στο καλύτερο σημείο του, στη διάρκεια των μηνών Ιουνίου και Σεπτεμβρίου.
Οι Κινέζοι πριν από χιλιάδες χρόνια ανέπτυξαν τον τρόπο της κατασκευής ειδών λάκκας. Ανευρέθησαν τέτοια αντικείμενα τέχνης τόσο παλιά που χρονολογούνται από την εποχή της δυναστείας των Χαν. (206 π.Χ.-220 μ.Χ.) Αργότερα οι Ιάπωνες έμαθαν την τέχνη από τους Κινέζους.
Γύρω στο έτος 714 μ.Χ. οι Ιάπωνες εξερευνηταί επεσκέφθησαν τις Νήσους Ρυουκύου, από τις οποίες η Οκινάβα ήταν η μεγαλύτερη. Πιθανόν να έφεραν στην Οκινάβα τα πρώτα βερνικωμένα αντικείμενα. Ο Γκλάντυ Ζάμπικα παρατηρεί τα εξής στο βιβλίο του «Έθιμα και Πολιτισμός της Οκινάβα»: «Επτά κάτοικοι της Οκινάβα ταξίδεψαν στην Ιαπωνία το έτος 1437 για να μελετήσουν τις μεθόδους κατασκευής των ειδών λάκκας. Επέστρεψαν στην Οκινάβα λίγα χρόνια αργότερα και εκπαίδευσαν άλλους.»
Ο συγγραφεύς λέγει επίσης: «Τα λαμπερά κύπελλα και οι δίσκοι έγιναν τόσο δημοφιλή στο λαό, ώστε άρχισαν να πειραματίζονται για να βρουν τρόπους να βελτιώσουν την ποιότητα. Επέτυχαν να αναπτύξουν μια νέα μέθοδο και να βελτιώσουν τα υλικά σε τέτοιο σημείο ώστε τα είδη λάκκας της Οκινάβας κατέστησαν φημισμένα σ’ ολόκληρη την Ανατολή και εθεωρούντο από τους Ιάπωνες και τους Κινέζους ως τα καλύτερα της Ανατολής.»
Τι κάνει τα είδη λάκκας της Οκινάβας διαφορετικά από τα είδη των άλλων χωρών; Μια διαφορά είναι η μοναδική μέθοδος κατασκευής της πήλινης αλοιφής. Επίσης το ξύλο και οι πρώτες ύλες είναι διαφορετικά.
Το ξύλο που συνήθως χρησιμοποιείται εδώ είναι από τις Νήσους Ρυουκύου. Είναι πολύ ελαφρό, δεν σκάει εύκολα και είναι ανθεκτικό ακόμη και σε υγρά κλίματα.
Οι κορμοί πρέπει να ξεραθούν τελείως, γιατί το ξύλο που είναι φρέσκο θα στραβώση και θα σκεβρώση μετά την κατεργασία. Τα χοντρά κομμάτια του ξύλου σκαλίζονται σε κύπελλα, αγγεία, δίσκους και άλλα αντικείμενα με ηλεκτροκίνητους τόρνους.
Τα αντικείμενα αλείφονται κατόπιν με ειδική αλοιφή. Μέχρι πριν από ένα χρόνο αυτή η αλοιφή κατασκευαζόταν από αίμα χοίρων, πηλό και λάδι αλευρίτου. Τώρα όμως χρησιμοποιείται μια συνθετική αλοιφή. Είναι πιο ανθεκτική και δεν ξεφλουδίζει πολύ εύκολα.
Τα τελείως ξερά αντικείμενα τα επεξεργάζονται κατόπιν με γυαλόχαρτο και με ακονόπετρα. Κατόπιν αλείφονται με βερνίκι λάκκας, στεγνώνουν και τρίβονται με ξυλοκάρβουνο. Η εργασία αυτή επαναλαμβάνεται πολλές φορές. Τότε περνούν στα αντικείμενα ένα τελικό στρώμα λάκκας.
Κατόπιν γίνονται διακοσμήσεις επάνω στα αντικείμενα. Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι που χρησιμοποιούνται εδώ. Ο ένας είναι το φίλντισι. Ένας άλλος ονομάζεται «τσουίκιν». Χρωματιστό βερνίκι λάκκας απλώνεται σε λεπτά φύλλα, που κόβονται σε σχήματα φυτών μπανάνας, ιβίσκων, λουλουδιών ντέιγκο, μπαμπού και άλλα σχήματα και επικολλώνται στα βερνικωμένα αντικείμενα. Ο τελευταίος τύπος διακοσμήσεως είναι χειροποίητα σχέδια που ονομάζονται «μακί.»
Τα είδη λάκκας διαφέρουν πολύ σε ποιότητα. Όταν όμως εξετάζη κανείς μια ποικιλία ειδών λάκκας, θα εντυπωσιασθή διότι πολλά απ’ αυτά είναι πραγματικά κομψοτεχνήματα.