Το Καταπληκτικό Ηφαίστειο

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Γουατεμάλα

ΕΠΙ αιώνες τώρα τα ηφαίστεια γοητεύουν αλλά και τρομάζουν τους ανθρώπους. Σε αρχαίους καιρούς μάλιστα μερικοί έφθασαν μέχρι του σημείου να λατρεύουν τα ηφαίστεια. Η λέξις ηφαίστειο στην Αγγλική είναι Βολκέινο και προέρχεται από τη λέξι Βολκάνους, το Λατινικό όνομα του Ρωμαϊκού θεού της φωτιάς, που αντιστοιχεί με τον Ήφαιστο, τον θεό του πυρός της αρχαίας Ελλάδος.

Τονίζοντας ότι το ηφαίστειο δεν είναι παρά ένα «άνοιγμα στην επιφάνεια της γης,» Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαιδεία του Βιβλίου λέγει: «Απ’ αυτό το άνοιγμα βγαίνει βράχος τόσο θερμός ώστε βρίσκεται σε υγρή ή αεριώδη κατάστασι. Ο λυωμένος αυτός βράχος που βρίσκεται βαθειά μέσα στη γη ονομάζεται μάγμα.» Όπως πιστεύουν, βρίσκονται υπόγειοι θάλαμοι με εξαιρετικά θερμό μάγμα σε βάθος είκοσι έως σαράντα μιλίων κάτω από την επιφάνεια της Γης. Όταν το μάγμα πιέση την οροφή ενός τέτοιου υπογείου θαλάμου τότε ελευθερώνονται τα αέρια. Όταν φθάσουν σε λεπτά σημεία του φλοιού της γης, αυτά τα αέρια σχηματίζουν μια δίοδο ή έναν «αγωγό,» ο οποίος τελικά φθάνει στην επιφάνεια.

Όταν φθάση στην επιφάνεια της γης, το μάγμα ψύχεται και γίνεται «λάβα.» Η λάβα αυτή βγαίνει από κάποιο άνοιγμα στον φλοιό της γης και χύνεται πάνω από τα άκρα του ηφαιστειακού κρατήρος. «Από καιρού σε καιρό,» λέγει το βιβλίο που αναφέραμε προηγουμένως, «το άνοιγμα του κρατήρος κλείνει από μάγμα που ψύχεται. Αυτό με τη σειρά του αναγκάζει τα αέρια που βρίσκονται από κάτω να ασκήσουν πίεσι και να εκτινάξουν στον αέρα την ύλη, που έχει στερεοποιηθή στο άνοιγμα του κρατήρος.»

Η Γουατεμάλα είναι γνωστή για τα ηφαίστεια της· υπάρχουν περισσότερα από τριάντα τρία ηφαίστεια σ’ αυτή τη χώρα της Κεντρικής Αμερικής. Ο ταξιδιώτης που ταξιδεύει νοτίως από το Μεξικό προς την Πόλι της Γουατεμάλας βλέπει τη μια ηφαιστειακή κορυφή να ξεπετάγεται πίσω από την άλλη, πράγμα που φαίνεται σαν μια φοβερή οροσειρά. Εν τούτοις, τα περισσότερα ηφαίστεια της Γουατεμάλας είναι τώρα σε αδράνεια.

Μεταξύ των ενεργών ηφαιστείων είναι το Σαντιαγκίτο. Αυτό το ηφαίστειο δημιουργήθηκε στο τέλος του 1.800 και προήλθε από πίεσι της πλευράς ενός μεγαλυτέρου αρχικού ηφαιστείου. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία, όταν ήταν μικρό κορίτσι, παρέστη μάρτυς της γενέσεως του Σαντιαγκίτο, θυμάται ότι ‘στην αρχή ξεχυνόταν ελαφρόπετρα και λεπτή άμμος σαν στάχτη που σκέπασε ό,τι βρισκόταν εκεί κοντά σε βάθος πολλών ποδών.’ ‘Ακόμη και τώρα πρέπει να σκάψη κανείς αρκετά πόδια μέσα από την ελαφρόπετρα και την άμμο για να φθάση στην προηγούμενη επιφάνεια του εδάφους και να φυτέψη καφεόδενδρα στην περιοχή του Σαντιαγκίτο.

Ένα άλλο ενεργό ηφαίστειο της Γουατεμάλας είναι το Πακάγια, το οποίο εκρήγνυται κατά διαλείμματα πολλά χρόνια τώρα. Κάποιος αυτόπτης μάρτυς που είδε το Πακάγια «σε ώρα εκρήξεως,» αναφέρει τα εξής: ‘Φαίνεται σαν να ξεπετιέται φωτιά από την κορυφή. Πολλά πύρινα ποτάμια που ρέουν από το βουνό προς τα κάτω μοιάζουν με δάχτυλα που βυθίσθηκαν σε φωσφορίζον χρώμα που λάμπει μέσα στο σκοτάδι.’

Το πιο άγριο ηφαίστειο της Γουατεμάλας είναι το Φουέγκο, που στα Ισπανικά σημαίνει «φωτιά.» Στις 13 Οκτωβρίου του 1974, οι κάτοικοι της πόλεως της Γουατεμάλας εστέκοντο στην ύπαιθρο και στις ταράτσες για να παρατηρήσουν την έκρηξι του Φουέγκο, ένα θέαμα που πραγματικά ενέπνεε δέος. Είδαν να εμφανίζωνται φλόγες που εκτοξεύοντο χιλιάδες πόδια ψηλά στον αέρα. Είδαν επίσης αστραπές να πέφτουν στο ηφαίστειο από τον ξάστερο ουρανό, ένα φαινόμενο που όπως είναι γνωστό πριν από πολλούς αιώνες συνοδεύει τις ηφαιστειακές εκρήξεις. Ο τεράστιος όγκος άμμου που εξέμεσε το Φουέγκο σκέπασε και εν μέρει κατέστρεψε τις βαμβακοφυτείες και τις φυτείες σησαμιού.

Γνωρίζατε, όμως, ότι κατά το πλείστον, οι «φλόγες» που ξεπηδούν προς τον ουρανό κατά την έκρηξι ενός ηφαιστείου δεν είναι συνήθως φωτιά; Οι φλόγες συνήθως προκύπτουν από την καύσι εύφλεκτων υλών στη διαρκεία της οποίας αποδεσμεύονται στοιχεία που αντιδρούν με το οξυγόνο στον αέρα. Εν τούτοις, οι περισσότερες «φλόγες» από τα ηφαίστεια δεν προέρχονται από καύσι. Αντιθέτως, είναι δέσμες από πυρακτωμένα μόρια που σχηματίζονται από τη λειωμένη λάβα. Όταν η λάβα διαφύγη από το υψηλής πιέσεως περιβάλλον της μέσα στα βάθη του ηφαιστείου και εισέλθη στη συνήθη ατμοσφαιρική πίεσι, τα αέρια που εκρήγνυνται εξωθούν αυτά τα μόρια ψηλά προς τον ουρανό και δίνουν έτσι την εντύπωσι φλογών που εκτοξεύονται. Τα μόρια κατόπιν ψύχονται, στερεοποιούνται και σχηματίζουν πυκνά νέφη ελαφρόπετρας που επικάθηται στη γύρω περιοχή και καταστρέφει τις καλλιέργειες.

Τα ηφαιστειακά, αέρια αποτελούνται κυρίως από ατμό. Το διοξείδιον του άνθρακος και το άζωτον είναι μερικές φορές τα κύρια συστατικά. Σε μικρότερες ποσότητες αυτά τα αέρια μπορεί να περιλαμβάνουν υδροχλωρικό οξύ, υδροφθορικό οξύ, θείο, υδρόθειον, διοξείδιον του θείου, υδρογόνον και μονοξείδιο του άνθρακος. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθή, ότι απ’ όλα αυτά τα στοιχεία μόνον το θείον, το υδρογόνο και το μονοξείδιον του άνθρακος είναι καύσιμα. Αυτά τα ελάχιστα στοιχεία, επομένως, παράγουν τις μόνες αληθινές φλόγες σε μια ηφαιστειακή έκρηξι.

Πολλοί μπορεί να έχουν την τάσι να βλέπουν το ηφαίστειο με φόβο, επειδή κατά περιστάσεις έχουν προκαλέσει μεγάλες απώλειες σε ζωές και περιουσίες. Αλλά τα ηφαίστεια ωφελούν επίσης τον άνθρωπο. Ο ατμός των ηφαιστείων έχει χρησιμοποιηθή για την παραγωγή θερμότητος και ηλεκτρικής ενεργείας. Οι θερμές πηγές χρησιμεύουν για ιατρικούς σκοπούς, για το πλύσιμο ρούχων και για ιαματικά λουτρά. Η λάβα μπορεί να χρησιμοποιηθή ως οικοδομικό υλικό. Η ελαφρόπετρα χρησιμοποιείται πολύ για λείανσι και στίλβωμα. Τα στρώματα της λάβας, επειδή είναι πορώδη και επιτρέπουν τη συλλογή γλυκού ύδατος, αποτελούν σπουδαίες πηγές ύδατος. Πολλά είναι, πράγματι, τα οφέλη που απολαμβάνει ο άνθρωπος από τα καταπληκτικά ηφαίστεια.